Loko Vatswari Va Tlhakisa Vana

ENDZHAKU ko heta malembe yo tala a biwa hi tihanyi ni ku xanisiwa emintlhavekweni hi nuna wa yena ivi eku heteleleni a tshikiwa hi mhaka ya nsati un’wana, Cheryl u endle xikombelo xo dlaya vukati.a Leswi se a nyikiwe mpfumelelo wo wundla vana va yena hi tihuvo u tlhele a va ni ku rhula hakatsongo-tsongo, loko a sungule ku tlherisela vutomi bya yena exiyin’weni xa ntolovelo—ku kondza ku fika siku rin’wana loko ku rila riqingho. A ku ri khale ka nuna wa yena. U te: “Loko u lava ku tlhela u vona vana va wena nakambe, u fanele u pfumela ku tlhela u tekana na mina”! Leswi va arisiweke ku tlhelela eka mana wa vona endzhaku ko endzela tata wa vona n’hweti hinkwayo etiko-xikaya ra yena, hi ndlela yoleyo vana va Cheryl va tlhakisiwile.

Hikwalaho ko twa mbilu ya yena yi vava, Cheryl u kombele mpfuno eka Ndzawulo ya Mfumo wa United States, kambe a nga kumanga ndlela ya le nawini yo tlhela a kuma vana va yena etikweni lerin’wana. Mintlhaveko yo titwa a nga pfuni nchumu hi ku helela leyi a veke na yona emalembeni lawa a biwa ha wona yi tlhele yi vuya nakambe. Wa hlamusela: “Kahle-kahle swa fana. A wu swi tivi leswaku u nga yi heta njhani.”

“Nyimpi Leyi Khumbaka Mianakanyo”

Ku tlhakisa vana hi vatswari ku vitaniwe “xiendlo lexikulu xa nyimpi leyi khumbaka mianakanyo” lexi endlekaka exikarhi ka mutswari ni n’wana. Carolyn Zogg, mulawuri-nkulu wa Child Find of America, Inc., u vule leswi malunghana ni vatlhakisi volavo: “Vatswari vo tala lava endlaka leswi va rihisela, naswona va rihisela hi ndlela yo biha ku tlurisa ni le tindhawini leti hlaseriwaka hi ku olova. Yoleyo i ndhawu leyi nga kusuhi ni [vatswari lava nga ni vuwundli bya le nawini]—ndzalama ya vona, vana va vona. . . . A va ehleketi hi n’wana, va ehleketa hi vona vini ni hi ku twisa un’wana ku vava—ku rihisela.”

Ku tlhakisiwa ka n’wana a swi vangeli mutswari a titwa a karihile, a lahlekeriwile, a titwa a nga pfuni nchumu naswona a vilela, kambe minkarhi hinkwayo swi onha mintlhaveko ya vuhlayiseki bya n’wana hi mpimo wo karhi. Minkarhi yin’wana n’wana a nga ha boheka ku tshama a ri eku tsutsumeni, leswaku a papalata vuxaka bya le kusuhi ni ku twa timhaka leti soholottiweke ni mavunwa mayelana ni mutswari wa yena lowun’wana. Ntokoto lowu wu nga ha vanga swiphiqo swo hambana-hambana, swo tanihi ku tsakamisela minkumba, nkelunkelu, mukhuva wo tshembela eka van’wana, ku chava mafasitere ni minyangwa ni nchavo lowu hundzeletiweke. Hambi ku ri eka vana lava kulekenyana, swi nga ha vanga mbitsi ni vukarhi.

Le United States, ku na mintengo yo tlula 350-000 lembe na lembe leyi eka yona mutswari a tekaka n’wana handle ka mpfumelelo wa huvo kumbe a nga tlheriseli n’wana hi nkarhi lowu a pfumeleriweke wona. Ku tlula 100 000 ya mintsengo leyi, n’wana u tumbetiwa hi xirho xa ndyangu hi xikongomelo xo tshama na yena nkarhi hinkwawo a n’wi susa eka mutswari lowun’wana. Van’wana va humesiwa exifundzheni, hambi ku ri etikweni ra ka vona.

