Tivonele! Vakanganyisi A Va Tshamanga Hi Mavoko
ANAKANYA hi xiyimo lexi. Xihangu xi hundzile. Xidzedze xi yimile eku hlaseleni ka xona loku tsemaka nhlana, kutani mati lama khulukaka hi matimba a ma ha vangi nxungeto. Vaponi lava chuheke va sungula ku huma lomu a va tumbele kona, kasi ekulenyana ku ni vabaleki lava tsemekeke nhlana lava sungulaka ku vuya leswaku va ta vona leswi xidzedze xi swi endleke. Malwangu ya tiyindlu ma hahlukile; mirhi yi tsuvukile ivi yi thakamela ehenhla ka malwangu lama hahlukeke. Ku wa ka tintambhu ta gezi ku endla leswaku ku ba tinqingho ni ku rhumela marungula ya xihatla swi nga koteki. Makaya lawa a ma ri vutumbelo bya mindyangu leyi tsakeke a ma ha ri kona—ma onhake ku tlula mpimo. Ndhawu leyi a yi ri ya ku rhula ni ntsako sweswi yi hundzuke ndhawu ya nhlaselo ni gome.
Vaaki va sungula ku langutana ni xiyimo—va tiyimisele ku aka hi vuntshwa. Muakelani u pfunana ni muakelani; ku ta fikela sweswi van’wana a va nga tivani hi mavito. Vavanuna va lombana switirho ni ku pfunana hi vutshila. Vavasati va phamela vanhu lava nga eku tirheni loko vana lava kuleke va ri karhi va tlanga ni swihlangi. Ehandlenyana ka ndhawu leyi, mimovha ya mintlawa ya vatirhi lava tiyimiseleke ku pfuna ya karhi ya khitikana—vafuleri, vasusi va mirhi leyi weke, vavatli ni vapendi. Hambiswiritano, exikarhi ka vona ku fika ni vakanganyisi, va tiyimisele ku dyelela vaponi.
Hafu ya ntsengo lowu koxiweke ya laveka ku nga si sunguriwa ntirho wo pfuxeta. Vini va makaya lava heleriweke hi ntshembo va humesa mali ya vona, kambe vatirhi lavayani va nyamalala ni mali, va nga ha vuyi. Vafuleri lava “tshembisaka” ku endla ntirho wa vona kahle, va ti lunghisa hi ndlela ya futa timbhovo leti pfulekeke, lerova ti pfuta swinene loko mpfula yi sungula ku na. Hi ku vula leswaku va ta hirha switirho leswikulu leswaku va ta tirha ntirho wa mundzuku, vasusi va mirhi va kanganyisa lava hlaseriweke leswaku va humesa magidi ya tirhandi emahlweni ko va va sungula ntirho. Siku leri tlhandlamaka a va ha vuyi.
Ku engetela eku onhakeriweni ni ku vaviseka ka timbilu ta vini va makaya lava lahlekeriweke hi mali yo tala leyi va hakeleke tikhampani ta ndzindza-khombo leti pfunaka lava tsandzekaka ku hakela swikweleti kumbe ta vuxisi, a ta ha pfumeli ku hakela ku onhakeriwa loku humeleleke kumbe tihofisi ta vona ti va se ti tshikiwile, vini va tona va balekile. Lava nga ni nkateko wo kuma cheke ya ndzindza-khombo yo hakela ku onhakeriwa, va kuma leswaku hakanyingi van’watikontraka lava nga ni vusopfa ni ku pfumala vutshila hi vona va faneleke ku endla ntirho hikwalaho ka leswi lava nga riki vangani lava nga ni vuswikoti va tsandzekaka ku endla ntirho hinkwawo. Hikwalaho ka sweswo ntirho wu endliwa hi ndlela ya futa, kutani swi engetela mbitsi eka vini va miti lava ana se va nga ni gome.
Lava hlaseriweke hi mhangu va kanganyisiwa hi ku phindha-phindha. Lava eku sunguleni va tikombeke onge i vaaki lava pfunaka vahlaseriwa, va hundzuke vakanganyisi lava vangaka nhlomulo.
