Vuwundli Bya N’wana—Vukhongeri Ni Nawu

ETIMHAKENI ta ku dlaya vukati ni ta vuwundli bya n’wana, vukhongeri byi nga va nchumu wa nkoka—ni lowu rharhanganeke. Hi xikombiso, ku nga ha vutisiwa swivutiso swo tanihi leswi landzelaka.

Xana muavanyisi u fanele a kambisisa vumbhoni lebyi vuriwaka, bya leswaku mutswari un’wana a swi n’wi faneli ku tshama ni n’wana hikwalaho ka leswi mutswari yoloye a nga xirho xa vukhongeri bya vanhu va nga ri vangani? Xana muavanyisi u fanele a kambisisa vumbhoni malunghana ni tidyondzo ni mikhuva ya vukhongeri bya vatswari leswaku a ta tiyiseka leswaku i vukhongeri byihi, hi ku ya hi langutelo rakwe, lebyi nga ta pfuna n’wana? Endzhaku ka sweswo, xana a nga humesa xileriso xa leswaku n’wana a kurisiwa evukhongerini byolebyo ivi a sivela n’wana ku tiva ta vukhongeri lebyin’wana?

Namuntlha, vanhu vo tala swinene va tekana ni vanhu va vukhongeri lebyi nga riki bya vona ni va mindhavuko yin’wana. Kutani loko mimpatswa leyi yi dlaya vukati, ana se vana va nga ha va va tolovelane ni vukhongeri bya vanhu vambirhi. Minkarhi yin’wana, mutswari la khumbekaka etimhakeni ta ku dlaya vukati a nga ha va a ha ku tihlanganisa ni vukhongeri byo karhi lebyi hambaneke ni lebyi mutswari loyi a ri eka byona eku sunguleni. Ku tihlanganisa ni vukhongeri lebyi lebyintshwa ku nga ha va nchumu lowukulu swinene eka yena kambe vana va nga byi tolovelanga. Hikwalaho, ku ni xivutiso xin’wana lexi nge, Xana huvo yi fanele yi tshimbisa mutswari ku famba ni vana eminhlanganweni ya vukhongeri lebyi hikwalaho ka leswi byi hambaneke ni vukhongeri lebyi vatswari a va ri eka byona eku sunguleni?

Leswi i swivutiso swo nonon’hwa. Swi lava leswaku muavanyisi a nga kambisisi swilaveko swa n’wana ntsena kambe ni ku navela ka vatswari swin’we ni timfanelo ta vona.

Timfanelo Ta Xisekelo Ta Vatswari Ni Vana

I ntiyiso leswaku vaavanyisi va nga ha kuceteriwa hi mavonelo ya vona vini ya vukhongeri. Kambe ematikweni yo tala a swi talanga leswaku ku honisiwa timfanelo ta vukhongeri ta mutswari kumbe ta n’wana. Matiko lawa ma nga ha va ni vumbiwa lebyi yirisaka muavanyisi ku tsona vatswari mfanelo ya xisekelo yo letela ni ku kurisa n’wana, leyi katsaka ku letela n’wana hi tlhelo ra dyondzo ni vukhongeri.

Hi hala tlhelo, n’wana u ni timfanelo to kuma ndzetelo wo tano eka vatswari vakwe. Emahlweni ka ku va muavanyisi a nghenelela hi ku ya hi nawu ehenhleni ka mhaka ya ku leteriwa ka n’wana hi tlhelo ra vukhongeri, huvo yi fanele yi yingisela vumbhoni lebyi khorwisaka bya leswaku “mikhuva ya vukhongeri byin’wana yi xungeta n’wana hi ku kongoma kumbe hi xiviri.” (Xiitaliki i xerhu.) Ku hambana hi mavonelo malunghana ni vukhongeri, kumbe hambi ku ri ku holova ka vatswari hikwalaho ka vukhongeri byo karhi, a swi nyiki va le Nawini mpfumelelo wo nghenelela.

Le Nebraska, U.S.A., xiyimo lexi faneleke lexi tekiweke hi manana la nga un’wana wa Timbhoni ta Yehovha ehenhleni ka ku kokelana hi mhaka ya vuwundli bya n’wana, xi kombisa ndlela leyi malunghiselelo lawa ya le nawini ma sirhelelaka vatswari ni vana ha yona. Tatana la nga riki Mbhoni a a nga swi lavi leswaku n’wana wa vona wa nhwanyana a ya eminhlanganweni ya vukhongeri ya Timbhoni ta Yehovha eHolweni ya Mfumo. Huvo leyitsongo yi pfumelelane na tatana loyi.

Hiloko manana a ya endla xikombelo eka Huvo leyi Tlakukeke ya le Nebraska. Manana u vule leswaku ku hava vumbhoni bya nxungeto lowu kongomeke kumbe wa xiviri eka vuhlayiseki bya n’wana eka mintirho yihi na yihi ya Timbhoni ta Yehovha. Manana u humese vumbhoni bya leswaku “ku va kona ni ku hlanganyela emintirhweni ya vukhongeri ya vatswari havambirhi ku ta . . . va xisekelo eka n’wana xo kumisisa vukhongeri lebyi n’wana a nga ta byi tsakela loko a kule ku ringana.”

