Ku Khathalela Lava Weriweke Hi Khombo Ra Le Rwanda

RWANDA, leyi kumekaka exikarhi ka Afrika, yi vitaniwa “Switzerland ya le Afrika.” Rihlaza leri pupumaka leri voniwaka hi vanhu loko va haha ehenhla ka tiko rero ri va tsundzuxa ntanga wa le Edeni. A swi hlamarisi leswi a va hlamusela Rwanda tanihi paradeyisi.

Hi nkarhi wun’wana, loko ku tsemiwa murhi wun’we, a ku tlhela ku byariwa mimbirhi. Lembe na lembe siku rin’we a ri tirhiseriwa ku antswisa nhova. Misinya ya mihandzu a yi byariwa etlhelo ka mapato. Ku famba-famba etikweni a swi nga arisiwi, naswona a swi olova. Mapato lamakulu lama hlanganisaka tihofisi to hambana-hambana ni ntsindza wa Kigali, a ma ri xikontiri. Ntsindza a wu kula hi ku hatlisa. Mutirhi a a kuma mali leyi eneleke ku tihanyisa eku heleni ka n’hweti.

Ntirho wa Vukreste wa Timbhoni ta Yehovha na wona a wu tswala mihandzu eRwanda. Eku sunguleni ka lembe leri nga hundza, Timbhoni to tlula 2 600 a ti khomekile hi ntirho wo hangalasa mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu, etikweni leri nga ni vaaki va kwalomu ka nhungu wa timiliyoni, lava vunyingi bya vona va nga Makhatoliki. (Matewu 24:14) Hi March, Timbhoni a ti fambisa tidyondzo ta Bibele to tlula 10 000 emakaya ya vanhu. Naswona a ku ri ni mavandlha ya 15 eKigali ni le matlhelo ka rona.

Mulanguteri la famba-fambaka wa Timbhoni ta Yehovha u te: “Hi November 1992, a ndzi fambela mavandlha ya 18. Kambe hi March 1994, ma andze ma va 27. Nhlayo ya maphayona (vatirheli va nkarhi hinkwawo) na yona a yi ri karhi yi andza lembe na lembe.” Hi Mugqivela, March 26, 1994, nhlayo ya lava veke kona eXitsundzuxweni xa rifu ra Kreste a yi ri 9 834.

Kutani hi xitshuketa, xiyimo xi cincile hi ndlela leyi twisaka ku vava eRwanda.a

Makumu Ya Xihatla Eka Fambiselo Leri Simekiweke

Hi April 6, 1994, kwalomu ka 8:00 p.m., muungameri wa le Rwanda ni wa le Burundi, lava havambirhi a va ri Vahutu, va dlayiwile hi xihaha-mpfhuka lexi weke eKigali. Vusiku byebyo tipempe ta maphorisa a ti twiwa hinkwako entsindza, naswona mapato a ma pfariwile. Kutani hi tiawara to sungula ta ni mixo, masocha ni vavanuna lava hlomeke hi mabanga va sungule ku dlaya Vatutsi. Ntabana Eugène—mulanguteri wa doroba wa Timbhoni ta Yehovha eKigali—nsati wa yena, n’wana wa yena wa mufana ni n’wana wa yena wa nhwanyana a va ri exikarhi ka vanhu vo sungula ku dlayiwa.

Ndyangu wa Valungu lava nga Timbhoni ta Yehovha wu hlaye Bibele ni vaakelani vo hlayanyana va Vatutsi. Vaakelani lava va kaye va kume vutumbelo ekaya ra Valungu lava, loko vadlayi lava nga lawulekiki va nghena hi yindlu na yindlu. Ku nga si hela timinete ti nga ri tingani, vaphangi va 40 a va ri endlwini, va fayetela swilo ni ku wisetela nhundzu. Lexi twisaka ku vava, vaakelani lava nga Vatutsi va dlayiwile. Kambe, lavan’wana ku nga khathariseki matshalatshala yo ponisa vanghana va vona, va tshikiwe va baleka, va ponisa vutomi bya vona.