Loko xidzedze xi hundzile, endhawini yin’wana swiwitsi swi sungule ku durha hi ndlela leyi hlamarisaka ku fika eka 18 wa tirhandi, naswona thini ra ntswamba wa tincece a ri durhela vamanana 27 wa tirhandi. Exitolo xin’wana tibetri a ti nga kumeki handle ka loko u xava TV kumbe xi-ya-ni-moya. Vaxavisi va nhundzu yo aka va tate tithili ta vona hi mali hikwalaho ko xavisa nhundzu hi minxavo ya le henhla swinene. Eka xiendlakalo xin’wana vini va tikharavhani lava kokeriweke tikharavhani ta vona ti yisiwa endhawini leyi tlakukeke hi nkarhi wa ndhambi va hakerisiwe ntsengo lowu engetelekeke hi 600 wa tiphesente. Endzhaku ka ku tsekatseka ka misava, mukhegula wa malembe ya 84 hi vukhale loyi kaya ra yena a ri onhiwile u kume riqingho leri a ri huma eka un’wana la tivuleke leswaku i mutirhela-mfumo. Mukhegula loyi a a anakanya leswaku maphepha lawa endzhakunyana a ma sayineke a ma ri ya swikombelo swo kuma mpfuno wa hulumendhe ni ku kuma mathikithi ya swakudya. Entiyisweni, a ma ri yo tivisa ku tekeriwa yindlu ya yena ya 80 000 wa tirhandi leswaku ku hakeleriwa ntirho wo yi lunghisa lowu kahle-kahle a wu lava kwalomu ka 22 000 wa tirhandi ntsena.
Vukanganyisi Bya Mabindzu Ya Tinqingho
‘Ha ku nkhensisa, Manana S——! Leri i siku ra wena ra nkateko.’ Lawa ma nga va marito yo sungula eka riqingho ra xitshuketa. ‘Hi wena muwini wa hina lonkulu la kumeke . . .’ Vanhu vo tala va kume tinqingho to tano leti vulaka leswaku “ana se va winile,” ni leswaku masagwadi ya vona va ta “ma kuma hakunene.” “Sagwadi” leri winiweke ku nga ha va ku ri movha lowuntshwa, khabodo leyi nga ni swo tihungasa ha swona kumbe xingwavila xa dayimani.
Xana u kume riqingho ro tano leri vuleke leswaku u ta amukela nyiko ya mahala? Xana a wu nyanyukile? Xana a wu tshemba? Loko u tshame u hlamula riqingho ro tano, xana u ri kumile sagwadi ra wena? Kumbe, xana u kanganyisiwile hi mabindzu ya tinqingho? Loko u humeleriwe hi sweswo, a hi wena ntsena. Hi ku ya hi magazini wa Consumers’ Research, le United States ntsena, mabindzu ya vuxisi bya tinqingho ma kanganyisa vanhu va khume eka minete yin’wana ni yin’wana. Lembe na lembe vakanganyisi lava va lunya va dyelela vanhu mali ya kwalomu ka 10 wa magidi ya timiliyoni ta tidolara (44 300 wa timiliyoni ta tirhandi) ku fika eka 40 wa magidi ya timiliyoni ta tidolara (177 200 wa timiliyoni ta tirhandi), ku nga kwalomu ka 7500 wa tidolara (33 250 wa tirhandi) eka minete yin’wana ni yin’wana.
Reader’s Digest yi vike leswaku “lembe na lembe eCanada hinkwaro vanhu lava tlulaka 150000 va hlamula tinqingho leti humaka eka van’wamabindzu va vukanganyisi bya tinqingho lava va byelaka leswaku va ‘winile’ kumbe va ‘hlawuriwile’ leswaku va wina sagwadi lerikulu. Nakambe lembe na lembe magidi ya vanhu va le Canada va kanganyisiwa hi tinqingho leti, ha un’we-un’we va tirhisa kwalomu ka 2000 wa tidolara [6400 wa tirhandi] leswaku va ta kuma masagwadi ya vona.” Ndhuna ya Maphorisa ya Xifundzha xa Ontario yi te: “Vukanganyisi bya tinqingho hi byin’wana bya vukanganyisi lebyikulu eka matimu ya Canada.” U ya emahlweni a ku: “Ha swi tiva leswaku byi koxa vanhu va le Canada timiliyoni ta tidolara hi lembe.” Tinhlayo leti ko va ntsena leti vikiwaka emaphoriseni. Hambiswiritano, tanihi leswi ku ringanyetiwaka leswaku i vahlaseriwa va tiphesente ta khume ntsena lava vikaka ku lahlekeriwa ka vona, a swi koteki ku tiva vukulu bya xiphiqo lexi hi ndlela leyi pakanisaka.
