Xana Hi Swihi Swin’wana Swa Swiphiqo?

Vakokwana, vatswari, ni vatukulu—mintlawa leminharhu yi hambanisiwe ntsena hi makume ya malembe ma nga ri mangani, kambe emianakanyweni yi tikomba yi hambane ngopfu.

VAKOKWANA vo tala va vone swilo swo chavisa swa nyimpi ya vumbirhi ya misava, ni vuyelo bya yona hinkwabyo lebyi hetaka matimba. Vana va vona kumbexana a va ri vatsongo hi nkarhi wa ku kanetana ni ku ndlandlamuka ka ikhonomi hi va-1960. Vatukulu va vona namuntlha va hanya emisaveni leyi nga riki na mimpimanyeto. Leswi namuntlha vanhu lava dumeke lava tekeleriwaka va hundzuka-hundzukaka hi xihatla, a swi olovi leswaku vanhu va malembe ya le hansi va xixima lava nga ni malembe ya le henhla eka ya vona. Ku ni nchumu wun’wana wu kayivelaka, nchumu lowu nga susumetelaka vanhu va malembe yo hambana ku tirhisana ni ku xiximana. Kambe xana nchumu lowu hi wihi?

Hakanyingi, vakokwana lava navelelaka leswinene va nghenelela etimhakeni ta mindyangu ya vana va vona lava nga nghenela vukati, va rila hi leswaku vatswari va vonaka va tiyise voko kumbe va ri debyise ngopfu eka vatukulu. Hi hala tlhelo, xivuriso xa Xipaniya xi ri: “Ku tshinyiwa hi vakokwana a swi pfuni ku endla vatukulu lavanene”—tanihi leswi vakokwana va nga ha hundzeletaka swilo. Kumbexana va nghenelela hi ku va va lava leswaku vana va vona va papalata swihoxo swo karhi leswi hikwalaho ka ntokoto wa vona, va swi vonaka kahle. Hambi swi ri tano, va nga ha va va nga koti ku xiyisisa ni ku twisisa ku hundzuka ka vuxaka bya vona ni vana va vona lava nga evukatini hi ndlela leyi ringaniseriweke. Vana, lava hi ku nghenela vukati va kumeke ntshunxeko lowuya ku nga khale va wu lava, a va lavi ku kavanyetiwa. Leswi sweswi va tirhelaka ku wundla ndyangu, a va swi lavi ku kavanyetiwa loko va endla swiboho. Vatukulu, lava va nga ha anakanyaka leswaku va tiva xin’wana ni xin’wana, va alana ni milawu ni swileriso naswona kumbexana va vona onge vakokwa wa vona a va swi tivi swa manguva lawa. Eka vanhu va manguva lawa, vakokwana va vonaka va nga ha tsakisi. Hakanyingi ntokoto wa vona wa honisiwa.

Loko Ku Vulavurisana Ku Hela

Minkarhi yin’wana khumbi leri nga tsemakanyekiki ra ku nga twisisani ri hambanisa vakokwana ni ndyangu hinkwawo hambi loko va tshama ni vana va vona. Khombo ra kona, leswi swi humelela hi wona nkarhi lowu, hikwalaho ka leswi vudyuhari byi sungulaka ku va ndzhwalo, vakokwana va lavaka ku rhandziwa swinene. Munhu a nga vi na xivundza hi leswi a ngo va yexe ntsena. Loko ku vulavurisana ku hela, loko ku xiximana ni rirhandzu swi siviwa hi xikulela, kumbe ku nyangatseka, vuyelo bya kona i ku hambana naswona vakokwana va khomiwa hi tingana swinene. Le ndzeni-ndzeni va vaviseka ngopfu. Muleteri Giacomo Dacquino wa tsala: “Rirhandzu endyangwini, leri un’wana sweswinyana a ha ku ri fanisaka ni movha wa khale ka khaleni, ra ha ri ntsembyana wa vudyuhari. Nghohe leyi twisisaka, n’wayitelo wa tintswalo, marito lama khutazaka, kumbe ku bambatela swi pfuna ngopfu ku tlula mirhi yo tala.”—Libertà di invecchiare (Ntshunxeko Wa Ku Dyuhala).

Xikombiso Xa Wena Xi Nga Tirha Swo Tala

Ntshikilelo lowu vangiwaka hi ku hohloka ka vuxaka bya ndyangu na wona wu vanga mivilelo leyi nga heriki exikarhi ka mintlawa ya vanhu. Xirho xin’wana xa ndyangu xi nga ha anakanya leswaku nchumu wo karhi lowu ndyangu lowu endliwaka hi xirho xin’wana xa ndyangu wu hoxile. Kambe vuyelo bya kona lebyi nga tsakisiki byi twiwa hi hinkwavo. Vana va vona ndlela leyi vatswari va vona va khomaka vakokwa wa vona ha yona, ni ndlela leyi vakokwana va angulaka ha yona. Hambi leswi vadyuhari, hakanyingi, va ngo rilela endzeni, vatukulu va swi twa, va swi vona, naswona va swi tsundzuka. Xisweswo mahanyelo ya vona ya nkarhi lowu taka ya khumbeka. Loko se va kurile, na vona va nga ha khoma vatswari va vona hi laha vona va khomeke vakokwa wa vona ha kona. Ku hava ndlela yo balekela nsinya wa nawu wa Bibele lowu nge: “Lexi munhu a xi byalaka, ú ta tshovela xona.”—Vagalatiya 6:7.