Ku dlayana ku ye emahlweni mavhiki yo tala. Eku heteleleni vanhu va le Rwanda va nhlayo leyi ringaniseriwaka eka 500 000 kumbe ku tlula, va dlayiwile. Magidi ya vanhu ma balekile ngopfu-ngopfu Vatutsi, leswaku ma hlayisa vutomi bya vona. Hofisi ya rhavi ya Timbhoni ta Yehovha ya le Zaire yi tivise vamakwerhu va le Furwa hi xilaveko xa vona xa mphakelo wo phalala. Rhavi ra le Zaire ri ri: “Hi kombele mpimo wun’we wa swiambalo leswi tirhisiweke. Vamakwerhu va le Furwa va hi rhumelele ntlhanu wa mimpimo leyi ngopfu-ngopfu a yi ri ni swiambalo leswintshwa ni tintangu.” Hi June 11, ku rhumeriwe tithani ta 65 ta swiambalo. Rhavi ra le Kenya na rona ri rhumelele vabaleki swiambalo ni mirhi, ku katsa ni timagazini ta Xihondzo xo Rindza hi ririmi ra ka vona.

Hi July vuthu leri lawuriwaka hi Vatutsi, leri vuriwaka Rwandan Patriotic Front, ri hlule vuthu leri lawuriwaka hi hulumendhe ya Vahutu. Endzhaku ka sweswo, Vahutu va sungule ku baleka etikweni hi magidi ya madzana. Khombo ri sungurile loko vanhu va le Rwanda vo tlula timiliyoni timbirhi va balekela etikampeni leti simekiweke hi xihatla ematikweni ya le kusuhi.

Va Ringetile Ku Pfunana

Vahundzuluxeri vambirhi eka lava tsevu lava tirheke eHofisini ya Vuhundzuluxeri ya Timbhoni ta Yehovha eKigali a va ri Vatutsi—Ananie Mbanda na Mukagisagara Denise. Matshalatshala ya vamakwerhu va Vahutu yo va ponisa ma tirhe mavhiki ma nga ri mangani. Eku heleni ka May hi 1994, Timbhoni leti timbirhi ta Vatutsi ti dlayiwile.

Timbhoni ta Yehovha ti veke vutomi bya tona ekhombyeni hi ku lava ku sirheleta Vakreste-kulobye va rixaka leri hambaneke. (Yohane 13:34, 35; 15:13) Hi xikombiso, Mukabalisa Chantal i Mututsi. Loko swirho swa Rwandan Patriotic Front swi hlota Vahutu exitediyamu lexi a a tshama eka xona, u yimele vanghana va yena va Vahutu. Hambi leswi vaxandzuki lava a va nyenyetsiwile hi matshalatshala ya yena, un’wana u te: “Hakunene n’wina Timbhoni ta Yehovha mi na vumakwerhu lebyi tiyeke. Vukhongeri bya n’wina hi byona byo antswa eka hinkwabyo!”

Ku Papalata Rivengo Ra Rixaka

Leswi a swi vuli swona leswaku Timbhoni ta Yehovha ti sawutisiwile hi ku helela eka rivengo ra rixaka leri se ku nga hundza malembe ya madzana ri ri kona endhawini leyi ya Afrika. Mbhoni ya le Furwa leyi na yona a yi hlanganyela entirhweni wa mphalalo yi te: “Hambi va ri vamakwerhu va hina va Vakreste va fanele va endla matshalatshala yo papalata ku tluleriwa hi rivengo, leri vangeke ku dlayiwa ka vanhu loku nga hlamuselekiki.

“Hi hlangane ni vamakwerhu lava voneke mindyangu ya vona yi dlayiwa emahlweni ka vona. Hi xikombiso, makwerhu wa xisati wa Mukreste a a ri ni masiku mambirhi a tekiwile loko nuna wa yena a dlayiwa. Timbhoni tin’wana ti vone vana ni vatswari va tona loko va ri karhi va dlayiwa. Makwerhu un’wana wa xisati loyi sweswi a nga le Uganda, u vone ndyangu wa yena hinkwawo loko wu ri karhi wu dlayiwa, ku katsa ni nuna wa yena. Leswi swi kombisa ku xaniseka emintlhavekweni ni le mirini, loku ndyangu wun’wana ni wun’wana wa Timbhoni ta Yehovha wu langutaneke na kona.”

Timbhoni ta kwalomu ka 400 ti dlayiwile eka madzolonga ya tinxaka. Kambe ku hava ni un’we wa tona la dlayiweke hi Timbhoni-kulobye. Hambi swi ri tano, swirho swa tikereke ta Rhoma Khatoliki na Protestente, swa Vatutsi ni Vahutu, swi dlaye magidi-gidi. Hi laha swi kombisiweke ha kona, Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo a ti vi na xiphemu eka tinyimpi, minhlunga-vuhosi kumbe eka yin’wana ya mimpfilumpfilu yoleyo ya misava leyi.—Yohane 17:14, 16; 18:36; Nhlavutelo 12:9.

