Young People Ask . . .

Vuyimbeleri Bya Rhok Yo Olova Xana Byi Ndzi Fanerile?

“Ndzi nga boxa tin’wana ta tinsimu leti vulavulaka hi swiphiqo ni mintokoto yo hambana-hambana leyi hina vantshwa hi hlanganaka na yona.”—George wa malembe ya 15 hi vukhale.a

“Byi le xikarhi ka vuyimbeleri lebyi tolovelekeke ni vuyimbeleri bya pongo.” —Dan wa malembe ya 19 hi vukhale. “I byintshwa. Byi hambanile. A hi vuyimbeleri lebyi kucetelaka, lebyi humesiwaka hi vunyingi.”—Maria wa malembe ya 17 hi vukhale.

VUYIMBELERI bya rhok yo olova. Vantshwa vo tala va byi tsakela. Vanhu lavakulu van’wana a va byi tsakeli. Kasi swi nga ha endleka leswaku vunyingi bya vatswari a va tivi ngopfu ha byona kumbe a va tivi nchumu hilaha ku heleleke.

Entiyisweni a swi olovi ku hlamusela hi ku kongoma leswaku vuyimbeleri bya rhok yo olova i yini. Eku sunguleni a byi ri vuyimbeleri bya vantshwa lava a va lava xo karhi lexi hambaneke, vuyimbeleri lebyi hambaneke eka lebyi nga ni nkucetelo, lebyi tolovelekeke lebyi twiwaka eka xiya-ni-moya. Van’wana va vula leswaku byi sungule loko tindlu ta vuhaxi ti haxe vuyimbeleri bya mintlawa leyi nga tiviwiki hilaha ku heleleke—mintlawa ya vuyimbeleri leyi a yi tibuma hi leswaku a yi nga tirhisi vuyimbeleri bya yona leswaku yi ta tikumela mali eka bindzu ra vuyimbeleri. Swiyimbeleri leswi leswintshwa swi papalate mimfungho ni maendlelo lamakulu ya ku xavisa yo fana ni tivhidiyo ta vuyimbeleri. Nakambe va tsale hi timhaka leti ku nga taliki ku vulavuriwa ha tona eka tinsimu leto Tlhavula ta 40.

Ku hambana ni vuyimbeleri bya pongo kumbe bya rhep, vuyimbeleri bya rhok yo olova a byi xiyeki kumbe a byi hlawuleki. Hambi ku ri vanhu lava nga ni vutshila eka swa vuyimbeleri va hambana loko swi ta eku hlamuseleni leswaku kahle-kahle vuyimbeleri bya rhok yo olova i yini. Leswi swi vangiwa hi leswi, hilaha vito ra byona ri byi hlamuselaka hakona, byi katsaka mimpfumawulo, ndlela leyi vanhu va titwaka ha yona ni mintlhaveko yo hambana-hambana. Jaha rin’wana ri te: “Swi tika ngopfu ku byi hlawula. Byi katsa swiphemu swo tala swa vuyimbeleri bya namuntlha.” Muntshwa un’wana u ringete ku byi hlamusela hi ndlela leyi: “Minkarhi yo tala a byi na pongo kumbe ku olova, a byi chayi hi ku hatlisa kumbe hi ku nonoka, a byi twali byi bela ehenhla kumbe ehansi.” Muntshwa un’wana u pfumerile: “A ndzi tiyiseki kahle leswaku ndzi nga ku ndza byi rhandza vuyimbeleri bya rhok yo olova, hikuva a ndzi tiyiseki leswaku i yini.”

