Ku Hanya Hi Ntsako Loko Vana Va Hume Miti Ya Vona

MUTSWARI un’wana u pfumerile: “Vunyingi bya hina, ku hambana ro hetelela ka hi karhata ku nga khathariseki ndlela leyi a hi swi rindzele ha yona.” Ina, hambileswi ku famba ka n’wana ku nga papalatekiki, kambe loko entiyisweni swi endleka, ku langutana na swona a swi olovi. Tatana un’wana u hlamusela ndlela leyi a titweke ha yona endzhaku ka loko a lelane ni n’wana wakwe wa xinuna: “Ro sungula evuton’wini bya mina . . . , ndzi be nkalanga, ndzi rila swi ndzi vava.”

Eka vatswari vo tala ku famba ka vana va vona ku pfula mukhandlu lowukulu evuton’wini bya vona—mbanga leyikulu. Leswi va nga ha swi kotiki ku vonana ni vana va vona siku na siku, van’wana va khomiwa hi gome lerikulu, mbitsi ni ku titwa va lahlekeriwile. Swi nga ha endleka ku nga ri vona ntsena vatswari lava tikeriwa hi xiyimo lexi. Edward na Avril lava nga mpatswa lowu tekaneke va hi nyika xitsundzuxo lexi: “Loko ka ha ri ni vana van’wana ekaya, na vona va ta ku twa ku lahlekeriwa loku.” Hi xihi xitsundzuxo xa mpatswa lowu? “Na vona va nyike nkarhi naswona u va anakanyela. Leswi swi ta va pfuna leswaku va tiyisela.”

Ina, vutomi byi ya emahlweni. Loko u boheka ku khathalela vana va wena lava u seleke na vona—kun’we ni ntirho wa wena wa ku tihanyisa kumbe mintirho ya le kaya—a wu nge pfumeli ku hluriwa hi mbitsi. Hikwalaho, a hi kambisiseni tindlela tin’wana to kuma ntsako loko vana va suka ekaya.

Anakanya Leswinene Ntsena

Kavula, loko u khunguvanyekile kumbe loko u ri ni xivundza naswona u lava ku rila kumbe ku phofula mintlhaveko ya wena eka munghana la nga ni ntwela-vusiwana, endla tano. Bibele yi ri: “Ku kanakana, loko ku le mbilwini ya munhu, ka ṅwi tov̌a, kambe rito le’rinene ri ṅwi ṭakisa.” (Swivuriso 12:25) Minkarhi yin’wana van’wana va nga ku nyika langutelo lerinene eka swilo swin’wana. Hi xikombiso, Waldemar na Marianne lava nga mpatswa, va nyika xitsundzuxo lexi: “Langutani mhaka leyi hayi tanihi ku lahlekeriwa, kambe tanihi hi ku fikelela pakani hilaha ku humelelaka.” Mayana ndlela leyinene swonghasi ya ku languta swilo! “Ha tsaka leswi hi swi koteke ku kurisa vafana va hina leswaku va va vatswatsi lava nga ni vutihlamuleri,” ku vula Rudolf na Hilde lava nga mpatswa.

Xana u ringetile ku kurisa n’wana wa wena “hi ku tshinya ni nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha”? (Vaefesa 6:4) Hambiloko u endle tano, u nga ha karhateka hi ku famba ka yena. Kambe eka lava va letelaka n’wana wa vona hi ndlele yoleyo, xitiyisekiso xa Bibele xi ri “ni loko a dyuhele a nga ka a nga hambuki.” (Swivuriso 22:6) Xana a hi nchumu lowu tsakisa ku tlurisa ku vona leswaku n’wana wa wena u wu amukerile ndzetelo wa wena? Muapostola Yohane u vule leswi mayelana ni ndyangu wakwe wa moya: “Ndzi hava xivangelo lexikulu xa ku nkhensa ku tlula swilo leswi, ku twa leswaku vana va mina va tama va famba entiyisweni.” (3 Yohane 4) Kumbexana u nga titwa hi ndlela leyi fanaka hi n’wana wa wena.

I ntiyiso leswaku a hi vana hinkwavo lava amukelaka ndzetelo wa Vukreste. Loko n’wana wa wena la kuleke a endla leswi fanaka, a swi vuli swona leswaku u mutswari la tsandzekaka. U nga tidyisi mbitsi swi nga fanelanga loko u swi tiva leswaku u tikarhatile eku n’wi kuriseni hi ndlela ya ku chava Xikwembu. Tsundzuka leswaku tanihi leswi se a kuleke, n’wana wa wena u byarha vutihlamuleri emahlweni ka Xikwembu. (Vagalatiya 6:5) Hambeta u va ni ntshembo wa leswaku hi ku famba ka nkarhi n’wana u ta tlhela a anakanyisisa hi swiboho swa yena kutani eku heteleleni ‘nseve’ wu ta kongoma laha a wu copiwe kona.—Pisalema 127:4.

