Loko Vana Va Tlhakisiwa Hi Vanhu Vambe

“HI LAVISENI. HA KOMBELA, HI KOMBELA MI PFUNA SARA!”

Xirilo lexi lexi humaka embilwini xa vatswari vambirhi lava nga ni gome, xi kombisiwe eka thelevhixini etikweni hinkwaro ra United States, eka matshalatshala yo kuma n’wana wa vona wa nhwanyana wa malembe ya 12 hi vukhale, Sara Ann Wood. U tlhakisiwe eka mavhiki manharhu lama hundzeke loko a ri karhi a khandziye xikanyakanya a ya ekaya, epatwini ro ya eximutanini lexi a a tshama eka xona.

NTLAWA lowukulu wa vahloti wu ngundzuvanye nhova, masimu ni mativa ya le kusuhi, wu lava vuthala bya nhwanyana la lahlekeke. Hi nkarhinyana lowu fanaka, Tina Piirainen, mutswari un’wana la nga ni gome la tshamaka etikweni leri vandzamaneke ni leri, na yena u humelele eka thelevhixini a ri karhi a rilela n’wana wa yena wa nhwanyana la lahlekeke. Holly wa malembe ya khume hi vukhale u nyamalale ku nga si hela awara, hi ku yengiwa a nghena exindledyanini xa le khwatini. Endzhakunyana ntsumbu wa yena wu kumiwe endhawini leyi pfulekeke.

Vutomi bya vatswari lava lahlekeriweke hi vana byi hlomula mbilu. Siku na siku va kayakaya va nga tivi leswaku n’wana wa vona wa hanya, kumbexana u le ku biweni kumbe u le ku pfinyiweni, kumbe u file, tanihi laha a swi ri ha kona hi Ashley lontsongo. Ashley u fambe ni ndyangu wa ka vona ku ya hlalela buti wa yena loko a phikizana ni van’wana entlangweni wa bolo. Hikwalaho ko karhala ku hlalela, u suke a ya erivaleni ro tlangela eka rona—ivi a nyamalala. Endzhakunyana, ntsumbu wa Ashley wu kumiwe erivaleni ra le kusuhi. A a tlimbiwile.

Khombo Leri Chavisaka

Le United States, lembe na lembe ku suka eka 200 ku ya eka 300 wa mindyangu yi ta langutana ni khombo leri chavisaka ro tlhakiseriwa n’wana ivi kumbexana va nga ha tlheli va n’wi vona a ha hanya. Hambi loko nhlayo leyi yi vonaka yi ri yintsongo loko yi pimanisiwa ni vugevenga byin’wana bya vukarhi lebyi endliweke, ku chava lokukulu loku nga kona evanhwini hinkwavo ku khumba magidi ya vanhu. Hikwalaho ko tsemeka nhlana vanhu va tivutisa, ‘Xana khombo ro tano ri nga humelela njhani laha? Xana ku ta landzela n’wana wa mina sweswi?’

Le United States, nhlayo ya milandzu leyi vikiwaka lembe na lembe ya vana lava tlhakisiwaka yi le xikarhi ka 3 200 na 4 600. Mbirhi-xa-nharhu kumbe ku tlula, xa vona, va pfinyiwa. Ernest E. Allen, muungameri wa Xivandla xa Tiko xa Vana lava Lahlekaka ni lava Khomiwaka hi ndlela yo biha, u te: “Xivangelo-nkulu i rimbewu, ivi xi landzeriwa hi xikongomelo xo dlaya.” Naswona, hi ku ya hi Ndzawulo ya Vululami, lembe na lembe ku ringetiwa ku tlhakisiwa kun’wana, ko tlula 110 000, ngopfu-ngopfu hi vachayeri va mimovha, lava hi ntolovelo ku nga vavanuna lava ringetaka ku kokela vana emimovheni ya vona. Matiko man’wana na wona ma langutane ni ku andza ka ku hlaseriwa ka vana.

Xana Vanhu Hinkwavo Va Ni Xandla?

Malunghana ni ku dlayiwa ka vana, mulavisisi wa le Australia u kombisa leswaku a hi “xiendlakalo lexi nga rindzeriwangiki.” EBukwini ya yena leyi nge Murder of the Innocents—Child-Killers and Their Victims, Paul Wilson u vule leswaku “vadlayi ni lava dlayiwaka va tikuma va ri exikarhi ka xiyimo xa vukarhi lexi vandla ra vanhu hi roxe ri xi vangeke.”

