Vantshwa Va Vutisa . . .

Xana Vamanana Lava Nga Tekiwangiki Va Nga Xi Tirhisa Njhani Xiyimo Xa Vona Hi Ndlela Leyi Vuyerisaka?

MINTLHAVEKO ya Linda a yi katsa ku tshuka, ku ala ku pfumela, ku chava, ku hlundzuka, ku heleriwa hi ntshembo, ni ku heleriwa hi matimba.a Ku kamberiwa exibedlhele ku tiyisise nchavo wakwe lowukulu—a a ri na tin’hweti tinharhu a tikile. Tanihi leswi a a nga tekiwanga ni leswi a ri na malembe ya 15 ntsena hi vukhale, Linda ko va un’wana wa vana va kondlo-a-ndzi-dyi va miliyoni lava tikaka eUnited States lembe na lembe. Hambi swi ri tano, ku tika ka vana va kondlo-a-ndzi-dyi i xiphiqo xa misava hinkwayo, lexi nga kona eka tinxaka hinkwato ni vanhu hinkwavo va swiyimo swo hambana.

Vanhwanyana van’wana va kondlo-a-ndzi-dyi va anakanya leswaku ku tika ku ta va ponisa eka vutomi bya le kaya lebyi nga tsakisiki kumbe swi ta tiyisa vuxaka bya vona ni xigangu. Van’wana va vona n’wana tanihi nchumu wo bomba ha wona kumbe tanihi nchumu lowu nga wa vona lowu va nga wu khomaka va wu rhandza. Hambi swi ri tano, hi ku hatlisa ntiyiso wa vutomi lowu chavisaka, wa ku va mutswari la nga yexe, wu yi kukulela ekule mianakanyo yo tano ya milorho. Manana la nga tekiwangiki u boheka ku endla swiboho leswo tika, leswi hi ntolovelo swi vavisaka. A nga ha lwisana ni swiphiqo swa ikhonomi, gome, xivundza, ni ntshikilelo wa ku kurisa n’wana handle ka munghana wa vukati. Kutani ke, Muvumbi wa hina u lerise Vakreste hi xivangelo lexinene a ku “chavani vuoswi,” ku katsa ni rimbewu ra le mahlweni ka vukati.—1 Vakorinto 6:18; Esaya 48:17.

Ku tikhoma loko biha hi tlhelo ra rimbewu a swi tiyiseriwi eka Timbhoni ta Yehovha. (1 Vakorinto 5:11-13) Hambi swi ri tano, exikarhi ka vona va kona vamanana lava nga tekiwangiki. Van’wana va tika emahlweni ko dyondza mimpimanyeto ya Xikwembu. Van’wana va kurisiwe va ri Vakreste, kambe va wela eku tikhomeni loko biha. Van’wana, endzhaku ka loko va layiwile hi vandlha, va hundzuka eswidyohweni swa vona. Xana i mpfuno ni nkongomiso wihi lowu Rito ra Xikwembu ri wu nyikaka vantshwa vo tano?b

Xana Ndzi Fanele Ku Tekana Ni Tata Wa N’wana?

Bibele yi swi veka erivaleni leswaku ku susa khwiri swi lwisana ni nawu wa Xikwembu. (Eksoda 20:13; ringanisa Eksoda 21:22, 23; Pisalema 139:14-16.) Nakambe yi hi dyondzisa leswaku manana la nga yexe u ni vutihlamuleri bya ku kurisa n’wana wakwe, ku nga khathariseki swiyimo leswi nga tsakisiki swa ku tikiwa ka n’wana. (1 Timotiya 5:8) Hakanyingi swa antswa loko nhwanyana a tikurisela n’wana hi yexe ku ri ni ku va a n’wi xavisa.c

Hikwalaho ka ku nonon’hwa loku nga kona ko tikurisela n’wana hi voxe, vamanana van’wana va nga ha vona swi ri vutlharhi ku tekana ni tata wa n’wana. Kambe vatatana vo tala va kondlo-a-ndzi-dyi a va na vutihlamuleri ngopfu hi n’wana kumbe mana wa yena. Ku tlula kwalaho, vatatana vo tala lavatsongo va ha ri vana va xikolo naswona a va tirhi. Ku nghena eka leswi mukambisisi un’wana a swi vitanaka “vukati lebyi vonakaka byi nga tiyanga lebyi ngheneriwaka ntsena ku sivela ku velekiwa ka n’wana ehandle ka vukati” swi ngo nyanyisa xiyimo ntsena. Nakambe tsundzuka leswaku Bibele yi lerisa Vakreste ku tekana “ntsena . . . hilaha Hosi yi swi rhandzaka hakona.” (1 Vakorinto 7:39) Hi ku xiya leswi, Linda (la boxiweke eku sunguleni) u kunguhate ku nga tekani ni tata wa n’wana wakwe loyi a a ri na malembe ya 18 hi vukhale. Wa hlamusela: “A a nga ri na mhaka na Xikwembu kumbe Bibele.”