Wa Ha Ri Mutswari!

Hambiloko ku famba ka n’wana wa wena ku endla leswaku ku va ni ku cinca lokukulu, a swi vuli swona leswaku ntirho wa wena tanihi mutswari wu fike emakumu. Howard Halpern, mutivi wa rihanyo ra mianakanyo u ri: “U mutswari ku fikela siku leri u faka ha rona, kambe ku nyika ni ku wundla swi fanele swi endliwa hi ndlela yin’wana.”

Bibele i khale yi vule leswaku ku va mutswari a ku fiki emakumu hikwalaho ka leswi n’wana a kuleke. Swivuriso 23:22 yi ri: “Yingisa tata wa wena l’a ku v̌elekeke, u nga monyi mana wa wena loko a dyuharile.” Ina, hambiloko vatswari va “dyuharile” ni vana va vona se va kurile, vatswari va nga ha va ni nkucetelo lowunene evuton’wini bya vana va vona. Kavula, mindzulamiso yin’wana yi fanele ku endliwa. Vuxaka hinkwabyo byi fanele ku antswisiwa nkarhi na nkarhi leswaku byi tshama byi ri lebyinene naswona byi tsakisa. Leswi vana va wena va kuleke, endla matshalatshala lama nga ta tiyisa vuxaka bya n’wina swinene. Lexi tsakisaka, minkambisiso yin’wana yi kombisa leswaku vuxaka bya mutswari ni n’wana hakanyingi bya antswa endzhaku ka loko vana va hume miti ya vona! Tanihi leswi vana va langutanaka ni swiphiqo swa misava hi ku kongoma, hakanyingi va sungula ku languta vatswari va vona hi ndlela yin’wana. Wanuna un’wana wa Mujarimani la vitaniwaka Hartmut u ri: “Sweswi ndzi twisisa vatswari va mina ku antswa naswona ndza swi xiya leswaku ha yini va endle swilo hi ndlela leyi va endleke ha yona.”

Papalata Ku Nghenelela

Hambiswiritano, ku nga onhaka swo tala loko u nghenelela evuton’wini bya n’wana wa wena la kuleke. (Ringanisa 1 Timotiya 5:13.) Wansati un’wana la nga ni swiphiqo leswikulu ni vingi va yena wa vilela: “Ha va rhandza, kambe hi lava ku tihanyela hi ndlela leyi hi lavaka yona ni ku tiendlela swiboho swa hina vini.” Kavula, ku hava mutswari la nga ni rirhandzu la nga yimelaka ekule a ri karhi a vona n’wana wa yena a nghena ekhombyeni. Kambe hi ntolovelo i swinene ku papalata ku nyikela xitsundzuxo xa vutswari loko u nga komberiwanga, ku nga khathariseki leswaku i xa vutlharhi kumbe i xa nkoka ku fikela kwihi. Leswi swi tano ngopfu-ngopfu loko n’wana a nghenele vukati.

Hi 1983, Xalamuka! (ya Xinghezi) yi nyikele xitsundzuxo lexi: “Amukela xiyimo xa wena lexi cinceke. A wa ha ri muan’wisi loko n’wana wa wena a va ndzumulo. Hilaha ku fanaka, sweswi u fanele u tshika ku va muhlayisi leswaku u va mutsundzuxi. Ku endlela n’wana wa wena la kuleke swiboho, swi nga fana ni ku n’wi mbuwetela kumbe ku n’wi mamisa. Tanihi mutsundzuxi, u ni swipimelo. A swa ha koteki ku tirhisa vulawuri bya wena tanihi mutswari. (‘U nge he n’wi byeli leswaku, endla hilaha ndzi vulaka hakona.’) Xiyimo xa n’wana wa wena la kuleke xi fanele xi xiximiwa.”a

