Muti Lowu Akiweke Ehenhla Ka Timhandzi

Hi muyimeri wa Xalamuka! le Benin

“GANVIÉ i yin’wana ya tindhawu-nkulu ta le Benin leti kokaka vavalangi swinene,” ku hlamusela buku leyi hlamuselaka hi Afrika Vupela-dyambu. Yin’wana yi ri: “Vanhu va le Afrika hi voxe va tsakisiwa hi Ganvié; u vona vavalangi vo tala va le Afrika ku ringana ni va le vupela-dyambu.”

Ganvié a ri fani na ndhawu yin’wana hakunene. I muti wa vaaki va 15 000 lowu akiweke ehenhla ka timhandzi ehenhla ka mati ya Tiva ra Nokoué, en’walungu wa Cotonou, eBenin. Le Ganvié, a ku na swikanyakanya, ku hava timovha, ku hava swindledyana swa le tlhelo ka mapatu, hambi ya ri mapatu a ma kona. Loko vaaki va lava ku ya exikolweni, emakete, etliliniki, ekaya ka muakelani kumbe kwihi na kwihi kun’wana, va khandziya xikwekwetsu lexi endliweke hi nsinya wa iroko.

Mindyangu yo tala yi ni swikwekwetsu swo hlayanyana—xin’wana i xa Tatana, xin’wana i xa Manana, naswona minkarhi yin’wana xin’wana i xa vana. Vana va dyondza ku tluta va ha ri vatsongo. Loko n’wana se a ri na ntlhanu wa malembe, u va a kota ku lawula xikwekwetsu a ri yexe. Hi ku hatlisa u va ni xivindzi xo yima exikwekwetsini a cukumetela rikoka leritsongo ro phasa tinhlampfi. Vantshwa van’wana va rhandza ku kombisa vuswikoti eka vaendzi hi ku yima hi mavoko eswikwekwetsini swa vona.

Le makete wa le Ganvié lowu papamalaka ehenhla ka mati, laha hakanyingi vaxavisi va kona ku nga vavasati, va tshama eswikwekwetsini swa vona ni nhundzu ya vona leyi thopelaneke kahle emahlweni ka vona—swinyunyeteri, mihandzu, tinhlampfi, mirhi, tihunyi, byalwa, hambi ku ri swi-ya-ni-moya. Va tisirhelela edyambini ra ndhawu leyi hisaka hi swihuku swa byanyi leswi nga ni makupakupa lamakulu, va xavisela van’wana lava va tlutaka swikwekwetsi swa vona loko va ta eku xaveni. Minkarhi yin’wana vaxavisi i swinhwanyetana. U nga kanganyisiwi hi malembe ya vona! Va dyondza vutshila bya muxavisi bya ku hungutelana nxavo hi vutlharhi va ha ri vatsongo.

Loko vavasati va xava ni ku xavisa le makete, vavanuna va khomeka hi ku phasa tinhlampfi, kumbe ku fuwa tinhlampfi loko hi swi veka hi ku kongoma. Endlelo ra vona ro phasa tinhlampfi ri katsa ku cukumetela madzana-dzana ya swindzhabyana exidziveni lexi nga ni ridaka, leswi endlaka khwati ro tlhuma ra swindzhabyana. Tinhlampfi ti ta hi vunyingi ti ta dya swindzhabyana leswi swi bolaka. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani vavanuna lava va tlhelela ni tinkoka ta vona va landza ntshovelo wa tinhlampfi.

Khale Ka Vutumbelo Byi Hundzuka Ndhawu Leyi Rhandziwaka Hi Vavalangi

Vanhu va Matoffinu va le Ganvié a va nga ri “Vanhu va le Matini,” ku sukela ni khale tanihi laha va tiviwaka ha kona namuntlha. Khale hi lembe-xidzana ra vu-18, va balekele etiveni ni le nhlangasini va baleka ku xanisiwa hi tiko ra Vantima leri a va akelane na rona. Vadyondzi va vula leswaku vito ra Ganvié ri hlamusela matimu lawa, hikuva hi ririmi ra Xitoffin, rito gan ri nga hundzuluxeriwa ri va “hi ponisiwile” naswona rito vie ri vula “vanhu.” Xisweswo, vito ra ntsindza wa swimitana leswi swa le tiveni wu nga ha hundzuluxeriwa hi ku olova wu va “vanhu lava eku heteleleni va wiseke.”

Ku balekela exivandleni lexi xa nhlangasi ematlhelo ka Tiva ra Nokoué a ri ri kungu lerinene, tanihi leswi tidyondzo ta vukhongeri bya mfumo lowu a va lwa na wona a ti nga pfumeleli masocha ku tlangela ematini kumbe etindhawini leti ti nga ha vangaka ndhambhi. Hikwalaho tiva ri ve ndhawu yo tshama tlhelo vuchavelo byo balekela nala. Swa tsakisa leswaku ndhawu leyi sweswi yi tiviwaka swinene, leyi mintshungu ya vavalangi yi yi endzeleka hi swikwekwetsi, khale a yi ri vutumbelo.