Timfanelo Ta Vanhu Hinkwavo—Ti Ta Xiximiwa Emisaveni Hinkwayo!

GQWETA leri nga ni ntokoto ra timfanelo ta vanhu ri vutisiwe xivutiso lexi nge: “Hi xihi xivangelo-nkulu xa ku onhiwa ka timfanelo ta vanhu?” Gqweta ri hlamule ri ku: “I makwanga. Makwanga ya tipolitiki ni ku rhandza ngopfu mali.” Hikwalaho, leswi makwanga ma sukelaka emianakanyweni ya munhu, entiyisweni ku onhiwa ka timfanelo ta vanhu ku kombisa xiyimo xa mianakanyo. Xivangelo xin’wana i vutiko. Mianakanyo ya leswaku tiko ra ka hina ri fanele ku kuma xiyimo xo sungula, yi nyanyisa ku onhiwa ka timfanelo ta vanhu. Hikwalaho, timfanelo ta vanhu ti ta xiximiwa ntsena ‘loko ku humelela hulumendhe ya misava hinkwayo leyi nga ni vuswikoti byo teka magoza lama tiyeke,’ ku vula Mudachi la nga profesa wa nawu ni ikhonomi, Jan Berkouwer.

Hi marito man’wana, leswaku timfanelo ta vanhu ti xiximiwa emisaveni hinkwayo, ku fanele ku rhanga ku endleka swilo swimbirhi: ku cinciwa ka mianakanyo ni ku cinciwa ka hulumendhe. Xana swi fanerile ku langutela swilo leswi leswaku swi endleka?

Swivangelo Swimbirhi Swa Ku Cinca

Hambileswi Lembe-xikhume ra Dyondzo ya Timfanelo ta Vanhu ya Nhlangano wa Matiko ri nga ta sungula lembe ra vuntlhanu ku nga ri khale, hi makume yo tala ya malembe, tsima ra dyondzo ya matiko hinkwawo leri nga riki ra hulumendhe ana se ri swi kotile ku cinca mianakanyo ya vanhu va timiliyoni. Hikwalaho ka sweswo, vanhu lava se va va xixima vanhu-kulobye. Tsima leri, leri endliwaka hi Timbhoni ta Yehovha, ri tirha ematikweni yo tlula 230. Ha yini ri tirha?

Xivangelo xin’wana hileswi tsima leri ra dyondzo ya Bibele emisaveni hinkwayo ri pfunaka vanhu ku twisisa masungulo ya timfanelo ta vanhu. Vumbiwa bya Misava Hinkwayo bya Timfanelo ta Vanhu byi vula leswaku munhu u ni timfanelo hileswi a nga xivumbiwa lexi anakanyaka ni lexi nga ni mahanyelo.

Munhu u fanele a kume vuswikoti byakwe bya ku anakanya swin’we ni ripfalo exihlobyeni xa xiyimo xa le henhla. (Vona bokisi leri nge “Xihlovo Xa Timfanelo Ta Vanhu,” eka tluka 13.) Ku xixima xihlovo lexi xi tlakukeke xa le tilweni, swi ku nyika xivangelo lexi twalaka xa ku va u xixima munhu-kulobye. Hikwalaho u xixima vanhu van’wana ku nga ri hikwalaho ka leswi ripfalo ra wena ri ku susumetelaka ku endla tano ntsena, kambe ngopfu-ngopfu hileswi xichavo ni rirhandzu ra wena eka Muvumbi swi ku susumetelaka ku xixima swivumbiwa swakwe. Swivangelo leswimbirhi swi sekeriwe emaritweni ya Yesu Kreste lama nge: “U fanele u rhandza Yehovha Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayo ni hi moya-xiviri wa wena hinkwawo ni hi mianakanyo ya wena hinkwayo” ni lama nge, “U fanele u rhandza warikwenu kukota loko u tirhandza.” (Matewu 22:37-39) Munhu la nga ni xichavo lexi enteke eka Muvumbi a nge pfuki a onhe timfanelo ta munhu-kulobye, hikuva i ndzhaka leyi humaka eka Xikwembu. Muonhi wa timfanelo ta vanhu i muyivi wa ndzhaka.