Hambiswiritano, vuyimbeleri bya rhok yo olova byi andze lerova vunyingi bya vayimbeleri va byona lava dumeke va tekiwa va ri xiphemu xa vuyimbeleri lebyi tolovelekeke. Nakambe vatswari va vonaka va nga lwisani na byona ku fana na vuyimbeleri bya pongo kumbe mixaka yin’wana ya vuyimbeleri bya rhok lebyi pfalaka tindleve. Entiyisweni a hi vangani vatswari lava va tivaka leswaku hi yihi mintlawa kumbe swihloko swa tialbamu leti vitaniwaka rhok leyo olova. Hambiswiritano, ku na xilaveko xa leswaku u titoloveta ku va na vuxiyaxiya loko swi ta eka muxaka lowu wa vuyimbeleri.

I Yini Lexi Va Kokaka?

Hi xikombiso, anakanya hi swivangelo leswi kokelaka vantshwa vo tala eka vuyimbeleri lebyi. Eka van’wana i mhaka ntsena ya ku landzela mavonelo ya vanghana va vona. Nakambe swi endla leswaku va twanana hi bulo kumbe hi swiendlo swo tanihi ku lombana tikhasete ni ti-CD.

Hambiswiritano, eka vantshwa vo tala i mpfumawulo ni rungula ra vuyimbeleri bya rhok yo olova lebyi va kokaka. Ku tlula kwalaho, vantshwa vo tala va tikuma va langutana ni mintokoto ni mintlhaveko leyi fanaka ni ya vatsari va tinsimu. Magazini wa Time lowu tameleke ntlhandlamano wa tinhloko-mhaka ta mhaka leyi, wu hlamuserile: “Tanihi leswi hakanyingi vuyimbeleri lebyi tolovelekeke byi vulavulaka hi rirhandzu, marito ya rhok leyo olova hi ntolovelo ma vulavula hi mintlhaveko leyi enteke swinene: gome, ku navela ka rimbewu loku nga lawuriwiki, ku pfilunganyeka. . . . Loko u ri emalembeni ya wena ya kondlo-a-ndzi-dyi kumbe emalembeni ya va-20 hi vukhale, swi nga ha endleka leswaku vatswari va wena va dlaye vukati. Vuyimbeleri bya rhok yo olova byi hundzuke xivandla xa vuyimbeleri bya mintlhaveko, byi boxa ni timhaka leti nga ololoxiwiki ta ku tshikiwa ni ku pfumala vululami.” Xisweswo muhaxi wa nongonoko eka xiya-ni-moya wa le kholichi wa malembe ya 21 hi vukhale, u ri: “Byi hi kokile mina ni vanghana va mina hikuva xitukulwana xa hina xi na mavonelo ya ku kanakana vumundzuku bya misava. Ku hava lexi xi hi rindzeleke loko hi heta xikolo.”

Vantshwa van’wana va Vakreste na vona va byi rhandza vuyimbeleri bya rhok yo olova. Hi ntolovelo vo tala va papalate tinsimu leto chavisa ku tlurisa, leti voyameleke eku xandzukeni, eka vukarhi kumbe eku tikhomeni loko biha. Hambiswiritano, van’wana va vantshwa lava va Vakreste va sole tin’wana ta tinsimu leti ku anakanyiwaka leswaku a ti na khombo ngopfu. Dan lontsongo u te: “Swin’wana swa swiyimbeleri leswi i vasodoma va xinuna ni va xisati lava tivekaka kumbe vatirhisi va swidzidzirisi, naswona marito ya tinsimu ta vona ma paluxa vutomi bya vona.” Muntshwa un’wana la vitaniwaka Jack u ri: “Yin’wana ya mintlawa leyi yi na mavonelo ya leswaku a ku na munhu loyi a khathalaka hi vantshwa, hi swiphiqo swa vona kumbe hi vumundzuku bya vona, xisweswo va phofula mhaka leyi eka tinsimu ta vona. Vunyingi bya vona a va na nsusumeto kumbe ntshembo.”