Mukanganyisi un’wana u te: “Hi byela vanhu leswaku va winile kutani va pfilunganyeka miehleketo.” U ya emahlweni a ku: “Hi va sindzisa ku rhumela mali hambiloko va ala.” Loko munhu a kala a phasiwa hi rhengu leri, vito ra yena ri nga ha xaviseriwa tifeme tin’wana ta mabindzu ya tinqingho ivi ri vekiwa eka nxaxamelo wa “lava xisekaka.” Mavito ya vona ma nga ha xaviseriwa van’wana lava na vona va nga ta va bela riqingho hi ku phindha-phindha. Khale ka mufambisi wa mabindzu ya tinqingho wa le Toronto u te: “Loko lava nga enxaxamelweni wa lava xisekaka hi va bela riqingho, hi kuma kwalomu ka 75 wa tiphesente ta vanhu lava swi lavaka ku humesa mali hi ku beriwa riqingho ro sungula. Ku va ku sale kwalomu ka 50 wa tiphesente loko vanhu lava nga enxaxamelweni hi va bela riqingho ra vunharhu. Kambe loko va kala va phasiwa, vanhu van’wana a va ha tshiki; va anakanya leswaku va ta wina mali yo tala.”
Xana lava yengiweke hi van’wamabindzu va vuxisi va tinqingho va tirhisa mali muni leswaku va fikelela milorho ya vona yo wina masagwadi lamakulu? Phorisa rin’wana ra fokisi ri te: “Hi boheke ku tirhisana ni tibanki leswaku hi sivela vaaka-tiko van’wana va xiyimo xa le henhla leswaku va nga tekeriwi mali ya vona hinkwayo.” Sweswinyana noni yin’wana yi kumeke yi rhumele mali ka 36 eka 16 wa van’wamabindzu va tinqingho vo hambana-hambana, ntsengo hinkwawo wu tlula 85 000 wa tidolara (272 000 wa tirhandi). Yena u kume “swin’wetsin’wetsi swa ntsandza-vahlayi leswi nga pfuniki nchumu.”
Vukanganyisi Lebyikulu Lebyi Kunguhateriwaka Tintlharhi
Hambiswiritano, lava tirhisaka vukanganyisi lebyi a va hlawuli ndluwu va siya hove. Va hlasela vanhu va swiyimo hinkwaswo swa timali. Hambi ku ri swidyondzeki leswi ku vuriwaka leswaku swi tlharihile, swi kanganyisiwile. Vukanganyisi lebyi kunguhatiweke byi nga ha va lebyi tumbeleke lerova hambi ku ri muxavi la tlhariheke a nga hlaseriwa. Vukanganyisi lebyi tshembisaka ku hakela timali ta le henhla lebyi endleriweke vaxavi vo tlhariha byi nga ha navetisiwa eka thelevhixini kumbe eka broxara ya mivala leyi rhumeriwaka hi poso. Byi nga ha katsa vuvekisi lebyi tshembisaka mpindzulo wa le henhla—vuvekisi eka tindhawu to rhekhoda tibayiskopo, nsuku ni timayini ta nsuku ni swihlovo swa oyili. Ku hlaya swona i ku xurha. Hambiswiritano, vuyelo bya kona bya fana—i ku lahlekeriwa lokukulu.
Xidyondzeki xin’wana xa wansati lexi hlaseriweke xi te: “Vukanganyisi bya vona bya hlamarisa hakunene. Tanihi leswi ndzi nga mudyondzisi exikolweni, a ndzi anakanya leswaku ndzi munhu wo tlhariha. . . . Switshembiso swa kona a swi nga heli.” U lahlekeriwe hi 88 000 wa tirhandi leti a dyeleriweke tona hi khampani ya tibayiskopo.
Vukanganyisi bya mabindzu ya tinqingho i xiphiqo xa misava hinkwayo. Vakambisisi va vhumbha leswaku xi “ta nyanya ku biha eka lembe-xikhume leri.” Kambe, tivonele! Ku ni tinxaka tin’wana ta vukanganyisi, naswona vatshila van’wana va vukanganyisi va rhandza ku hlasela vanhu van’wana—ku nga vadyuhari.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
Tivonele eka vakanganyisi lava taka endzhaku ka xidzedze!
[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]
“U wine sagwadi ra mahala!”—kumbe a swi tano ke?