Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE
Watchtower
LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE
Xitsonga
  • BIBELE
  • MIKANDZIYISO
  • TINHLENGELETANO TA VANDHLA
  • g96 7/8 tl. 1
  • Ha Yini Ndzi Tsandzeka Ku Dyondza?

A ku na vhidiyo.

Hi khomele, ku ve ni xiphiqo loko hi tlanga vhidiyo leyi.

  • Ha Yini Ndzi Tsandzeka Ku Dyondza?
  • Xalamuka!—1996
  • Swihloko
  • Tinhlokomhaka Tin'wana Leti Yelana Na Yona
  • Ntlhontlho Wa Ku Langutana Na Xona
  • Dyondza Ku Nyikela Nyingiso
  • Ku Hunguta Ku Nga Tshamiseki
  • Hambeta U Tixixima
  • Ku Lavisisa Ntiyiso
    Xihondzo xo Rindza Xi Huwelela Mfumo Wa Yehovha (Nkandziyiso Wa Vanhu Hinkwavo)—2020
  • Ku Pfuna Vana Lava Nga Ni Swiphiqo Swa Ku Dyondza
    Xalamuka!—2009
  • Ndzi Nga Endla Yini Loko Ndzi Tsandzeka Ku Endla Nchumu Wo Karhi?
    Xalamuka!—2004
  • Swi Hoxe Kwihi Ku Rhandzana Ni Munhu eXihundleni?
    Xalamuka!—2007
Vona Swo Tala
Xalamuka!—1996
g96 7/8 tl. 1

Young People Ask . . .

Ha Yini Ndzi Tsandzeka Ku Dyondza?

“A ndzi nga lavi ku vuya ekaya, ndzi ta vonana ni vatswari va mina. A swi engetile nakambe, a ndzi tsandzeke ku pasa tidyondzo to hlayanyana,” ku tsundzuka Jessica.a Jessica u na 15 wa malembe naswona i mbhuri. Kambe ku fana ni vantshwa van’wana lavo tala, swa n’wi nonon’hwela ku pasa tidyondzo ta yena.

KU BELA ehansi eka tidyondzo ta le xikolweni, hakanyingi swi vangiwa hi ku va munhu a ri ni langutelo leri hoxeke hi dyondzo kumbe hi mudyondzisi wakwe. Kambe sweswo a swi tano hi Jessica. Swa n’wi tikela ku khoma tidyondzo leto katsakanyiwa kunene. Hikokwalaho, leswi swi endla leswaku Jessica a tsandzeka edyondzweni ya tinhlayo. Naswona hikwalaho ka leswi a tikeriwaka hi ku hlaya, sweswo swi n’wi endla a tikeriwa na hi ku pasa tidyondzo letin’wana.

Hi hala tlhelo, Maria a nga swi koti ku tsala kahle. Minkarhi hinkwayo u fihla tinotsi ta yena leti a ti tsalaka emihlanganweni ya Vukreste hi ku chava swihoxo swakwe swa matsalelo. Hambiswiritano, leswi a swi vuli swona leswaku Jessica na Maria a va tlharihanga. Jessica u kota ku tirhisana kahle ni vanhu van’wana lerova exikolweni u hlawuriwe tanihi muhlanganisi wa xikolo la hlawuriweke, kumbe muntlhantlhi wa swiphiqo, loko ku tshuka ku va ni timholovo exikarhi ka vadyondzi-kulobye. Naswona etimhakeni ta xikolo, Maria u le xikarhi ka swichudeni leswi endlaka 10 wa tiphesente leswi belaka ehenhla etidyondzweni ta swona.

Xiphiqo xa kona hileswaku: Jessica na Maria va ni swiphiqo swo dyondza. Vativi va vula leswaku 3 ku ya eka 10 wa tiphesente ta vana va nga ha va ni ku tikeriwa loku fanaka loko swi ta etimhakeni ta dyondzo. Tania, loyi sweswi a nga emalembeni ya yena ya va-20, u xanisiwa hi leswi vuriwaka Xiphiqo Xo Nyikela Nyingiso Ku Tlula Mpimo (ADHD [Attention Deficit Hyperactivity Disorder]).b U ri: “Ndzi ni xiphiqo emihlanganweni ya Vukreste, edyondzweni ya munhu hi xiyexe ni le swikhongelweni hikuva a ndzi swi koti ku nyikela nyingiso kumbe ku tshamiseka ndzi rhula. Vutirheli bya mina bya kavanyeteka hikuva ndzi khoma mhaka leyi ndzi tlula ndzi khoma liya, hi ku hatlisa lerova munhu a nga swi koti ku fambisana na mina.”