Dyondzo Leyi Pfunaka

Xana tsima ra dyondzo ya Bibele ra Timbhoni ta Yehovha ri humelela ku fikela kwihi eku hunguteni ka ku onhiwa ka timfanelo ta vanhu? Ndlela leyinene ya ku hlamula xivutiso lexi i ku xiyisisa vuyelo bya tsima leri, hikuva, hilaha Yesu a vuleke hakona, “vutlhari byi kombisiwa byi ri lebyi lulameke hi mintirho ya byona.”—Matewu 11:19.

Marito lama tiviwaka swinene lama tsariweke ekhumbini ra Miako ya Nhlangano wa Matiko leyi nga eDorobeni ra New York, ma hlayeka hi ndlela leyi: “Va ta fula matlhari ya vona ma va swikomu. Mafumu ya vona ma ta va masikela: Tiko a ri nga ha lwi ni tiko rin’wana. A va nge he dyondzi nyimpi.” Hi ku tirhisa ntshaho lowu lowu humaka ebukwini ya Bibele ya Esaya ndzima 2, ndzimana 4, eka King James Version, Nhlangano wa Matiko wu kombetela eka goza lerikulu ra ku hunguta ku onhiwa lokukulu ka timfanelo ta vanhu—ku herisiwa ka nyimpi. Phela, nyimpi i ‘nala wa timfanelo ta vanhu,’ hilaha buku yin’wana ya Nhlangano wa Matiko yi swi vekaka hakona.

Tsima ra Timbhoni ta Yehovha ra ku dyondzisa ri endla leswi tlulaka ku tsala marito ya Esaya ekhumbini ra maribye. Ri “tsala” marito ya Esaya etimbilwini ta vanhu. (Ringanisa Vaheveru 8:10.) Njhani? Tsima leri ri susa swihinga swa ku ya hi nghohe kumbe rixaka naswona ri wisa makhumbi ya vutiko hi ku dyondzisa langutelo ra Bibele ehenhleni ka rixaka: Ku ni rixaka rin’we ntsena—rixaka ra vanhu. (Mintirho 17:26) Lava hlanganyelaka eka tsima leri va antswisa ku navela ka vona ku va “vatekeleri va Xikwembu,” lexi ha xona Bibele yi nge: “A xi hlawuli, kambe eka tiko rin’wana ni rin’wana munhu loyi a xi chavaka a tlhela a endla ku lulama wa amukeleka eka xona.”—Vaefesa 5:1; Mintirho 10:34, 35.

Hikwalaho ka dyondzo leyi yi sekeriweke eBibeleni, namuntlha vanhu va timiliyoni a va ha “dyondzi nyimpi.” Mianakanyo ni timbilu ta vona swi cincile. Naswona ku cinca loku a ku heli. (Vona bokisi leri nge “Ku Dyondzisiwa Ku Rhula,” eka tluka 14.) Hi xiringaniso, sweswi vanhu lava tlulaka 1000 hi siku, va heta dyondzo ya xisekelo leyi fambisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha naswona va tihlanganisa ni ntlawa lowu wa ku rhula lowu nga kona emisaveni hinkwayo.