Huvo leyikulu yi ale xiboho xa huvo leyitsongo ivi yi ahlula mhaka hi ku vula leswaku “huvo [leyitsongo] yi tirhisa maavanyisele yo biha loko yi alela manana la nga ni mfanelo yo hlayisa n’wana wakwe ni ku lawula ndlela leyi n’wana wakwe lontsongo a kurisiwaka ha yona hi tlhelo ra vukhongeri.” Entiyisweni a ku nga ri na vumbhoni bya leswaku n’wana u le khombyeni hi ku ya ka yena eminhlanganweni ya vukhongeri eHolweni ya Mfumo ya Timbhoni ta Yehovha.

Timfanelo Ta Vatswari Lava Tsoniweke Lunghelo Ro Tshama Ni Vana Va Vona

Minkarhi yin’wana, vatswari lava dlayeke vukati, va tirhisa mhaka ya ndzetelo wa vukhongeri tanihi ndlela yo lawula vana. Hi xikombiso, emhakeni ya nandzu wa Khalsa v. Khalsa, ku nga mhaka leyi tengiweke le tikweni ra New Mexico, U.S.A., vatswari havambirhi a va ri va vukhongeri bya Masikh loko va tekana. Kambe endzhakunyana ka ku dlaya vukati, manana u cincele eka Vukhatoliki ivi a sungula ku sivela vana ku ya ekerekeni ya Vusikh.

Tatana swi n’wi khunguvanyisile ivi a yisa mhaka leyi ehubyeni hikwalaho ka leswi a a lava ku nyikiwa vulawuri lebyi engetelekeke bya ku letela vana hi tlhelo ra vukhongeri bya Masikh. Xana huvo yo tengisa yi xi hlamule njhani xikombelo xa tatana? Yi xi arile xikombelo xa yena. Huvo yo tengisa yi lerise leswaku “loko vana va ri na [yena], a va fanelanga va hlanganyela eka ntirho wihi na wihi wa Masikh, hambi va swi rhandza kumbe va sindzisiwa, ku katsa ni ntirho wa kereke, ku ya ekampeni ya Masikh kumbe endhawini yo hlayisela vana ya Masikh.”

Tatana u yise mhaka leyi eka New Mexico Court of Appeals. Huvo leyi leyi tlakukeke yi yime na tatana loyi ivi yi ala xiboho xa huvo yo tengisa. Huvo yi te: “Tihuvo ti fanele ti namarhela nawu ku nga ri ku ya hi nghohe exikarhi ka vukhongeri, naswona ti fanele ti nghenelela emhakeni leyi, leyi lavaka vukheta ni leyi nga enawini ntsena loko swi ri erivaleni leswaku vana va le khombyeni. Ku veka swipimelo emhakeni leyi swi nga endla leswaku huvo yi hoxa ntshunxeko wa mutswari, wa vukhongeri, ekhombyeni kumbe swi langutiwa tano.”

Xiboho xo tano xi landzela nxaxamelo wa misinya ya milawu leyi simekiweke ematikweni yo tala. Mutswari la anakanyelaka u ta kambisisa misinya leyi ya milawu. Ku engetela kwalaho, mutswari la nga Mukreste u ta langutisisa swilaveko swa n’wana hi vukheta malunghana ni vuxaka bya xiviri ni vatswari havambirhi, kun’we ni vutihlamuleri bya n’wana bya ku xixima manana na tatana.—Vaefesa 6:1-3.

Vuhlanganisi Lebyi Nga Riki Bya Le Hubyeni

Hambileswi vuhlanganisi lebyi nga riki bya le hubyeni byi nga tolovelekangiki ngopfu ku fana ni ku tenga emahlweni ka muavanyisi, mutswari a nga fanelanga a byi langutela ehansi. Ku tlula kwalaho, Mintwanano ni ku pfumelelana kwihi na kwihi loku fikeleriwaka etimhakeni leti ta ku kuma vuwundli bya n’wana, swi nga endliwa hi ku landzela swileriso swa huvo. Hikwalaho, swi nga ha va kahle leswaku mutswari a vonana ni gqweta leri nga ni ntokoto ra timhaka ta mindyangu leswaku timhaka hinkwato leti fambisanaka ni vuwundli bya n’wana ti tameriwa hi mfanelo ni hi ndlela ya kona.

Mutswari un’wana ni un’wana u fanele a heta nkarhi a ri karhi a lunghiselela endlelo ra vuhlanganisi. Mahanyelo ya mutswari ni ndlela leyi a tikhomaka ha yona hi nkarhi wa endlelo ra vuhlanganisi swi nga endla leswaku ku va ni vuyelo lebyinene. Hakanyingi, vatswari lava dlayaka vukati, va khumbeka ngopfu hi mhaka ya vona ya ku dlaya vukati lerova va rivala timhaka leti ta nkoka: Hi swihi swilaveko-nkulu swa n’wana? Xana n’wana u lava yini leswaku a ta kula emianakanyweni, emintlhavekweni ni le mirini?