Loko xiphiqo lexi xi nga fambisani na ku hiteka ku tlula mpimo, xi vitaniwa Xiphiqo Xo Nyikela Nyingiso (ADD [Attention Deficit Disorder]). Vanhu lava nga ni xiphiqo lexi hakanyingi va vuriwa lava lorhaka ri lo hosi. Malunghana ni lava nga na ADD, mutivi wa ta mianakanyo Dok. Bruce Roseman u te: “Va honokela buku ku ringana 45 wa timinete, kambe a va vuyeriwi hi nchumu.” Hikwalaho ka swin’wana leswi nga tivekiki, va tsandzeka ku nyikela nyingiso.

Vakambisisi va swa vutshunguri va vula leswaku sweswinyana va ha ku sungula ku kuma swivangelo swa swiphiqo leswi. Kambe, ku na swo tala leswi nga siki tiviwaka. Naswona ku hambana exikarhi ka swiphiqo leswi ni ku pfumala vuswikoti leswi kavanyetaka ku dyondza ka munhu, a hi minkarhi hinkwayo swi nga erivaleni. Ku nga khathariseki xivangelo xa xiviri kumbe vito leri xiphiqo xo karhi xi thyiweke rona—ku nga ha va xiphiqo xo hlaya, xo tsundzuka, xo nyikela nyingiso kumbe xo tikarhata ku tlula mpimo—xiphiqo xi nga kavanyeta dyondzo ya munhu naswona xi nga vanga ku xaniseka lokukulu. Loko u ri na xiphiqo xo dyondza, xana u nga langutana njhani na xona?

Ntlhontlho Wa Ku Langutana Na Xona

Tsundzuka Jessica, loyi ku vulavuriweke ha yena eku sunguleni. Leswi a a tiyimisele ku hlula xiphiqo xa yena xa ku hlaya, u ringete ku hlaya tibuku to hambana-hambana. Timhaka ti te ti ta lulama loko a kume buku ya swiphato leyi a yi n’wi tsakisa swinene. U tlhele a kuma buku yin’wana leyi fanaka na yona, na yona u tiphine hi ku yi hlaya. Endzhaku, u sungule ku tsakela ntlhandlamano wa tibuku ta switori, kutani hakantsongo-ntsongo ku hlaya a swi nga ha ri xiphiqo. Dyondzo leyi hi yi kumaka laha, hileswaku ku tiyisela, swa vuyerisa. Na wena u nga xi hlula xiphiqo xo dyondza, kumbexana u nga endla ndzulamiso lowukulu swinene emhakeni leyi, ntsena loko u nga heli matimba.—Ringanisa Vagalatiya 6:9.

Ku vuriwa yini hi ku lwisana ni mianakanyo leyi khomaka swilo nkarhinyana ntsena? Xilotlelo xo tlhantlha xiphiqo lexi i ku phindha-phindha: “Ku phindha-phindha i mana wa ku tsundzuka.” Nicky u kume leswaku ku phindha-phindha leswi a swi tweke ni leswi a swi hlayeke a swi vula a ri karhi a humesa rito, swi n’wi pfune ku tsundzuka swilo. Swi ringete. Swi nga ku pfuna na wena. Phela, eminkarhini ya Bibele, vanhu a va tolovele ku hlaya va humesa rito, hambiloko va tihlayela vona vini. Xisweswo, Yehovha u lerise mutsari wa Bibele Yoxuwa a ku: “U wu hlaya hi rito ra le hansi [Nawu wa Xikwembu] vusiku na nhlikanhi.” (Yoxuwa 1:8; Pisalema 1:2, NW) Hikwalaho ka yini ku hlaya u humesela rito swi ri swa nkoka? Hikuva ku endla tano swi katsa switwi swimbirhi—swi nga switwi swo yingisa ni swo vona—naswona a swi pfuna ku dzikisa timhaka hi vuenti emianakanyweni ya muhlayi.

Eka Jessica, ku dyondza tinhlayo a ku ri nchumu wo tika swinene. Hambiswiritano, u ringete ku dyondza milawu ya tinhlayo hi ku swi phindha-phindha—nkarhi wun’wana a heta hafu ya awara eka nawu ha wun’we. Eku heteleleni, matshalatshala ya yena ma ve ni vuyelo lebyinene. Kutani ke, phindha-phindha, u phindha-phindha, u phindha-phindha! Ndlela ya vutlharhi ku tshama u ri na phepha na xo tsala loko u ri karhi u yingisela etlilasini kumbe loko u ri eku hlayeni, leswaku u ta tsala tinotsi.

