Langutelo Ra Bibele

Xana Vutomi Byi Vula Yini?

“VASEKETERI VA DARWIN VA VULA LESWAKU VUTOMI BYI VA KONA HIKWALAHO KA VUSWIKOTI BYA KU TITWANANISA NI MBANGO WO KARHI. KAMBE SWI TIKOMBA ONGE I NCHUMU LOWU NGA ERIVALENI LESWAKU, LOKO XIVUMBIWA LEXI HANYAKA XI YA XI VA LEXI RHARHANGANEKE SWINENE, XI TITIVA LESWAKU XA HANYA NASWONA XI VA LEXI TLHARIHEKE, XISWESWO SWI VULA LESWAKU TIMFANELO TOLETO TA LAVEKA.”—DYLAN THOMAS (1914-53, MUPHATI NI MUTSARI WA LE WELSH).

TORHA ra ku lava ku tiva leswi vutomi byi vulaka swona a hi nchumu lowuntshwa. Leswi funengeteke mianakanyo ya vanhu lava va lavaka ku tiva hi malembe-xidzana yo tala. Nkambisiso wa sweswinyana wu komba leswaku leswi swi le mianakanyweni ya vaaki vo tala swinene va le New Zealand namuntlha ku tlula malembe ya khume lama hundzeke. Vaaka-tiko va 49 wa tiphesente, lava nga na malembe ya 15 hi vukhale ni ku tlula, hi ku vula ka xiviko lexi humesiweke eka Listener, “va anakanye ngopfu hi leswi vutomi byi vulaka swona,” naswona loku i ku engeteleka ka tiphesente ta 32 eka vulavisisi lebyi fanaka lebyi endliweke hi 1985.

Swi vonaka onge vaaka-tiko va le New Zealand va le ku phofuleni ka mintlhaveko leyi twiwaka hi vanhu va matiko man’wana. Loko yi ya emahlweni Listener yi ri: “Mboyamelo lowu engetelekeke wo kanakana vumbhoni bya vukona bya hina wu nga ha kombisa leswaku sweswi hi vilela ngopfu ku tlula leswi a hi vilerisa xiswona hi va-1980.”

Swi le rivaleni, leswaku tinhlamulo ta swivutiso swa vanhu hinkwavo leti nyikeriwaka hi vativi va hundzuluko, swo tanihi lexi nge, Ha yini hi ri laha? a ti yi enerisi nhlayo leyi kulaka ya vanhu. Xana Bibele yi nga swi kota ku nyikela nkongomiso lowunene lowu lavekaka wo kuma leswi vutomi bya munhu byi vulaka swona?

“Matimba Ya Nsusumeto Lowukulu”

Eka swivumbiwa hinkwaswo leswi nga kona emisaveni, ko va munhu ntsena la anakanyisisaka hi xikongomelo xa vutomi. Xana wa swi tiva leswaku hikwalaho ka yini? Bibele yi nyikela xivangelo xin’wana eka Eklesiasta 3:11. Malunghana ni Muvumbi yi ri: “U nyikile vanhu ku anakanya swa nkarhi lowu hundzeke ni swa nkarhi lowu taka.” (The New English Bible) Hambi leswi swilo hinkwaswo leswi hanyaka swi khathalelaka vutomi, swi languteka onge i munhu ntsena loyi a anakanyaka hi swa nkarhi—lowu hundzeke, wa sweswi ni lowu taka. Munhu a nga anakanyisisa hi leswi hundzeke ni ku languta eka leswa ha taka, ku swi kunguhatela, ina, hambi ku ri ku navela lokukulu ka ku swi vona. Naswona a nga ha karhateka loko a nga ti fikeleli tipakani ta nkarhi lowu taka hikwalaho ka ku koma ka vutomi byakwe.

Xisweswo, munhu hi byakwe a nga ha tivutisa swivutiso swo tanihi leswi nge, Ha yini ndzi ri laha? Xana ndzi ya kwihi? Dokodela wa miehleketo Viktor Frankl u tsarile: “Ku lwela ku kuma xikongomelo xa vutomi bya munhu i nsusumeto lowukulu eka munhu. . . . Ndzi ni ntiya-nhlana wo vula leswaku, a ku na nchumu emisaveni lowu nga pfunaka munhu ku humelela, hambi ku ri eka swiyimo leswo biha, ku tlula ku va ni vutivi bya leswi vutomi bya munhu byi vulaka swona.”

Vukambisisi Bya Solomoni Byi Tiyisekisiwe Hi Yesu

Ku lava ku kuma xikongomelo xa vutomi a ku ri mhaka leyi a yi tsakisa vakhale. A hi xiyisiseni swiendlakalo swa matimu eka malembe ya magidi-nharhu lama hundzeke emfun’weni wa Israyele, ehansi ka ku fuma ka Solomoni. Ha yena Hosikazi ya le Xeba yi te: “A ŝi ri le’ŝi tiyeke leŝi nḍi ŝi tweke tikweni ra mina e henhla ka marito ya wena ni v̌utlhari bya wena! A nḍi ŝi pfumelanga nḍi nga si ta, nḍi nga si ŝi v̌ona hi mahlo ya mina. Kambe, waŝiv̌o, a v̌a nḍi byelanga hafu ya ŝona: U tlula hi v̌utlhari ni rifuwo hikwaŝo leŝi nḍi ŝi tweke.”—1 Tihosi 10:6, 7.