Tsundzuka leswaku hi ku ya hi nawu, mhaka ya nkoka eka vuhlanganisi, a hi vukhongeri kumbe ku nga twanani ka vanhu, kambe i ndlela leyi vatswari va nga endlaka ha yona ntwanano lowu nga ta vuyerisa vana. Kumbexana mutswari u ta langutana ni xihlawuhlawu hi tlhelo ra vukhongeri kumbe swin’wana, swivutiso leswi nga rindzeriwangiki, kumbe mano man’wana lama endleriweke ku n’wi khunguvanyisa kumbe ku n’wi tlhontlha. Swihoxo swa mutswari un’wana ni un’wana swi nga ha paluxiwa kumbe swi hundzeletiwa. Hambiswiritano, loko lava khumbekaka va tshama va ri karhi va anakanyela, xiboho xi nga fikeleriwa.

Minkarhi yin’wana, endlelo ra vuhlanganisi ri nga ha vonaka ri nonoka ni ku heta matimba. Ndlela yin’wana i ku tenga nkarhi wo leha ehubyeni, loku vangelaka munhu mahlo ya vanhu, swiphiqo swa timali ni vuyelo lebyi nga vavisaka n’wana. Leswi hi swona leswi nga riki swinene. Ku fana ni swiphiqo swin’wana leswikulu evuton’wini, mutswari la nga Mukreste u fanele a khongela a nga si nghenela endlelo ra vuhlanganisi, a tsundzuka xirhambo lexi huhuteriweke xa leswaku “ṭhikela Yehova e ndlela ya wena, u ṅwi ṭhemba, kutani yena o ta tira.”—Pisalema 37:5.

Kambe ku vuriwa yini loko ntlhantlho wu nga fikeleriwi naswona muavanyisi a nyika mutswari loyi un’wana lunghelo ro tshama ni n’wana? Kumbe ku vuriwa yini loko un’wana wa vatswari lava dlayaka vukati a tsemiwile evandlheni ra Vukreste? Nakambe, xana munhu u fanele a ku languta njhani ku hlanganyela vuwundli bya n’wana kumbe ku wundla n’wana a ri yexe? Swivutiso leswi ni misinya ya milawu leyi fambelanaka na swona leyi nga eBibeleni yi ta hlamuseriwa exihlokweni lexi landzelaka.

[Bokisi leri nga eka tluka 24]

Timfanelo Tinharhu Ta Nkoka

Muavanyisi wa timhaka ta ndyangu la burisaneke na Xalamuka! u vule leswaku ku ni timfanelo tinharhu ta nkoka leti a ti langutaka eka mutswari hi leti landzelaka:

Ku anakanyela—ku tiyimisela ku nyika mutswari loyi un’wana nkarhi wo va ni n’wana (loko n’wana a ta ka a nga khomiwi hi ndlela yo biha ni ku kuceteriwa mahanyelo yo biha)

Ntwela-vusiwana—ku xalamukela swilaveko swa n’wana swa mintlhaveko

Ku tikhoma—vutomi bya le kaya lebyi nga ni ku rhula lebyi nga ta pfuna n’wana leswaku a kula kahle

[Bokisi leri nga eka tluka 24]

Swiletelo Swa Vaavanyisi

Hi ku nyika swiletelo, vaavanyisi van’wana va ringete ku sivela timholovo leti nga fanelangiki ehenhleni ka misinya ya milawu ya vukhongeri bya mutswari. Hi xikombiso:

1. Ku fanele ku hlakuleriwa vuxaka bya ntiyiso bya n’wana ni vatswari havambirhi. Muavanyisi wa Huvo-nkulu ya le Canada, John Sopinka, u vule leswaku mutswari un’wana ni un’wana u fanele a pfumeleriwa “ku hlanganyela emintirhweni yoleyo leyi pfunaka ku kombisa leswi mutswari a nga xiswona hakunene [ku katsa ni mikhuva ya vukhongeri bya yena]. Mutswari la nga riki muwundli a nga fanelanga a tiendla leswi a nga riki swona hi nkarhi wa ku endza ka yena.”

2. Ku tshimbisa mutswari la nga riki muwundli ku dyondzisa n’wana wakwe tidyondzo takwe ta vukhongeri, i ku tekela mutswari yoloye ntshunxeko wakwe wa vukhongeri a nga tshimbisiwa ntsena loko ku ri ni vumbhoni lebyi nga erivaleni bya ku xungetiwa ka n’wana hi ku kongoma kumbe hi xiviri.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Vaavanyisi va byarha vutihlamuleri byo tika etimhakeni ta vuwundli bya n’wana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Muhlanganisi a nga pfuna vatswari leswaku va lulamisa timholovo handle ka ku tenga ehubyeni loku hetaka nkarhi