I swa nkoka leswaku u tikarhatela ku dyondza. Titolovete ku sala loko xikolo xi humile, u vulavula ni vadyondzisi va wena. Lwela ku va tiva. Va byele leswaku u na xiphiqo xo dyondza, kambe u lava ku xi hlula. Vadyondzisi vo tala va ta tikarhatela ku ku pfuna. Kutani, tirhisa mpfuno wa vona. Jessica u swi endlile sweswo, naswona u kume nseketelo lowukulu eka mudyondzisi la nga ni ntwela-vusiwana.

Dyondza Ku Nyikela Nyingiso

Nakambe i swa nkoka ku tivekela pakani ni endlelo leri vuyerisaka. Ku tivekela pakani yo karhi hi ku kongoma—yo tanihi ku heta ntirho wa xikolo lowu endliwaka ekaya—u nga si pfulela thelevhixini kumbe vuyimbeleri lebyi u byi rhandzaka, swi nga ku susumetela ku nyikela nyingiso. Tiyiseka leswaku tipakani leti u ti vekeleke tona ta twisiseka.—Ringanisa Vafilipiya 4:5.

Minkarhi yin’wana ku cinca ndhawu leyi u tshamaka eka yona swi nga ku pfuna. Nicky u kunguhate ku tshama emahlweni loko a ri etlilasini, ekusuhi na mudyondzisi leswaku a ta yingisela ku antswa. Jessica u swi kume swi pfuna ku endla ntirho wa le kaya swin’we ni mudyondzi-kulobye la rhandzaka ku dyondza. U nga ha swi kuma swi pfuna loko u endla kamara ra wena ri va lerinene ni ku va leri tsakisaka.

Ku Hunguta Ku Nga Tshamiseki

Loko u ri ni mboyamelo wa ku nga tshamiseki, ku dyondza swi nga ku tikela. Hambiswiritano, vativi van’wana va vula leswaku ku nga tshamiseki ku nga hundzuriwa vutiolori bya miri. U.S.News & World Report yi ri: “Byi ya byi va erivaleni vumbhoni bya leswaku vuswikoti bya munhu un’wana ni un’wana byo khoma swilo leswintshwa hi ku olova ni byo tsundzuka rungula ra khale byi antswisiwa hi ku cinca ko karhi ka mafambiselo ya le byongweni loku vangiwaka hi vutiolori.” Xisweswo, vutiolori lebyi ringaniseriweke—ku khida, ku tsutsuma, ku tlanga bolo, ku famba hi xikanyakanya, ku famba hi tintanghu ta mavhilwa ni swin’wana—swi nga va swinene emirini ni le miehleketweni.—1 Timotiya 4:8.

Nkarhi na nkarhi ku bumabumeriwa ku tirhisiwa ka mirhi yo tshungula swiphiqo swo dyondza. Ku vuriwa leswaku kwalomu ka 70 wa tiphesente ta vantshwa lava nga na ADHD, lava nyikiweke mirhi yo pfuneta matirhelo ya miri, yi va pfunile. Leswaku wa yi amukela mirhi yo engetela matirhelo ya miri, i mhaka ya wena ni vatswari va wena leswaku mi endla xiboho endzhaku ko xiya vukulu bya xiphiqo xa kona, swin’wana leswi nga vangiwaka hi vutshunguri, xikan’we ni timhaka tin’wana.

Hambeta U Tixixima

Hambileswi xiphiqo xo dyondza xi nga tekiwiki tanihi xiphiqo xa mintlhaveko, xi nga va ni vuyelo hi tlhelo ra mintlhaveko. Ku tshamela ku soriwa ni ku xopaxopiwa hi vatswari ni hi vadyondzisi va wena, swi ku vangela mapaselo lama nga nyawuriki kumbe ya le hansi exikolweni, ku kayivela vanghana va le kusuhi, swi nga vanga ku ka u nga ha tixiximi. Vantshwa van’wana va fihla ntlhaveko lowu hi ku tshama va hlundzukile naswona va visunganile.