Loko vatukulu va vona vatswari va khome vakokwana hi ndlela ya xikulela—va tlanga ha vona, va va pfala milomu hi vukarhi, kumbe hambi ku va tirhisa leswaku va vuyeriwa ha vona—leyi hi yona ndlela leyi vatukulu, endzhaku, va nga ha endlaka ha yona eka vatswari loko va dyuhala. A swi enelanga ku hlayisa xifaniso xa vakokwana lexi furemisiweke ekhabodweni—va fanele ku xiximiwa ni ku rhandziwa tanihi vanhu. Hi ku famba ka nkarhi, vatukulu va nga ha va khoma hi ndlela yoleyo na vona. Ku vuriwa leswaku mukhuva lowu wa ku khoma vakokwana hi ndlela yo biha wu ya wu hangalaka swinene. Ematikweni man’wana ya le Yuropa, ku ni fambiselo ra riqingho ra lava nga ni gome leswaku ku pfuniwa vadyuhari lava khomiweke hi ndlela yo biha, fambiselo ro kota leri ana ri tirhaka ro sirhelela vana.

Vutianakanyi, vutikukumuxi, ni ku pfumaleka ka rirhandzu swi kurisa ni ku nyanyisa ku nga twisisani. Hikwalaho, nhlayo ya lava va ringetaka ku tintshunxa eka vakokwana hi ku va yisa emakaya ya vadyuhari yi ya yi engeteleka. Van’wana va tiyimisele ku hakela mali yo tala leswaku va tintshunxa eka xiphiqo xa ku langutela vadyuhari, va va yisa etindhawini leti tirhanaka ni sweswo leti nga ni swilo hinkwaswo swa thekinoloji ya manguva lawa kumbe etindhawini leti endleriweke lava humeke entirhweni tanihi leti nga le Florida kumbe California, U.S.A. leti nga taleriwa hi switolo ni vutihungasi kambe ku ri hava n’wayitelo ni ku bambateriwa hi varhandziwa ni ku vukarhiwa hi vatukulu. Ngopfu-ngopfu hi mikarhi yo wisa, vo tala va lava ndhawu yo “siya” vakokwana eka yona. Le India xiyimo xi nga ha va lexi hundzeletiweke laha vakokwana va cukumetiwaka ntsena ivi va siyiwa leswaku va tivonela.

Swiphiqo swa ku hlayisa vuxaka bya ndyangu bya le kusuhi swi engeteriwa hi ku dlaya vukati. Ko va ndyangu wun’we ntsena wa le Britain eka ya mune leyi nga ni vatswari havambirhi lava ha tshamaka endlwini yin’we. Ku dlaya vukati ka andza emisaveni hinkwayo. Le United States, ku na ku tlula miliyoni ya lava dlayaka vukati lembe na lembe. Xisweswo vakokwana va nga swi rindzelanga va tikuma va langutane ni swiphiqo swa vukati bya vana va vona ni ku hundzuka lokukulu loku vaka kona evuxakeni bya vona ni vatukulu va vona. Ku engetela eku langutaneni ni tingana to tirhisana ni khale ka mukon’wana kumbe khale ka n’wingi wa vona ku ni xiphiqo “xa vatukulu lava ngo swi pfuketana va fika ‘lava taka va kurile’” laha, hi ku vika ka phepha-hungu ra le Italy leri nge Corriere Salute, “munghana wa vukati lontshwa wa n’wana wa vona wa xisati kumbe wa xinuna a ri ni vana va vukati lebya khale.”

“Ku Voninga Vutomi Bya Hina”

Kambe, vuxaka lebyinene, bya rirhandzu na vakokwa wa wena, ku nga khathariseki leswaku va tshama ni ndyangu hinkwawo kumbe e-e, bya vuyerisa eka hinkwavo. “Ku endlela vana va hina ni vatukulu swo karhi,” ku vula Ryoko, kokwana la tshamaka eFukui, le Japani, “hi swona swi lavekaka ku voninga vutomi bya hina.” Hi ku ya hi vuyelo bya nkambisiso lowu kandziyisiweke hi phepha-hungu leri nge Corriere Salute, ku vikiwa leswaku ntlawa wa vativi va le United States wu te: “Loko vakokwana ni vatukulu va kota ku tiphina hi vuxaka lebyi tiyeke ni bya rirhandzu, a hi vana lava va pfunekaka ngopfu kambe ndyangu hinkwawo wa pfuneka.”

Kutani ke, xana ku nga endliwa yini ku lwisana ni ku hambana ka vanhu, ku hambana exikarhi ka vatswari ni vana, mboyamelo lowu nge ndzeni wa vutianakanyi lowu vangaka nkucetelo lowu vavisaka evuxakeni bya ndyangu? Mhaka leyi yi ta kambisisiwa exihlokweni lexi landzelaka.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 6]

“Nchumu wo biha hi ku dyuhala i ku ka u nga yingisiwi.”—Albert Camus, mutsari wa tibuku ta swihungwana wa Mufurwa