Ku Sirhelela Rihanyo Ra Vana

XIVIKO xa sweswinyana xa United Nations Children’s Fund (UNICEF), eka buku leyi nge, The Progress of Nations, xi kombisa ku antswisiwa lokukulu ka rihanyo ra vana ematikweni yo tala. Hi matshalatshala lama tiyeke ya tihulumendhe ni tinhlengeletano ta misava hinkwayo, nhlayo ya mafu ya vana lava nga ehansi ka malembe ya ntlhanu hi vukhale yi hungutekile ematikweni yo hlayanyana. Hambiswiritano, The Progress of Nations yi tlhela yi kombisa leswaku lembe na lembe vutomi bya vana va timiliyoni byi nga ponisiwa hi tindlela to olova leti nga laviki mali yo tala, ngopfu-ngopfu ematikweni lama hluvukaka. Vatswari lava nga ematikweni lawa ni lava nga etindhawini tin’wana va nga ha pfuniwa hi swibumabumelo leswi landzelaka leswi nga eka xiviko lexi.

Ku mamisa. Xiviko lexi xa tsundzuxa: “Ku mamisa i masungulo lamanene lama nyikaka rihanyo lerinene ni ku wundla kahle.” Hi ku ya hi World Health Organization (WHO), “vutomi bya tincece leti tlulaka miliyoni yin’we hi lembe byi nga ponisiwa loko to mamisiwa kwalomu ka tin’hweti ta tsevu to sungula.” Tanihi leswi swibedlhele ni tindhawu to velekela eka tona ti vekaka xikombiso lexinene emhakeni leyi, UNICEF na WHO ti khutaza “swibedlhele leswaku swi khathalela vana.” Xikongomelo xa tona i ku khutaza swibedlhele leswaku swi nyika vantswedyana nseketelo ni xitsundzuxo lexinene malunghana ni ku mamisa.

Nsivela-mavabyi ni mati lama tengeke. Xiviko lexi xi ri: “Mpimo wa vuvabyi wu nga hungutiwa swinene hi ku tirhisiwa ka mati lama tengeke, hi ku tirhisa swihambukelo, hi ku hlamba mavoko emahlweni ko khoma swakudya ni hi ku sweka swin’we ni ku veka swakudya endhawini leyi hlayisekeke.” Hambileswi etindhawini to tala swi lavaka leswaku va tikarhata leswaku va kuma mati lama ringaneke, mati lama tengeke i ya nkoka eka rihanyo ra n’wana ni ra ndyangu.

Mphamelo. Ku tirhisa vhitamini A, ku nga ha sivela vana vo fika eka timiliyoni tinharhu leswaku va nga fi eka lembe rin’wana ni rin’wana, hi ku ya hi xiviko lexi. Xi vula leswaku ntlhantlho wa xiphiqo lexi wa kumeka naswona wu nga fikeleriwa, naswona wu nga kumeka hi ku antswisa ku fuwisa swakudya, kumbe hi ku wundla hi tiphilisi ta vhitamini A. Ku wundla vana lavatsongo hi tiphilisi ta tisente ta kaye nkarhi na nkarhi leti nga ni vhitamini A ana se swi tikomba swi pfuna ematikweni lawa ku nga ni ku kayivela ka vhitamini A. Nakambe ku bumabumeriwa swakudya swo tanihi mapapawa, mimango, makheroti, matsavu ni matandza.

Oral Rehydration Therapy. UNICEF yi vula leswaku mafu ya vana ya lembe na lembe lama vangiwaka hi nchuluko ma nga siveriwa hi ku pfuniwa hi mirhi leyi nga durhiki leyi swi olovaka ku yi endla hi mati lama tengeke, munyu ni chukele kumbe mapa ya mpunga.a Nakambe vatswari va fanele va hambeta va nyika n’wana swakudya. Ana se ku ringanyetiwa leswaku hi lembe, vutomi bya timiliyoni byi ponisiwa hi tindlela leti.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Picture Credit Line on page 25]

WHO