Xana ku cinca loku ka mianakanyo ni ku tiyimisela loku vaka kona ka ku xixima timfanelo ta vanhu hi ku ala ku nghenela nyimpi ku dzike ku fikela kwihi? Ku dzike swinene. Hi xikombiso: Ku dzika ka xichavo xa Timbhoni eka timfanelo ta vanhu a ku ri endzingweni lowukulu eNyimpini ya Vumbirhi ya Misava, ngopfu-ngopfu eJarimani ya Manazi. N’wamatimu Brian Dunn, u te: “Timbhoni ta Yehovha a ti tlulane milenge ni Vunazi. Leswi Manazi a ma lwisana ngopfu na swona a ku ri vukala-tlhelo bya tona eka tipolitiki. Leswi a swi vula leswaku a ku nga ri na mupfumeri loyi a a ta ya enyimpini.” (The Churches’ Response to the Holocaust) Ebukwini leyi nge A History of Christianity, Paul Johnson u te: “Vo tala va gweviwe rifu hikwalaho ka ku ala ku nghenela vusocha . . . , kumbe va yisiwa Dachau kumbe etinkampeni ta tinhlanyi.” Hambiswiritano, va kombise vurhena. Mutivi wa ntshamisano, Anna Pawełczyńska, u vulavule hi Timbhoni teto tanihi “ntlawa lowutsongo lowu nga ni vurhena lowu a wu ri exivindzini xa tiko leri langutaneke ni nhlaselo.”

Vona ku hunguteka loku kongomeke ni loku hlamarisaka swonghasi loku nga vaka kona malunghana ni ku onhiwa ka timfanelo ta vanhu emisaveni hinkwayo loko vanhu hinkwavo namuntlha a vo teka goza leri ivi va nga ha “dyondzi nyimpi”!

Hulumendhe Ya Misava Hinkwayo—‘Xana I Norho’?

‘Ku cinca mianakanyo ya vanhu i ntlhontlho, kambe ku simeka hulumendhe ya misava hinkwayo i Norho,’ ku vula un’wana wa vatirhi va Nhlangano wa Matiko. Ina, mhaka ya ku ala ka matiko ku fumiwa hi Nhlangano wa Matiko kumbe nhlengeletano yin’wana, yi tiyisa marito lawa. Hambiswiritano, lava alaka mianakanyo ya leswaku ku fanele ku va ni hulumendhe ya misava hinkwayo, Profesa Berkouwer u ri “va ni vutihlamuleri bya ku kombisa tindlela tin’wana ta ku tlhantlha swiphiqo swa misava. Kambe, ku hava tindlela tin’wana ta ku tlhantlha swiphiqo leswi.” Tindlela ta munhu ta ku tlhantlha swiphiqo a ti kona. Kambe ku ni ndlela ya ku tlhantlha swiphiqo leyi tlulaka ya munhu. Hi yihi ndlela ya kona?

Tanihi leswi Bibele yi kombisaka leswaku Muvumbi i xihlovo xa tidyondzo leti seketelaka timfanelo ta vanhu, yi tlhela yi hi byela leswaku hi yena la nga xihlovo xa hulumendhe ya misava hinkwayo leyi tiyisekisaka timfanelo leti. Hulumendhe leyi ya le tilweni a yi vonaki kambe i ya xiviri. Entiyisweni, swi nga ha endleka leswaku vanhu va timiliyoni a va swi xiyi leswaku va khongelela hulumendhe leyi loko va vula marito lama landzelaka lawa hi ntolovelo ma vuriwaka Xikhongelo xa Hosi: “Mfumo wa wena a wu te. Ku rhandza ka wena a ku endleke emisaveni, hilaha ku endlekaka hakona etilweni.” (Matewu 6:10) Murhangeri wa hulumendhe yoleyo ya Mfumo la hlawuriweke hi Xikwembu, i Hosana ya ku Rhula, Yesu Kreste.—Esaya 9:6.

Hulumendhe leyi ya misava hinkwayo yi ta humelela eku simekeni ka timfanelo ta xiviri ta vanhu hilaha ku nga heriki emisaveni hinkwayo, naswona xin’wana xa leswi nga ta susiwa hi ku helela, i nyimpi. Bibele ya profeta: “[Muvumbi] o herise tinyimpi ku yisa e makuṅweni ya misav̌a, o ṭhov̌ile mav̌ura, o fayetele matlhari, o hise magolonyi e nḍilweni.”—Pisalema 46:9.