Swi nga endleka u nga pfumelelani naswona swiboho swin’wana leswi endliwaka hi n’wana wa wena ni munghana wakwe wa vukati. Kambe ku xixima ku hlawuleka ka vukati swi nga ha ku pfuna ku lawula ku karhateka ka wena ivi u papalata ku nghenelela swi nga fanelanga. Kahle-kahle, hi ntolovelo i swinene ku tshika mpatswa lowuntshwa wu titlhantlhela swiphiqo swa wona hi woxe. Ku tlula kwalaho u ta va u tivangela khombo ra ku xumbadziwa loko u nyikela xitsundzuxo lexi nga komberiwangiki hi mukon’wana kumbe n’wingi wa wena, hikuva loko vukati bya vona byi tsekatseka, va nga ha hatlisa ku hlundzuka loko va xopaxopiwa. Xihloko xa Xalamuka! leyi boxiweke laha henhla xi ye emahlweni xi ku: “Papalata ndzingo wa ku endla swiringanyeto swo tala leswi nga komberiwangiki, leswi nga endlaka leswaku mukon’wana kumbe n’wingi a hundzuka nala.” Seketela—ku nga ri ku lawula. Hi ku hlayisa vuxaka lebyinene, u olovisela n’wana wa wena leswaku a ku tshinelela loko xitsundzuxo xi laveka hakunene.

Pfuxetani Swiboho Swa Vukati

Eka mimpatswa yo tala, ku va vana va huma miti ya vona ku nga va pfulela ndlela yo kuma ntsako lowu engetelekeke evukatini. Nkarhi ni matshalatshala lama katsekaka eku kuriseni ka n’wana hi ndlela leyi humelelaka swi nga ha va dyela nkarhi swinene lerova mimpatswa yi honisa vuxaka bya yona. Nsati un’wana u ri: “Leswi vana va fambeke, mina na Konrad, hi ringeta ku pfuxeta vuxaka bya hina nakambe.”

Leswi mi ntshunxekeke eka vutihlamuleri bya siku na siku bya ku kurisa vana, sweswi mi nga nyikana nkarhi lowu engetelekeke. Mutswari un’wana u te: “Nkarhi lowu lowuntshwa lowu hi nga na wona . . . wa hi pfuna ku yisa nyingiso eka leswi hi nga xiswona, hi anakanyisisa hi ku dyondza swo tala hi vuxaka bya hina ni ku endla mintirho leyi nga ta enerisa swilaveko swa hina.” Wa engetela: “I nkarhi wa ku dyondza swilo leswintshwa kun’we ni ku kula loku hlamarisaka, hambileswi nkarhi wo tano wu nga ku vangelaka ntshikilelo, nakambe wa tsakisa swinene.”

Mimpatswa yin’wana yi kota ku hlayisa mali ya yona ku antswa. Ku tihungasa ni mintirho leyi a yi vekeriwe etlhelo, sweswi yi nga endliwa. Eka Timbhoni ta Yehovha, mimpatswa yo tala yi tirhisa ntshunxeko wa yona lowuntshwa leswaku yi hetisisa tipakani ta yona ta moya. Tatana la vitaniwaka Hermann, u hlamusela leswaku endzhaku ka loko vana va yena va hume miti, yena ni nsati wakwe hi ku hatlisa va anakanye hi ku sungula vutirheli bya nkarhi hinkwawo.

Vatswari Lava Nga Voxe Va Hambana Ni Vana Va Vona

Ku tolovela xiyimo xa ku huma miti ka vana swi tika ngopfu eka vatswari lava nga voxe. Rebecca, manana la nga yexe la nga ni vana vambirhi, wa hlamusela: “Loko vana va hina va huma miti, a hi na yena nuna la nga ta hi khathalela ni ku hi rhandza.” Mutswari la nga yexe a nga ha va a kume xihlovo xa nkhathalelo wa mintlhaveko eka vana va yena. Naswona loko ku ri leswaku a va hoxa xandla eka timali ta ndyangu, ku famba ka vona ku nga ha vanga xiphiqo xa timali.

Vatswari van’wana lava nga voxe va kota ku antswisa vusweti bya vona bya timali hi ku tsarisa eka swikimu swo letela vanhu mintirho kumbe ku endla tikhoso ta xikolo ta nkarhinyana. Kambe, xana munhu a nga xi herisa njhani xivundza? Mutswari un’wana la nga yexe u ri: “Lexi ndzi pfunaka i ku tshama ndzi khomekile. Ndzi hlaya Bibele, ndzi basisa muti wa mina, kumbe ku famba ndzi beriwa hi moya kumbe ku endla vutiolori hi ku tsutsuma. Kambe ndlela ya risima swinene leyi ndzi pfunaka ku hlula xivundza i ku vulavula ni munghana wa moya.” Ina ‘ndlandlamuka’ naswona hlakulela xinakulobye lexintshwa lexi enerisaka. (2 Vakorinto 6:13) ‘Phikelela eswikombelweni ni le swikhongelweni’ loko u titwa u tikeriwa. (1 Timotiya 5:5) Tiyiseka leswaku Yehovha u ta ku tiyisa ni ku ku seketela enkarhini lowu wo tika wa ku langutana ni ku cinca loku.