Ku Xaniseka Loku Nga Hlamuselekiki

Hi xixika lexi hundzeke, vanhu emisaveni hinkwayo va kombisiwe swivono swa ku xaniseka ka vanhu loku chavisaka swinene. Magidi ya vabaleki va le Rwanda a va ri karhi va khitikanela ematikweni ya le kusuhi naswona va ri kwalaho ehansi ka swiyimo leswi thyakeke swinene. Un’wana wa Timbhoni ta Yehovha wa le Furwa loyi a ri eka ntirho wo phalala, u hlamusele xiyimo lexi va xi voneke hi July 30 ni vapfumba-kulobye, hi ndlela leyi landzelaka.

“A hi langutane ni swivono swo chavisa ngopfu. Mintsumbu a yi lo n’walala epatwini ku ringana mpfhuka wo leha. Masirha ya mani na mani a ma tele hi mintsumbu ya magidigidi. Loko hi ri karhi hi hundza, risema ra tinhulu ta vanhu a ri nga tiyiseleleki, vana va ri karhi va tlanga kusuhi ni mintsumbu leyi. A ku ri ni mintsumbu ya vatswari lava vana va vona a va ha hanya naswona a va ha ri minhlaneni ya vona. Swiendlakalo swoleswo leswi voniwaka hi ku phindha-phindha, swi ku siya u ri hava matimba. Munhu u titwa a nga pfuni nchumu hi ku helela, naswona a swi endleki leswaku a nga vaviseki hi ku vona mahlomulo ni ku onhakeriwa konghasi.”

Loko vabaleki va balekele eZaire hi makume ya magidi exikarhi ka July, Timbhoni ta le Zaire ti ye endzilakaneni ivi ti yimisela tibuku ta tona ta Bibele ehenhla leswaku vamakwavo va tona va Vakreste ni lava tsakelaka va ta ti vona hi ku olova. Timbhoni leti ta vabaleki to huma eRwanda ti hlengeletiwe ndhawu yin’we ivi ti yisiwa eHolweni ya Mfumo ekusuhi ni le Goma, laha ti nga fika ti khathaleriwa kona. Timbhoni leti nga ni ntokoto wa swa vutshunguri ti tirhe hi matimba ku antswisa ntshikilelo lowu khomeke vavabyi, ku nga khathariseki ku pfumaleka ka mirhi leyi eneleke ni switirho leswi faneleke.

N’wangulo Wa Xihatla Eku Xanisekeni

Hi Ravuntlhanu, hi July 22, Timbhoni ta Yehovha eFurwa ti amukele xikombelo xa mpfuno, ku nga SOS, xo huma eAfrika. Xi hlamusele xiyimo xa vusiwana xa vamakwavo va tona va Vakreste lava balekeke eRwanda. Ku nga si hela ntlhanu kumbe khume ra timinete va amukele xiviko xolexo, vamakwerhu va ehlekete ku tata xihaha-mpfhuka lexi rhwalaka nhundzu hi mphakelo wa mphalalo. Leswi swi endle leswaku eka mahelo-vhiki wolawo va khomeka swinene hi ku endla malunghiselelo, leswi a swi hlamarisa, ngopfu-ngopfu hi leswi a va nga ri na wona ntokoto wo hlengeleta mphalalo lowukulu swonghasi hi nkarhinyana wutsongo.

Ku angula ku ve lokukulu eka xilaveko xa minyikelo ya mphalalo. Timbhoni ta le Belgium, Furwa ni le Switzerland ntsena, ti nyikele hi mali yo tlula R5 800 000. Va xave swilo swo phalala leswi katsaka swakudya, mirhi ni swingolongondzwana swo ponisa, ivi va swi nghenisa hinkwaswo emabokisini va tlhela va swi fungha va ri emiakweni ya Timbhoni ta Yehovha eLouviers, eFurwa ni le Brussels, eBelgium. Timbhoni ti tirhe vusiku na nhlikanhi leswaku ti rhumela swilo leswi aOstend, eBelgium. Tithani to tlula 35 ti khandziyisiwile eka xihaha-mpfhuka lexi rhwalaka nhundzu hi Ravunharhu hi July 27, erivaleni ra swihaha-mpfhuka ra kwalaho. Siku leri landzelaka va rhumele xinhundzwana lexi ngopfu-ngopfu a xi ri ni mphakelo wa mirhi. Masiku mambirhi endzhakunyana, hi Mugqivela, xihaha-mpfhuka xin’wana a xi rhwele mphakelo wo tala wa vutshunguri, wo pfuna vahlaseriwa.