Rito Ro Lemukisa

Bibele yi hi byela leswaku “misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya Lowo biha” Sathana Diyavulosi. (1 Yohane 5:19) Xisweswo, a swi fanelanga swi ku hlamarisa leswaku vuyimbeleri i xin’wana xa swilo leswi Sathana a swi tirhisaka ku xisa vantshwa. Swihloko leswi hundzeke swa magazini lowu ni munghana wa wona, Xihondzo xo Rindza, swi kandziyise yinhla leyi hi ku phindha-phindha.b Switsundzuxo leswi nyikiweke mayelana na vuyimbeleri bya pongo na vuyimbeleri bya rhep swa tirha niloko hi ta eka vuyimbeleri bya rhok yo olova. Hilaha Bibele yi swi vekaka hakona, “l’a nga ni ku anakanya o šiya laha a kanḍiyaka kona.”—Swivuriso 14:15.

Entiyisweni, a hi vutlhari ku landzela vunyingi loko swi ta eku hlawuleni ka vuyimbeleri bya wena. Xiya nsinya lowu wa nawu wa Bibele lowu nga tirhaka loko swi ta eku pfumeleleni van’wana va ku endlela swiboho: “Xana a mi tivi leswaku, loko mi tinyiketa ku tirhela un’wana ni ku n’wi yingisa, mi mahlonga ya loyi mi n’wi yingisaka xana?” (Varhoma 6:16) Eka muntshwa wa Mukreste a hi mhaka ya leswaku i yini leswi amukelekaka eka tintangha ta wena kambe hi leswaku i yini leswi “tsakisaka Hosi.” (Vaefesa 5:10) Handle ka sweswo, xana i vantshwa va muxaka muni lava kokiwaka hi vuyimbeleri bya rhok yo olova? Xana i vantshwa lava vonakaka va tsakile, va ringanisela naswona va tsakela swilo swa moya? Kumbe, xana vayingiseri va byona i vantshwa ngopfu-ngopfu lava nga enerisekiki, lava nga tsakangiki kumbe hambi ku ri lava nga ni vukarhi?

I ntiyiso, vantshwa van’wana lava nga ni vumunhu byo tshama va tsakile, lebyi nga ni ntshembo va nga ha kokiwa hi vuyimbeleri bya rhok yo olova. Kambe anakanya hi leswi: Vakreste lavatsongo ni lavakulu va na vumundzuku lebyi vangamaka emahlweni ka vona. (2 Petro 3:13) Muapostola Pawulo u hi tsundzuxa hi ku tiyiseka ka ku hetiseka ka switshembiso swa Xikwembu loko a ku: ‘A swi endleki leswaku Xikwembu xi kumeka xi ri muhembi.’ (Vaheveru 6:18) Xisweswo, swi ta n’wi vuyerisa ha yini munhu loko a amukela mavonelo ya vumundzuku lebyi dzwihaleke, lebyi nga tsakisiki lama vuyimbeleri byin’wana bya rhok yo olova byi ma phofulaka? Xana ku mbombomela eka vuyimbeleri lebyi vulavulaka hi ku chava, gome ni ku pfumala ntshembo swi nga onha ripfumelo ra wena? Ku tlula kwalaho, xana ku tshamela ku tiwundla hi vuyimbeleri byo tano swi nga va na vuyelo bya njhani eka ndlela leyi u titwaka ha yona?

Hlawula Hi Vukheta

Leswi a swi vuli swona leswaku vuyimbeleri hinkwabyo lebyi nga funghiwa leswaku “i byo olova” bya onha kumbe byi bihile. Kambe, a hi nge u twa leswaku munhu wo karhi a a ringeta ku ku chelela chefu. Hambileswi u nga ta ka u nga tshiki ku dya, kambe u ta tiyiseka leswaku u kambisa swakudya swa wena hi vukheta, a swi tano ke? Leswi u tivaka leswaku Sathana u ringeta ku ku chelela chefu eka mavonelo ni langutelo ra wena, sweswo swi fanele swi ku endla u va la nga ni vukheta hilaha ku fanaka hi vuyimbeleri lebyi u byi hlawulaka. Hilaha Bibele yi vulaka hakona, “ndlev̌e yi ringa timhaka, kukota malakha loko ma nantŝa ŝakudya.” (Yobo 34:3) Ematshan’weni ya ku landzela vunyingi handle ka vuxiyaxiya, ringa vuyimbeleri lebyi u byi tsakelaka.