Swivangelo Swin’wana

Xana minkarhi hinkwayo i ku navela ku rivaleriwa kumbe moya wo rihisa lowu susumetelaka vatswari ku tlhakisa vana va vona ke? Michael Knipfing wa Child Find u hlamusela leswaku vatswari van’wana va chava ku hluriwa enyimpini yo lwela vuwundli ni khale ka munghana wa vona wa vukati kutani “hikwalaho ko chava va hatlisa va titekela vona.” Kumbe loko vuwundli byi nyikiwe lowun’wana ivi mutswari yoloye a hambeta a ala timfanelo ta lowun’wana to endza, ku tshoveka mbilu ka sungula. Knipfing wa hlamusela: “Loko u rhandza n’wana wa wena naswona u aleriwa ku n’wi vona, u tala ku ehleketa leswaku a ku na lexi u nga xi endlaka handle ko vutla n’wana u baleka.”

U tlhela a vula leswaku ‘vanhu vo tala a va byi xiyi vuyelo byo tlhakisa n’wana. A va swi xiyi leswaku va ta va ni xiphiqo xo kuma ntirho. Ku humesiwa switshembiso swa leswaku va ta khomiwa. Va ehleketa leswaku mhaka ya kona yi le xikarhi ka vona ni mutswari lowun’wana ntsena. A va swi xiyi leswaku maphorisa ma katseka na wona. Va lava magqweta mambirhi ematshan’weni ya rin’we hikuva sweswi va ni nandzu wa vugevenga lowu va langutaneke na wona ku katsa ni xiphiqo xa timfanelo, xa leswaku i mani a faneleke ku wundla n’wana.’

Vatswari van’wana va nga ha ehleketa leswaku n’wana wa vona wa karhatiwa hi mutswari lowun’wana. Loko fambiselo ra le nawini ri nonoka, mutswari la helelaka hi ntshembo a nga ha endla xo karhi ku nga khathariseki vuyelo bya kona. Leswi swi voniwe emhakeni ya Hilary Morgan wa malembe ya ntlhanu hi vukhale. N’anga ya miehleketo ya vana yi va lume ndleve hi leswaku ku endzelana ka Hilary ni tata wa yena ku fanele ku yima, yi nyikela vumbhoni “lebyi nga erivaleni ni lebyi khorwisaka” bya ku khomiwa ka yena hi ndlela yo biha. Hambi swi ri tano, tihuvo ti vule leswaku ku khomiwa loko biha loku, a ku nga ri na xitiyisekiso, ivi ti pfumelela maendzo lawa ku nga riki na munhu loyi a va langutelaka. Dok. Elizabeth Morgan, mana wa Hilary hi ku tlula nawu wa huvo, u tumbete n’wana wa yena. Vanhu va n’wi twela vusiwana swinene mutswari yoloye la tlhakisaka n’wana kutani a baleka leswaku a sirheleleka.

Emhakeni ya Elizabeth Morgan, hofisi yakwe yo tshungulela yi pfariwile ivi a heta malembe yo tlula mambirhi a ri ekhotsweni, kutani swikweleti swa mirhi ni swin’wana swi kula swi va mali yo tlula tidolara ta 1,5 wa timiliyoni (5,4 wa timiliyoni ta tirhandi). U hlamusele eka U.S.News & World Report a ku: “Vatshila va ndzi byela leswaku n’wana wa mina a ta va a hlangane nhloko hi laha ku heleleke loko a ndzi nga sivelanga ku khomiwa ka yena hi ndlela yo biha. . . . Ndzi boheke ku endla ntirho lowu huvo yi nga ala ku wu endla: Ku ponisa n’wana wa mina.”

Hakunene nkambisiso lowu endliweke hi vakambisisi Greif na Hegar wu tiyisile malunghana ni ku tlhakisiwa ka vana hi vatswari: “Leswi i swiendlakalo leswi rharhanganeke ku tlurisa, leswi ku fana ni xidziva lexi enteke xa mati xi vonakaka xi ri hi ndlela yin’wana kambe swi ya hi tlhelo leri u nga eka rona; nkarhi wun’wana ni wun’wana loko u languta ematini u vona xin’wana lexintshwa.”—When Parents Kidnap—The Families Behind the Headlines.

Ku engetela eka vana lava tlhakisiweke hi vatswari kumbe munhu wumbe, ku na timiliyoni ta vana van’wana lava lahlekeke emisaveni hinkwayo—lava cukumetiweke kumbe lava balekeke. I vamani vona, naswona ku humelela yini eka vona?

[Nhlamuselo ya le hansi]