Loko a tsala buku ya Bibele ya Eklesiasta, Hosi Solomoni u byele vahlayi vakwe hi vuyelo bya endlelo ro ringetela leri a ri tirhiseke ku kuma xikongomelo xa vutomi. A ku ri endlelo ro ringetela ra minkarhi yo tiphina hi vutomi lebyi fanelaka hosi leyi tolovelekeke ya le khale ka le Vuxeni. Eka ndzima 2, tindzimana 1-10, u hlamusele vutomi bya ntsako lebyi swi nonon’hwaka ku anakanya ha byona namuntlha. U ringetele hinkwaswo leswi vutomi byi swi nyikelaka mayelana ni rifuwo ra leswi vonakaka ni ku titsakisa. Xana a a vula yini loko a ku ku hlongorisa rifuwo a swi pfuni nchumu? Nhlamulo yakwe yi nga tshukisa vanhu lava tshembelaka ngopfu eka rifuwo.

Endzhaku ko xiyisisa hinkwaswo swoleswo, hakanyingi a ri ni langutelo rin’wana. A swi nga pfuni nchumu naswona a swi dya nkarhi. U tsarile: “Kambe kute loko nḍi langutisisa mitiro hikwayo leyi mav̌oko ya mina ma yi endleke, nḍi hlaya ku karateka loku nḍi tikarateke ha kona loko nḍi yi tira, kutani nḍi v̌ona leŝaku hikwaŝo i v̌uhav̌a ni ku lanḍa mheho, a ri kona binḍu e hansi ka dyambu.”—Eklesiasta 2:11.

U gimete hi ku vula leswaku rifuwo, ni mintsako ya misava swi tisa ntsako wa xinkarhana ntsena. Naswona vutlharhi bya munhu byi nga ka byi nga swi koti ku kutsula munhu eka switlhavi ni le ka maxangu ya vutomi.

Yesu Kreste u gimete hi laha ku fanaka loko a hlamula wanuna loyi a khomeke ngopfu hi swilo leswi a swi fuweke, u byele ntshungu lowu a wu ri eku n’wi yingiseleni a ku: “Tlharihani mi tivonela eka makwanga wahi ni wahi, hikuva vutomi bya munhu a byi humi eka swilo leswi a swi fuweke hambiloko swi n’wi talele ngopfu.”—Luka 12:15.

I Yehovha Xikwembu ntsena la nga swi kotaka ku hlula ku tsana ka munhu ka vutomi bya siku rin’wana ni rin’wana hi laha ku humelelaka, naswona u nyika xikongomelo xa vutlhari eka swiendlo swa vanhu. Xisweswo vutomi lebyi nga lawuriwiki hi Xikwembu byi borile. Tanihi laha swi rhekhodiweke ha kona eka Eklesiasta 12:13, loko a hlamusela Solomoni u te: “A hi yingiseni makumu ya timhaka hikwato: Tšhav̌a Šikwembu, u hlayisa milawu ya šona, hikuv̌a hi yona fanelo hikwayo ya munhu.”

Ku Kuma Leswi Vutomi Byi Vulaka Swona

Langutelo ra Solomoni ra leswaku leswi vutomi byi vulaka swona a swi xi hambanisanga xichavo lexi tengeke xa Xikwembu, ri tiyisisiwe hi ku phindha-phindha hi Yesu Kreste. Loko a tshaha eRitweni ra Xikwembu, Yesu u te: “‘Ku tsariwile leswi: ‘Munhu a nga ka a nga hanyi hi vuswa ntsena, kambe u ta hanya hi marito hinkwawo lama humaka enon’weni wa Xikwembu.’” (Matewu 4:4; Deteronoma 8:3) Ina, vutomi bya munhu la hisekelaka swilo swa moya byi nga ka byi nga honisiwi. Yesu hi byakwe loko a ya emahlweni u te: “Swakudya swa mina i ku endla ku rhandza ka Loyi a ndzi rhumeke, ni ku heta ntirho wa yena swinene.” (Yohane 4:34) Ku tirhela Tata wakwe wa le tilweni hi ku tshembeka a ku ri xihlovo lexi enerisaka xa ntsako. Swi n’wi wundlile. Swi n’wi nyike xikongomelo eka vutomi byakwe.

Hikwalaho, xana vutomi byi nga xi fikelela hi laha ku heleleke xikongomelo xa byona handle ka Xikwembu? E-e! Lexi tsakisaka, n’wamatimu Arnold Toynbee u tshame a tsala a ku: “Xikongomelo xa ntiyiso xa vukhongeri lebyi tlakukeke i ku haxa tindzayo na mintiyiso ya moya na mongo wa yona eka mimoya-xiviri yo tala hi laha swi nga fikeleriwaka ha kona, leswaku moya-xiviri wun’wana ni wun’wana wu ta swi kota ku hetisisa xikongomelo xa Munhu. Makumu lamanene ya munhu i ku dzunisa Xikwembu ni ku xi tsakisa hi masiku.” Muprofeta Malakiya u phofule langutelo ra Xikwembu loko a ku: “Mi ta tlhela mi v̌ona ku hambana lo’ku nga kona e ka l’a lulameke ni lo’wo biha, ni ka l’a tirelaka Šikwembu ni l’a nga ši tireliki!”—Malakiya 3:18.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

“The Thinker,” hi Rodin

[Xihlovo Xa Kona]

Scala/Art Resource, N.Y.