Xana u nga swi endlisa ku yini sweswo? Bokisi leri nge “Nkongomiso Wa Ku Langa Vuyimbeleri” ri na swiringanyeto leswinene leswi u nga swi ringetaka. Nakambe ringeta ku vutisa vatswari va wena va Vakreste leswaku va titwa njhani hi vuyimbeleri bya wena. (Swivuriso 4:1) U nga ha hlamarisiwa hi tinhlamulo ta vona! Kavula vatswari va wena i vakulu eka wena. Swa twisiseka leswaku swi nga ha endleka va nga tsakeli vuyimbeleri bya wena. Kambe loko va venga vuyimbeleri bya wena ku fikela laha va byi twaka byi nyenyetsa, byi ri bya manyala kumbe byi siringa, xana u nga honisa leswi va swi vulaka? Bibele yi ri: “L’a tlhariheke, a a yingise, o ta tiengetela ku tiv̌a.”—Swivuriso 1:5.

Xiya ndlela leyi vuyimbeleri byi ku khumbaka ha yona. Xana byi ku endla u kariha, u xandzuka kumbe u va ni gome? Loko swi ri tano, swoleswo i swilemukiso leswi u nga fanelangiki ku swi papalata! Ha yini u nga kumi vuyimbeleri lebyi byi ku wisisaka, kumbe lebyi ku tiyisekisaka kumbe lebyi ku khanisaka?

Tifexeni ta vuyimbeleri ti hambeta ti cinca. Ku nghena mixaka yin’wana ya vuyimbeleri efexenini hi ku hatlisa. Kambe u nga kukuriwi hi ku cinca-cinca loku ka swiyimo. Vana la xiyaxiyaka naswona u hlawula loko swi ta eka vuyimbeleri. Tiyiseka leswaku leswi u swi yingisaka i swinene naswona swa aka. (Vafilipiya 4:8) Xisweswo vuyimbeleri byi nga va xiphemu xa nkoka ni lexi tsakisaka xa vutomi bya wena!

Nkongomiso Wa Ku Langa Vuyimbeleri

◆ Kambisisa xifunengeto xa albamu. Hakanyingi leswi swi ta ku byela swo tala hi vuyimbeleri ni swiyimbeleri hi swoxe. Tivonele eka swifunengeto swa tialbamu leswi kombisaka madzolonga, mimfungho ya vudemona, maambalelo ni ku tilunghisa loku humeke endleleni kumbe ku byambula.

◆ Xiya rungula ra marito ya byona. Leswi swi kombisa maehleketelo ni muxaka wa vutomi bya swiyimbeleri. Xana hi yihi mianakanyo leyi va lavaka leswaku u yi amukela?

◆ Mpfumawulo hinkwawo wa vuyimbeleri wu kombisa ku titwa ni mintlhaveko leyi swiyimbeleri swi nga lavaka leswaku u va na yona—ku karhateka, ntsako, ku nga yingisi, ku pfuxa ku navela rimbewu, ku rhula, kumbe gome.

◆ Languta vahlaleri lava tolovelekeke lava rhandzaka ntlawa wa vuyimbeleri lebyi. Xana u nga rhandza ku katsiwa ni ntlawa lowu ni mikhuva ya wona?

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

“Tanihi leswi hakanyingi vuyimbeleri lebyi tolovelekeke byi vulavulaka hi rirhandzu, marito ya rhok leyo olova hi ntolovelo ma vulavula hi mintlhaveko leyi enteke swinene: gome, ku navela ka rimbewu loku nga lawuriwiki, ku pfilunganyeka.” —Magazini wa Time

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Vantshwa vo tala va pfumelelana ni marito ya tinsimu ta namuntlha