Timbhoni ta le Furwa, ku katsa ni dokodela wa swa vutshunguri, ti ye eGoma ti rhangela nhundzu leyi yo tala leyi rhumeriweke. Loko Dok. Henri Tallet a fika eGoma hi Musumbhunuku hi July 25, Timbhoni ta kwalomu ka 20 ana se a ti file hikwalaho ka kholera, kasi tin’wana a ti fa siku na siku. Leswi nhundzu a yi fanele yi fikela le Bujumbura, eBurundi, ku nga mpfhuka wa tikhilomitara ta 250, yi kondze yi fika eGoma hi mixo wa Ravuntlhanu, hi July 29.

Ku Langutana Ni Vuvabyi

Hi nkarhi lowu fanaka, Timbhoni ta kwalomu ka 1 600 ni vanghana va tona a ti hlengeletane erivaleni ra Holo ya Mfumo leyitsongo eGoma. Vanhu lava hinkwavo a va ri ni xihambukelo xin’we, a ku nga ri na mati naswona a ku ri na swakudya switsongo. Vanhu vo tala lava khomiweke hi kholera va manyane va nghena eHolweni ya Mfumo. Nhlayo ya lava va faka a yi ya yi kula.

Kholera yi tswonga mati ya munhu. Mahlo ma sungula ku hatima ivi ma hundzuluka. Loko vutshunguri byo vuyetela mati emirini byo sunguriwa ka ha ri na nkarhi, munhu u hola hi masiku mambirhi. Hikwalaho, matshalatshala yo vuyetela mati emimirini ya vamakwerhu ma endliwile hi xihatla hi mirhi yitsongo leyi a yi ri kona.

Ntlhandlakambirhi, vamakwerhu va ringete ku tshamisa vavabyi va ri voxe, ku endlela leswaku va nga tluleti van’wana. Va endle matshalatshala yo rhurhisa vabaleki endhawini leyi yi thyakeke ya le Goma. Ndhawu leyi fanelekaka yi kumiwile ekusuhi na Tiva ra Kivu, ekule ni ritshuri ni risema ra mintsumbu leri funengeteke moya hinkwawo.

Swihambukelo swi ceriwile, ivi ku vekiwa milawu leyi bohaka ya nsivela-mavabyi. Leswi swi katse ku hlamba mavoko ematini lama nga ni bilichi loko munhu a huma exihambukelweni. Xivangelo-nkulu xo endla leswi xi vekiwe erivaleni, naswona vanhu lava va swi amukerile leswi a va fanele va swi endla. Hi ku hatlisa vuvabyi lebyi vangaka rifu byi antswisiwile.

Loko nhundzu leyi teleke ya mphakelo wa mphalalo yi fika hi Ravuntlhanu, hi July 29, ku simekiwe xibedlhele lexitsongo eHolweni ya Mfumo eGoma. Mibedo ya kwalomu ka 60 ya le tikampeni yi vekiwile, ku katsa ni fambiselo ro basisa mati. Ku tlula kwalaho, ku tekiwe matende ma yisiwa eka Timbhoni leti tshameke etimbuweni ta Tiva ra Kivu. Hi xinkarhana, a va dzime matende ya 50 hi ndlela leyi hlelekeke ni leyi baseke.

Hi nkarhi wun’wana Timbhoni ta kwalomu ka 150 ni vanghana va tona a ti vabya swinene. Hi vhiki ro sungula ra August, se a ku fe vanhu vo tlula 40 eGoma. Kambe mphakelo wa vutshunguri ni mpfuno swi fike hi nkarhi ku ponisa vutomi bya vanhu vo tala ni ku yimisa ku xaniseka lokukulu.

Vanhu Lava Tlangelaka, Va Moya

Vabaleki lava nga Timbhoni va swi tlangele swinene hinkwaswo leswi va endleriweke swona. Va khumbiwe swinene hi rirhandzu leri kombisiweke hi vamakwavo va vona va Vakreste va le matikweni man’wana na hi vumbhoni lebyi nga erivaleni bya leswaku entiyisweni va le ndzeni ka vumakwerhu bya misava hinkwayo.