Ku Hambana Ni Vana Hi Ntsako

Ku nga khathariseki leswaku xiyimo xa wena hi xihi, tsundzuka leswaku a hi makumu ya vutomi loko vana va wena va huma miti ya vona. A swi vuli ku tsemeka ka vuxaka bya ndyangu. Rirhandzu ra xiviri leri hlamuseriweke eBibeleni ri tiye ku ringana lerova ra swi kota ku endla vanhu va va ni vun’we, hambiloko van’wana va tshama ekule. Muapostola Pawulo u hi tsundzuxa leswaku rirhandzu ri “tiyisela swilo hinkwaswo. Rirhandzu a ri heli.” (1 Vakorinto 13:7, 8) Rirhandzu leri nga riki na vutianakanyi leri u ri hlakuleleke endyangwini wa wena a ri nge heli ntsena hikwalaho ka leswi vana va wena va humaka miti ya vona.

Lexi tsakisaka, loko vana va sungula ku langutana ni mbitsi ya ku hambana ni vatswari ni ku tsundzuka ekaya kumbe loko va sungula ku dya rikoko ra xilondza hikwalaho ka swiphiqo swa timali, hakanyingi hi vona va sungulaka ku tihlanganisa ni vatswari. Hans na Ingrid va tsundzuxa: “Byela vana leswaku nyangwa wa kaya ra wena wu tshama wu va pfulekerile.” Ku endzelana nkarhi na nkarhi, ku tsalelana mapapila kumbe ku belana riqingho nkarhi wun’wana swi ta mi pfuna leswaku mi kota ku pfuxelana. Jack na Nora va swi veka hi ndlela leyi: “Tsakela leswi va swi endlaka handle ko nghenelela etimhakeni ta vona.”

Loko vana va huma miti ya vona, vutomi bya wena bya cinca. Kambe vutomi endyangwini lowu vana va humeke miti byi nga ha ku endla leswaku u tshama u khomekile hi mintirho kambe byi tisa ku eneriseka. Nakambe, vuxaka bya wena ni vana va wena bya cinca. Hambiswiritano, byi nga tshama byi ri vuxaka lebyinene lebyi tsakisaka. Profesa Geoffrey Leigh na Gary Peterson va ri: “Ku hambana ni vatswari, a swi vuli ku lahlekeriwa hi rirhandzu, vutshembeki kumbe ku xixima vatswari. . . . Kahle-kahle, swiboho leswi tiyeke swa ndyangu hakanyingi swi tshama swi ri kona evuton’wini hinkwabyo.” Ina, u nge pfuki u tshike ku rhandza vana va wena naswona u ta tshama u ri mutswari wa vona. Nakambe leswi u koteke ku hambana ni vana va wena hikwalaho ka rirhandzu, entiyisweni a va ku lahlekelanga.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Blurb on page 28]

“Ro sungula evuton’wini bya mina . . . , ndzi be nkalanga, ndzi rila swi ndzi vava”

[Box/Pictures on page 26]

Xitsundzuxo Eka Vana Lava Kuleke—Pfunani Vatswari Leswaku Swi Va Olovela Loko Mi Hambana

Ku huma muti hi ntolovelo swa olova ku langutana na swona ku tlula ku siyiwa ekaya. Hikwalaho loko mi ri karhi mi tiphina hikwalaho ka leswi mi tshamaka mi ri n’wexe ni leswi se mi kuleke, kombisani musa ni ku anakanyela vatswari va n’wina loko swi va tikela ku tolovela xiyimo lexi. Va tiyiseni nhlana hi ku hambeta mi va kombisa rirhandzu ni nkhathalelo wa n’wina. Ku va tsalela papila ro koma, nyiko leyi nga languteriwangiki kumbe ku va bela riqingho leswaku mi va pfuxela, swi nga ha tsakisa mutswari la nga ni gome! Tshamani mi ri karhi mi va byela swiendlakalo swa nkoka leswi humelelaka evuton’wini bya n’wina. Leswi swi va endla va tiyiseka leswaku swiboho swa ndyangu swa ha tiyile.

Loko u ri karhi u langutana ni swiphiqo swa vutomi bya vanhu lava kuleke, swi le rivaleni leswaku mi ta swi twisisa ku antswa ku tlula rini na rini leswi vatswari va wena va langutaneke na swona loko va ha ku hlayisa. Kumbexana leswi swi nga ku susumetela ku byela vatswari va wena u ku: “Ndza mi nkhensa eka swilo hinkwaswo leswi mi ndzi endleleke swona!”