Swi nga ha tikomba swi hlamarisa ku ehleketa leswaku vandla ra vanhu hi rona ri vangaka khombo leri, kumbexana leswaku hi rona ri nga ni xandla eka rona, tanihi leswi vanhu vo tala va langutaka ku khomiwa ka vana hi ndlela yo biha ni ku dlayiwa ka vana ku ri xiendlo xo biha. Kambe, vanhu va le tindhawini leti hluvukeke, hambi ku ri vanhu lava hluvukeke katsongo, va ni tifilimi to tala, switori swa TV, ni tibuku leti dzunisaka rimbewu ni vukarhi.

Sweswi ku na tifilimi ta swifaniso swa vanhu lava nga ambalangiki leswi kombisaka vana hambi ku ri vanhu lavakulu, va ambale ku fana ni vana. Ti kombisa rimbewu leri thyakeke ni ku hlaseriwa ka vana. Wilson u ya emahlweni ebukwini ya yena, a vula leswaku ku na mavito ya tibayisikopo to tanihi leti nge Death of a Young One, Lingering Torture na Dismembering for Beginners. Xana tifilimi ta madzolonga ni ta vanhu lava nga ambalangiki ti hlaleriwa hi vanhu vo tanihi kwihi? I bindzu leri endlaka magidi ya timiliyoni ya tirhandi!

Madzolonga ni vanhu lava nga ambalangiki va le ka tifilimi, swi ni nkucetelo lowukulu evuton’wini bya lava khomaka vana hi ndlela yo biha. Xigevenga lexi voniweke nandzu wa ku pfinya ni lexi dlayeke swifanyatana swa ntlhanu xi pfumerile: “Ndzi endla vusodoma ni swifanyetana naswona ndzi khotseriwe ku dlaya, ku hlalela swifaniso leswi nga ambalangiki hi kona ku ndzi endleke ndzi wela eka khombo leri.” Profesa Berit Ås, wa Yunivhesiti ya Oslo, u hlamusela vuyelo lebyi swifaniso leswi nga ambalangiki swa vana swi nga na byona: “Hi endle xihoxo lexikulu eku heleni ka va-1960. A hi vona onge swifaniso leswi nga ambalangiki swi ta heta milandzu ya ku pfinya hi ku nyikela ku aneriseka eka vapfinyi, kutani hi susa swipimelo emhakeni ya swifaniso swa vanhu lava nga ambalangiki. Sweswi ha swi tiva leswaku a hi hoxile: swifaniso swoleswo leswi nga ambalangiki swi endla ku pfinya ku va enawini. Swi endla leswaku muhlaseri a ehleketa hi ndlela leyi, ‘Loko ndzi swi kota ku hlalela swilo leswi, swi vula leswaku swi lulamile ku swi endla.’”

Ku navela ka vanhu lavakulu ko titsakisa ka engeteleka loko va ya va godzomberiwa hi swifaniso leswi nga ambalangiki. Hikwalaho, van’wana va tirhisa nsindziso kumbe vukarhi ku kuma vana leswaku va va tirhisa hi ndlela yo biha, leyi katsaka ku pfinya ni ku dlaya.

Ku ni swivangelo swin’wana swa ku tlhakisiwa ka vana. Ematikweni man’wana swi andzisiwe hikwalaho ka ku andza ka vusweti. Hikwalaho ko kokiwa hi mali yo tala swinene yo kutsula vana leyi hakeriwaka hi mindyangu leyi fuweke, vatlhakisi va hlasela vana. Tincece to tala ta yiviwa lembe na lembe ivi ti xaviseriwa vandla leri wundlaka vana vo pfumala vatswari, kutani ri va teka ri va yisa etikweni rin’wana.

I vamani lava endlaka xiphemu lexikulu xa vana lava lahlekaka? Ku humelela yini hi vona? Swihloko swimbirhi leswi landzelaka swi ta kambisisa mhaka leyi.

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

Timiliyoni Ta Vana Lava Nga Tinghwavava

Hi ku ya hi Nhlangano wa Matiko, kwalomu ka vana va khume ra timiliyoni, va sindzisiwa ku endla vunghwavava, ngopfu-ngopfu ematikweni lama hluvukaka, vo tala va vona hi lava va tlhakisiweke. Ntirho lowu wo biha wu andze ngopfu eAfrika, Asia ni le Latin Amerika, ku fambisana ni ku andza ka vavalangi va matiko mambe. Etindhawini tin’wana, timiliyoni ta vapfhumba, ngopfu-ngopfu lava humaka ematikweni lama fuweke, mbirhi-xa-nharhu xa vona i “vapfhumba lava teleke ku endla rimbewu ni vana.” Kambe ku ni siku ra ku rihisa, tanihi leswi milandzu ya vanhu yi nga lo “tlàgàndlà, erivaleni, emahlweni ka Loyi hi fanelaka ku tihlamulela eka yena,” Yehovha Xikwembu.—Vaheveru 4:13.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

I mhaka leyi chavisaka loko n’wana a tlhakisiwa