Ku nga khathariseki maxangu ya vona, vabaleki lava va hlayise vumoya bya vona. Entiyisweni, muxiyi un’wana u vule leswaku “va vonaka va khathalela ngopfu swakudya swa moya ku ri na mpfuno wa swilo leswi vonakaka, hambi leswi va nga ni xilaveko lexikulu xa swona haswimbirhi.” Tikopi leti komberiweke ta 5 000 ta buku-mpfuno ya dyondzo ya Bibele leyi nge U Nga Hanya Hi Masiku aParadeyisini eMisaveni ti rhumeriwe etikampeni to hambana-hambana ta vabaleki hi ririmi ra le Rwanda ra Xikinyarwanda.b

Vabaleki lava va kambisise ndzimana ya Bibele siku na siku, va hlela ni mihlangano ya vandlha. Nakambe ku tlhele ku endliwa malunghiselelo yo fambisa titlilasi ta xikolo ta vana. Vadyondzisi va tirhise titlilasi leti hi ndlela leyinene leswaku va dyondzisa ta nsivela-mavabyi, va kandziyisa leswaku vutomi byi titshege hi ku yingisa milawu leyi.

Nkhathalelo Lowu Yaka eMahlweni Wu Laveka

Madzana ya Timbhoni ta vabaleki ma rhurheriwe etindhawini tin’wana ehandle ka le Goma, tanihi le Rutshuru. Mpfuno lowu fanaka wu nyikeriwile eka vamakwerhu lava. Hi July 31, Timbhoni ta nkombo ti teke pfhumba ti haha ti ya edzongeni ku suka eGoma ti ya eBukavu, laha a ku ri ni Timbhoni ta vabaleki ta kwalomu ka 450. Vo tala va lava va vona a va huma eBurundi. Kholera a yi tinyike matimba kwalaho, ivi mpfuno wu nyikeriwa ku sivela mafu wahi na wahi exikarhi ka vamakwerhu.

Siku leri landzelaka vapfhumba lava va fambe tikhilomitara leti lavaka ku va 150 hi patu va ya eUvira, eZaire, laha endleleni etindhawini ta nkombo a ku ri ni Timbhoni ta kwalomu ka 1 600 to huma eRwanda ni le Burundi. Va nyikiwe swiletelo swo va pfuna ku ti sirheleta emavabyini. Xiviko lexi sekeriweke eka leswi kumiweke hi vapfhumba lava xi te: “Leswi swi endliweke ku ta fika sweswi swa ha ri masungulo, naswona vanhu lava va 4 700 lava sweswi va kumaka mpfuno wa hina va ta lava mpfuno lowu engetelekeke tin’hweti to tala.”

Ku vikiwe leswaku madzana ya Timbhoni ma tlhelele eRwanda hi August. Kambe makaya ni swilo hinkwaswo a swi onhiwile. Kutani xiphiqo lexi nga kona i xo aka makaya ni Tiholo ta Mfumo nakambe.

Malandza ya Xikwembu ma hambeta hi ku hiseka ma khongelela lava va xanisekeke swinene eRwanda. Ha swi tiva leswaku tanihi leswi makumu ya mafambiselo lawa ya swilo ma tshinelaka, madzolonga ma nga ha andza. Hambi swi ri tano, Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo ti ta hambeta ti hlayisa vukala-tlhelo bya tona bya Vukreste ni ku kombisa ntwela-vusiwana wa tona wa xiviri.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Mepe lowu nga eka tluka 12]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

RWANDA

Kigali

UGANDA

ZAIRE

Rutshuru

Goma

Tiva ra Kivu

Bukavu

Uvira

BURUNDI

Bujumbura

[Swifaniso leswi nga eka tluka 15]

Eximatsini: Ntabana Eugène ni ndyangu wakwe va dlayiwile. Exineneni: Mukagisagara Denise, wa Mututsi u dlayiwile, ku nga khathariseki matshalatshala ya vamakwerhu va Vahutu yo n’wi ponisa

[Swifaniso leswi nga eka tluka 16, 17]

Ehenhla: Ku khathalela vavabyi eHolweni ya Mfumo ya le Goma. Ehansi eximatsini: Tithani to tlula 35 ta mphakelo wa mphalalo ti lunghiseleriwe hi Timbhoni ivi ti rhumeriwa hi xihaha-mpfhuka xo rhwala nhundzu. Ehansi: Ekusuhi na Tiva ra Kivu, laha Timbhoni ti rhurhiseriweke kona. Ehansi exineneni: Vabaleki va le Rwanda eHolweni ya Mfumo eZaire