Xana swi ta teka nkarhi wo tanihi kwihi leswaku leswi swi humelela emisaveni hinkwayo? Dyondzo ya Bibele leyi fambisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha yi nyikela nhlamulo leyi enerisaka ya xivutiso lexi. Hi ku khutaza leswaku u kuma leswi engetelekeke malunghana ni dyondzo leyi.a Loko u xixima timfanelo ta vanhu, a wu nge khomisiwi tingana.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Box on page 13]

Xihlovo Xa Timfanelo Ta Vanhu

Nawu wo sungula wa Vumbiwa bya Misava Hinkwayo bya Timfanelo ta Vanhu wu vula leswaku “swivumbiwa hinkwaswo leswi nga vanhu swi velekiwe swi ri ni ntshunxeko naswona swi ri ni ntikelo ni timfanelo leti ringanaka.” Xisweswo timfanelo ta vanhu ti hlamuseriwa tanihi mfanelo leyi munhu a velekiwaka na yona leyi sukelaka eka mutswari ku ya eka n’wana, ku fana ni nambu lowu khulukisaka mati wu ma yisa eka vanhu lava tshamaka etimbuweni ta wona. Xana nambu lowu wa timfanelo ta vanhu wu sungule kwihi?

Hi ku ya hi Vumbiwa bya Misava Hinkwayo, vanhu va ni timfanelo hikwalaho ka leswi “va nyikiweke mianakanyo ni ripfalo.” Buku ya Nhlangano wa Matiko ya hlamusela: “Hikwalaho ka leswi munhu a nga xivumbiwa lexi anakanyaka ni lexi nga ni mahanyelo, u hambanile ni swivumbiwa swin’wana leswi nga kona emisaveni, hikwalaho u nyikiwe timfanelo ni ntshunxeko wo karhi lowu swivumbiwa swin’wana swi nga riki na wona.” (Xiitaliki i xerhu.) Xisweswo, ku va ni mianakanyo ni ripfalo ku vuriwa leswaku i xisekelo xa ku va ni timfanelo ta vanhu. Loko swi ri tano, xihlovo xa mianakanyo ni ripfalo ra munhu ka ha ri xona xihlovo xa timfanelo ta yena ta vumunhu.

Eka lava hisekelaka timfanelo ta vanhu lava pfumelaka eka dyondzo ya hundzuluko, xiga lexi nge timfanelo ta vanhu ti fambisana ni mianakanyo swin’we ni ripfalo, xi va vangela xiphiqo lexikulu. Buku leyi nge Life Ascending leyi seketelaka dyondzo ya hundzuluko yi ri: “Loko hi kambisisa ndlela leyi endlelo leri [ra hundzuluko] . . . ri sunguleke ha yona timfanelo to tanihi ku rhandza vuxongi ni vutshembeki, ntwela-vusiwana, ntshunxeko, naswona ku tlula kwalaho, loko hi kambisisa ku anama ka mianakanyo ya munhu, hi sala hi nga twisisi nchumu.” Ina, yi vurisile. Phela, ku vula leswaku vuswikoti bya munhu bya ku anakanya swin’we ni ripfalo rakwe swi huma eka vakokwana vakwe lava nga va xiyimo lexi nga ehansi eka xa vanhu, lava nga riki ni mianakanyo ni ripfalo, swi fana ni ku vula leswaku nambu wu huma exihlobyeni lexi nga hava mati.