Kambe a wu fanelanga u tshika ku tixixima hikwalaho ka swiphiqo swo dyondza.c Mutirhi la tirhanaka ni vana lava nga ni swiphiqo swo dyondza u ri: “Xikongomelo xa mina, i ku cinca langutelo ra vona hi vutomi—ri suka eka leswaku ‘ndzi xiphukuphuku, na leswaku a ndzi nge swi koti ku endla nchumu wihi na wihi hi ndlela leyinene’. . . ri va ra leswaku ‘ndza karhi ndza xi hlula xiphiqo, ni leswaku ndzi nga endla swo tala ku tlula leswi a ndzi anakanya leswaku ndzi nga swi endla.’”

Hambileswi u nga ta ka u nga endli nchumu hi malangutelo ya van’wana, u nga swi kota ku hundzula ya wena n’wini. Jessica u swi endlile sweswo. U ri: “Loko ndzi tipima hileswi vana va le xikolweni va swi vuleke, ni ku ndzi thya mavito ya vona, ndzi lave ku tshika xikolo. Kambe sweswi ndzi ringeta ku swi ba hi makatla leswi va swi vulaka, kutani ndzi hambeta ndzi tikarhata. Swa nonon’hwa, kambe swa tirha.”

Jessica a a boheka ku langutana ni ntiyiso wun’wana. Buti wakwe a a ri xichudeni lexi belaka ehenhla swinene lexi kumaka ti-A etidyondzweni ta xona. Jessica u ri: “Sweswo a swi ndzi hetela ku tixixima, kukondza loko ndzi tshike ku tiringanisa na yena.” Kutani, u nga tiringanisi na vamakwenu.—Ringanisa Vagalatiya 6:4.

Ku bula na munghana wa wena la tshembekeke swi ta tlhela swi ku pfuna leswaku u va ni langutelo lerinene hi swilo. Munghana wa ntiyiso u ta ku byela ntiyiso loko u ri karhi u endla ndzulamiso. (Swivuriso 17:17) Hi hala tlhelo, munghana wa vunwa, a nga ha ku heta matimba kumbe a ku endla u va ni langutelo ro titlakusa hi ndlela leyi hoxeke. Hikokwalaho, hlawula vanghana va wena hi vukheta.

Loko u ri ni xiphiqo xo dyondza, a swi kanakanisi leswaku u ta tshinyiwa ko tala ku tlula vana lavan’wana. Kambe sweswo u nga swi pfumeleli swi ku nyika langutelo leri hoxeke hi wena n’wini. Languta ndzayo hi vonelo ra Xikwembu, tanihi nchumu wa nkoka swinene. Tsundzuka leswaku, ndzayo leyi nyikeriwaka hi vatswari va wena, i xikombiso xa leswaku va ku rhandza naswona va ku navelela leswinene.—Swivuriso 1:8, 9; 3:11, 12; Vaheveru 12:5-9.

E-e, swiphiqo swa wena swo dyondza a swi fanelanga swi ku heta ntamu. U nga swi lulamisa kutani u hanya vutomi lebyi vuyerisaka. Kambe ku ni xivangelo lexikulu xa ntshembo. Xikwembu xi tshembise ku tisa misava leyintshwa yo lulama laha vutivi byi nga ta va byi lo vuya, naswona swiphiqo hinkwaswo swa mianakanyo ni swa miri, swi nga ta lulamisiwa. (Esaya 11:9; Nhlavutelo 21:1-4) Kutani, tikarhateli ku dyondza swo tala hi Yehovha Xikwembu ni swikongomelo swa yena, naswona u endla hi ku pfumelelana ni vutivi byebyo.—Yohane 17:3.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

a Mavito man’wana ma cinciwile.

b Hi kombela u vona swihloko leswi bulaka hi vana lava karhataka enkandziyisweni wa Xalamuka! ya December 8, 1994, na lexi nge “Xana Vana Va Wena Va Na Xiphiqo Xo Dyondza?” enkandziyisweni wa Awake! ya May 8, 1983.

c Vona xihloko lexi nge “Vantshwa Va Vutisa . . . Xana Ndzi Nga Tixiximisa Ku Yini?” enkandziyisweni wa Awake! ya April 8, 1983.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Tikarhateli ku dyondza

    Minkandziyiso Ya Xitsonga (1987-2025)
    Huma
    Nghena
    • Xitsonga
    • Rhumela
    • Leswi u swi tsakelaka
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Swipimelo Swo Tirhisa Website Leyi
    • Milawu Yo Sirhelela Rungula Ra Xihundla
    • Seta Swa Xihundla
    • JW.ORG
    • Nghena
    Rhumela