Leswi entiyisweni a swi vuli leswaku mi humesa tatana loyi lontsongo etimhakeni hinkwato. Loko n’wana a kula, a nga ha lava ku tiva tata wa yena wa xiviri. Kumbe swi nga ha endleka leswaku tatana lontsongo kumbe vatswari va yena va tivona va ri ni vutihlamuleri byo karhi bya ku va ni vuxaka ni n’wana kumbe ku n’wi wundla hi tlhelo ra mali. Hambi swi ri tano, vatswari va nhwanyana va nga ha lava leswaku a nga ha vi na vuxaka ni jaha leri. (1 Vatesalonika 4:3) Ku nga khathariseki sweswo, ematikweni man’wana tihuvo ti nyike vatatana va xiviri lava nga nghenelangiki vukati timfanelo ta le nawini leti fanaka ni ta vatatana lava ngheneleke vukati. Xisweswo ku hlayisa vuxaka lebyi ringaniseriweke ni tatana loyi va nga tekanangiki swi nga ha vanga nyimpi yo lwela vuwundli bya n’wana.d Hambi leswi ku hlangana kun’wana ni tatana loyi lontsongo ku nga ha lavekaka, a ku fanelanga ku va exiyin’weni xa rirhandzu kumbe lexi hi ndlela yo karhi xi nga ku endlaka u honisa mimpimanyeto ya wena ya mahanyelo. Hakanyingi ku vekiwa tihlo hi munhu lonkulu swa bumabumeriwa.

Ku Kombela Mpfuno

Buku leyi nge Surviving Teen Pregnancy yi ri: “Loko u kunguhata ku hlayisa ni ku kurisa n’wana wa wena, u tihlawulela ku va munhu lonkulu wa xitshuketa. . . . U hlawula ku lahla xiphemu xa wena xa ku nga khathali ngopfu, xa mindzhwalo ni vutihlamuleri lebyi nga nyawuriki.” Xisweswo mutswari wa kondlo-a-ndzi-dyi u lava mpfuno ni nseketelo. Ku hlaya tibuku ta vutshunguri leti faneleke (leti nga ha kumiwaka hi ku olova elayiburari) swi nga n’wi pfuna swinene manana lontsongo la tshukeke leswaku a va ni ku titshemba eka matshalatshala yakwe yo hlayisa n’wana.

Ngopfu-ngopfu lexi nga xa nkoka i nseketelo wa vatswari. Mana wa wena a nga ha va xihlovo xa xiviri hi tlhelo ra ntokoto wo kurisa n’wana. I ntiyiso, swi nga ha nonon’hwa ku kombela mpfuno. Vatswari va nhwanyana va nga ha va va vavisekile ni ku hlundzuka. Nakambe va nga ha chava leswaku ku tika loku ku nga ha khumba vutomi bya vona hi ndlela leyi nga riki yinene. Donna wa malembe ya 17 hi vukhale wa tsundzuka: “Vatswari va mina a va karhatekile hikuva a va ri na swilo swo tala leswi a va lava ku swi endla. Kutani a va ku sweswi a va nge swi koti hikwalaho ka leswi ndzi nga ni n’wana.” Hi ku famba ka nkarhi vatswari vo tala va hlula mintlhaveko ya vona leyi vavisekeke naswona va pfumela ku pfuna hi ndlela yo karhi. Muntshwa la tisolaka a nga pfuna swinene ku hunguta ntshikilelo hi ku xiya ku vaviseka loku a ku tiseke naswona a kombela ndzivalelo swi huma embilwini.—Ringanisa Luka 15:21.

Ku vuriwa yini hi loko vatswari va nhwanyana va ala ku n’wi pfuna kumbe va hluleka ku n’wi pfumelela a ya mahlweni a tshama na vona? Ematikweni lawa ku nga ni mpfuno wa vapfumari, manana la nga tekiwangiki a nga ha boheka ku tirhisa wona—kumbexana swa nkarhinyana. Bibele yi pfumelela Vakreste ku tirhisa malunghiselelo yo tano. Hambi swi ri tano, leswi swi nga vula ku hanya hi malinyana leyitsongo. Sharon wa malembe ya 17 hi vukhale u ri: “Swi tikomba onge xiphiqo xa mina lexikulu i mali. Ndzi kota ku xava swakudya ni malerhi, kambe swi helela kwalaho.” Hi ku famba ka nkarhi swi nga ha koteka ku kuma ntirho. Ku ringeta ku endla swilo leswi hi nkarhi wun’we, ku va manana, ku tirha, ni ku endla mintirho ya moya a swi nge olovi, kambe van’wana va swi kotile ku swi endla.

