Ku Navela Ku Haha
“SWIHAHA-MPFHUKA, hinkwaswo ka swona, hi ku hatlisa swi kombise leswi vantshwa va hina va talaka ku swi vula, ‘Lexi yaka ehenhla, xi fanele xi vuya ehansi.’”
Xihloko lexi vungunyaka xi sungule tano eka The New York Times ya May 25, 1908—ku nga si hela malembe ya ntlhanu endzhaku ka loko vamakwavo va ka Wright va endle xihaha-mpfhuka xa vona lexi dumeke eKitty Hawk, eN’walungwini wa Carolina le U.S.A. A ri karhi a kanakana leswaku nchumu lowu lowuntshwa wu ta tlhaveriwa hi dyambu, ku nga “swihaha-mpfhuka” leswi a swi sungula ku vonaka ehenhla ematilweni, mutsari u ehlekete leswaku “a hi vangani eka hina lava navelaka ku famba emoyeni, va ri ehenhla ka misava swinene.” Hambileswi a pfumeleke leswaku switukulwana leswi taka swi nga ha swi tsakela ngopfu ku famba emoyeni, xihloko lexi xi kandziyise leswaku “vanhu a va nge pfuki va fambe maendzo yo leha . . . va ri emoyeni.”
Ku vhumbha koloko a ku be hansi hakunene! Namuntlha, vanhu lava tlulaka gidi ra timiliyoni va haha “va ri eka swihaha-mpfhuka leswi rhwalaka vanhu emaendzweni yo leha” lembe ni lembe. Ina, ku nga si hela lembe-xidzana rin’we, swihaha-mpfhuka a swa ha endliwanga hi swilo leswi nga tiyangiki swo kota mintsandza ni tinguvu loko ku sungula lembe-xidzana leri, kambe swihaha-mpfhuka swa ti-jet swa namuntlha leswinene swi ni tikhompyutara, swi haha ehenhla ka misava swi ri empfhukeni wa tikhilomitara ta khume, swi rhwala madzana ya vakhandziyi va ya ekule swinene va tshamiseke kahle, mahiselo ma lawuriwa kahle endzeni ka swona.
Nhluvuko wa xihatla eka thekinoloji ya swihaha-mpfhuka wa lembe-xidzana ra vu-20 wu kule hi ndlela leyi hlamarisaka naswona wu yi cince ngopfu misava ya hina. Entiyisweni, i khale vanhu va lava ku hlula matilo, ku sukela eka makume ya malembe ma nga ri mangani lama hundzeke—hambi ku ri eka malembe-xidzana ma nga ri mangani lama hundzeke. Ku sukela eminkarhini ya khale leyi hundzeke, munhu a a ri karhi a lava ku haha.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]
Lockheed SR-71 Blackbird, xihaha-mpfhuka xa “jet” lexi tsutsumaka ku tlula hinkwaswo emisaveni, hi rivilo ra 3 540 wa tikhilomitara hi awara
[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]
Boeing Stratoliner 307, c. 1940, yi khandziyisa vanhu va 33, yi tsutsuma rivilo ra 346 wa tikhilomitara hi awara
[Xihlovo Xa Kona]
Boeing Company Archives
[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]
“Xihaha-mpfhuka” xa vamakwavo va ka Wright, 1903
[Xihlovo Xa Kona]
U.S. National Archives photo