Vuvabyi Lebyi Dlayaka Tanihi Nyimpi

LOKO Marilyn la nga ni malembe ya 23 hi vukhale a sungule ku ondza ni ku titwa a hela matimba, a a anakanya leswaku ku nga ha va ku ri swin’wana leswi fambisanaka ni ku biha ka yena emirini. Nakambe a tshamela ku khohlola naswona u hlamusele dokodela wa yena hi ku khohlola loku. Dokodela u vule leswaku u ni vuvabyi bya swirho swo hefemula ivi a n’wi nyika swidlaya-switsongwatsongwana. Endzhaku ka loko a sungule ku dzuka nyuku ni vusiku, Marilyn u sungule ku vilela swinene. U tlhelele eka dokodela wa yena loyi a n’wi lunghiseleleke leswaku a kamberiwa xifuva hi X-rheyi.

Ndhawu yo dzwihala leyi a yi ri eka xifaniso lexi humesiweke hi X-rheyi yi kombise leswaku ku fanele ku tekiwa goza ra xihatla, kambe a swi nga ta koteka ku kuma Marilyn hi ku tirhisa riqingho. Marilyn u te: “Dokodela u kote ku kuma mama ivi a n’wi byela leswaku ndzi ni vuvabyi byo chavisa. Mama u ndzi kumile ivi a ndzi byela ku ya eka [dokodela] hi ku hatlisa. U ndzi rhumele exibedlhele laha ndzi yisiweke eka X-rheyi nakambe, va ndzi etlerisile exibedlhele.”

Swi n’wi hlamarisile Marilyn ku tiva leswaku a ri ni rifuva (TB). A a anakanya leswaku u ta fa, kambe endzhaku ka loko a tshunguriwile hi mirhi yo tshungula TB, u sungule ku hlakarhela hi ku hatlisa.

Swa twala leswi Marilyn a hlamarisiweke hi ku byeriwa leswaku u ni TB. Ku fika sweswi, hambi ku ri vativi va rihanyo a va anakanya leswaku TB yi hluriwile ematikweni lama hluvukeke. “A ndzi anakanya leswaku yi nyamalale tanihi ntungu,” ku vule muongori wo pfuneta wa ndhawu ya vutshunguri eLondon. “Kambe loko ndzi sungule ku tirha laha, ndzi kume leswaku yi kona naswona yi hangalaka hi ku hatlisa ni ku hlasela vanhu lava tshamaka edorobeni leri nga exikarhi.”

Etindhawini leti TB a yi nyamalarile, yi tlhele yi vuya; lomu a yi tshama yi ri kona, yi lo nyanya ku biha. Ematshan’weni ya ku va yi hluriwile, TB yi dlaya tanihi nyimpi ni ndlala. Anakanya:

◼Ku nga khathariseki matshalatshala ya risima ya manguva lawa ya swa vutshunguri, emalembeni ya dzana lama hundzeke, TB yi nghenise vanhu va kwalomu ka 200 wa timiliyoni esirheni.

◼Ku fika kwalomu ka vanhu va magidi-mbirhi ya timiliyoni—n’we-xa-nharhu xa vaaki va misava—ana se va tluleriwe hi bacillus, ku nga muxaka wun’wana wa bakiteriya ya TB. Ku engetela kwalaho, sekene yin’wana ni yin’wana ku ni munhu la tluleriwaka hi TB!

◼Hi 1995 nhlayo ya vanhu lava khomiweke hi TB a yi ri kwalomu ka 22 wa timiliyoni. Vanhu va kwalomu ka timiliyoni tinharhu va file, vunyingi bya vona va le matikweni lama hluvukaka.

Leswi ku nga ni mirhi ya matimba yo tshungula TB, ha yini vuvabyi lebyi byi hambeta byi hlasela vanhu? Xana byi ta kala byi hluriwa? Xana yi kona ndlela yo karhi leyi u nga tisirheletaka ha yona eka byona? Swihloko leswi landzelaka swi ta hlamula swivutiso leswi.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 3]

New Jersey Medical School —National Tuberculosis Center