Ku Tirhisa Vutlharhi Ni Vuxiyaxiya Leswaku Mi Tshama Swin’we

Loko vatswari va munhu va swi pfumelela, swi nga ha pfuna swinene ku tshama ekaya ku ri na ku ringeta ku tshama u ri wexe. Ku tshama ekaya hakanyingi a swi durhi ngopfu. Ku tlula kwalaho, mbango lowu u wu toloveleke wa le kaya wu nga ha ku endla u titwa u sirheletekile ni ku hlayiseka. Ku tshama ekaya swi nga ha tlhela swi olovisela nhwanyana ku ya emahlweni a nghena xikolo. Hi ku heta xikolo xa le henhla, nhwanyana u tiantswisela tindlela takwe to balekela ku hanya hi vusweti.e

I ntiyiso, loko vatswari, nhwanyana ni ntukulu va tshama endlwini yin’we swi nga vanga ntshikilelo ni ku va kokisa exilogweni hinkwavo lava katsekaka. Manana la nga tekiwangiki a nga ha boheka ku tshama endlwini leyi manyaneke. Vatswari ni tindzisana va nga ha boheka ku tolovela ku kavanyetiwa hi ku rila ka n’wana loko va etlele. Matshamelo ya ndyangu ma nga ha kavanyeteka. Kambe Swivuriso 24:3 yi ri: “Yindlu yi akiwa hi v̌utlhari, yi tiyisiwa hi ku twisisa.” Ina, loko lava katsekaka va kombisa rirhandzu leri nga riki na vutianakanyi naswona va ehleketelelana, ku nga hungutiwa mpfilumpfilu endyangwini.

Swiphiqo swi nga ha va kona loko manana lontsongo a ringeta ku balekela ndzhwalo wakwe wa vutihlamuleri naswona a langutela leswaku kokwana a endla ntirho hinkwawo. (Ringanisa Vagalatiya 6:5.) Kumbe swi nga ha endleka leswaku kokwana hi xikongomelo lexinene se a hetelela a lerisa mahlayiselo ya ntukulu wakwe. Buku leyi nge Facing Teenage Pregnancy yi ri: “Vakokwana lava va kurisaka vana va vana va vona lava nga tekiwangiki onge hi loko va ri va vona, va nga ha vanga timholovo endyangwini ni ku pfilunganyeka ka leswaku kahle-kahle mutswari i mani.” Hambi leswi mpfuno ni nseketelo wa kokwana wu nga ringanisiwiki, Matsalwa ma veka vutihlamuleri bya ku kurisiwa ka n’wana eka vatswari. (Vaefesa 6:1, 4) Xisweswo, ku vulavurisana kahle ni ntirhisano swi nga ha pfuna swinene ku sivela ku nga twisisana.—Swivuriso 15:22.

A Wu Lahliwanga

Hambi leswi ku va ni n’wana u nga tekiwanga swi tikaka, a hi makumu ya vutomi bya wena. Xikwembu ‘xi va rivalela swinene’ lava va hundzukaka eswidyohweni swa vona. (Esaya 55:7) Ku anakanyisisa hi leswi swi nga pfuna manana la nga tekiwangiki leswaku a hlula ku titwa a tivenga leswi nga ha n’wi telaka minkarhi yin’wana. Loko a titwa a heleriwe hi matimba, a nga titshega hi Yehovha a ya ka yena hi xikhongelo. Nakambe a nga tirhisa mpfuno wa Xikwembu eku kuriseni n’wana wakwe.—Ringanisa Vaavanyisi 13:8.

Nakambe Yehovha u nyikela nseketelo hi vandlha ra Vukreste. Hambi leswi Timbhoni ta Yehovha ti nga ku khutaziki ku tikhoma ko biha, ta va anakanyela lava hi ku tisola va hundzulaka vutomi bya vona leswaku va ta tsakisa Xikwembu. (Varhoma 15:7; Vakolosa 1:10) Van’wana evandlheni va nga ha susumeteleka ku kuma tindlela ta vutlharhi ta ku pfuna mutswari la nga un’we hi ndlela leyi tirhaka. (Ringanisa Deteronoma 24:17-20; Yakobo 1:27.) Hi laha va nga kotaka ha kona, va nga ha va vanghana va yena naswona va n’wi yingisa hi ntwela-vusiwana loko a lava mpfuno. (Swivuriso 17:17) Hambi leswi vatswari va nga endla xidyoho lexikulu, n’wana a nga na nandzu. Kutani vandlha ri nga pfuna loko manana a ri ni langutelo lerinene.

Swi antswa ngopfu ku papalata ku tlula milawu ya Xikwembu! Kambe lava dyoheke, lava tisoleke emahanyelweni ya vona lama humeke endleleni, ivi va hanya hi ndlela leyi faneleke, va nga tiyiseka leswaku va ta kuma mpfuno wa Yehovha wa ku langutana ni xiyimo xa vona hi ndlela leyi humelelaka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Manana la nga tekiwangiki u lava mpfuno ni nseketelo