Tanihi leswi vuswikoti bya munhu bya ku anakanya swin’we ni ripfalo rakwe swi nga humiki eka swilo swa xiyimo xa le hansi eka xa vanhu, vuswikoti lebyi byi fanele byi huma exihlobyeni lexi tlulaka xiyimo xa munhu. I vanhu ntsena lava nga ni timfanelo leti fambisanaka ni timfanelo ta vanhu—mianakanyo ni ripfalo—hikuva, ku hambana ni swiharhi, vanhu va vumbiwe hi “šifaniso” xa Xikwembu, ku vula Bibele. (Genesa 1:27) Hikwalaho, hilaha buku leyi nge Human Rights—Essays on Justification and Applications yi vulaka hakona, nhlamulo leyi twalaka malunghana ni xivangelo xa ku va vanhu va ri ni timfanelo ta mahanyelo hi leswaku “i va risima kumbe ntikelo kumbe i . . . vana va Xikwembu.”

[Box/Pictures on page 14]

Ku Dyondzisiwa Ku Rhula

Emalembeni ma nga ri mangani lama hundzeke, hi nkarhi lowu nyimpi a yi hlasela matiko ya Balkan, Branko a ri murindzi la tshamaka a hlomile etliliniki yin’wana ya le Croatia, eBosnia.b Dokodela wa tliliniki leyi a dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha, kutani vusiku byin’wana u byele Branko leswi a swi dyondzeke eka dyondzo leyi. Leswi Branko a swi tweke swi n’wi susumetele ku veka matlhari ehansi. Hi ku famba ka nkarhi, endzhaku ka loko a rhurhele etikweni rin’wana ra le Yuropa, Branko u ye enhlanganweni wa Timbhoni ta Yehovha, ivi a hlangana na Slobodan.

Slobodan na yena a huma eBosnia. A ri enyimpini leyi Branko a ri eka yona—kambe yena a ri eka govela ra valala. Slobodan a lwela Vaserb lava a va lwa ni Vacroat. Enkarhini lowu lava vambirhi va hlanganeke ha wona, Slobodan ana se a ri Mbhoni ya Yehovha, naswona a tsakela ku dyondza Bibele na Branko, khale ka nala wakwe. Loko dyondzo yi ya emahlweni, rirhandzu ra Branko hi Muvumbi, Yehovha ri kurile. Hi ku hatlisa u endle xiboho xa ku va un’wana wa Timbhoni ta Yehovha.c

Na yena Slobodan hi byakwe u ve Mbhoni hi ku pfuniwa hi khale ka nala wakwe. Njhani? Loko a suke etimbaleni ta nyimpi le Bosnia, Slobodan u endzeriwe hi Mujo, loyi na yena a huma le Bosnia kambe a kurisiwe evukhongerini lebyi hambaneke swinene ni bya Slobodan. Hi nkarhi wolowo Mujo a ri un’wana wa Timbhoni ta Yehovha. Hambileswi khale a va ri valala, Slobodan u tsakele ku dyondzisiwa Bibele hi Mujo, naswona endzhaku u teke goza ra ku va un’wana wa Timbhoni ta Yehovha.

I yini lexi vangeleke vavanuna lava ku hlula rivengo ra rixaka leri dzimeke timitsu ni ku tshika ku va valala ivi va va vanghana? Hikwalaho ka dyondzo ya vona ya Bibele, va hlakulele ku rhandza ka vona Yehovha. Endzhaku ka sweswo, va tiyimisele ku “dyondzisiwa hi Xikwembu leswaku [va] rhandzana.” (1 Vatesalonika 4:9) Hilaha Profesa Wojciech Modzelewski a vuleke hakona hi Timbhoni ta Yehovha hi ku angarhela, “xivangelo-nkulu xa ku rhula ka tona i ku hlayisa ka tona misinya ya milawu leyi kumekaka eBibeleni.”

[Footnotes]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

Ku cinciwa ka mianakanyo ya vanhu ni hulumendhe—xana swi ta humelela?

[Credit Line]

U.S. National Archives photo

[Swifaniso leswi nga eka tluka 12]

Dyondzo leyi sekeriweke eBibeleni yi cinca mianakanyo hi ndlela leyinene