Vutshunguri Lebyi Nga Tirhisiki Ngati—Leswi Vatshila Va Swi Vulaka

HI MUYIMERI WA XALAMUKA! ENORWAY

“HAMBILOKO ndzo rivala hinkwaswo leswi vuriweke enhlengeletanweni leyi, lexi ndzi nga ta ka ndzi nga xi rivali i nkombiso wa n’wina.” Sweswo swi vuriwe hi dokodela un’wana loyi a veke kona eka Nhlengeletano ya Vu-25 ya Matiko Hinkwawo ya Mpompelo wa Ngati, leyi khomeriweke le Oslo, eNorway, hi vuxika bya n’wexemu (June 27 ku ya ka July 2, 1998). A a ha ku endzela nkombiso wa rungula lowu Timbhoni ta Yehovha ti wu endleke wu va eminkombisweni leyi amukeriweke.a

Enhlengeletanweni leyi a ku ri ni madokodela yo tlula 1 700 lama humaka ematikweni ya 83. Vo tala lava a va ri kona a va yimela vuhlayiselo bya ngati, kambe hi hala tlhelo a ku ri ni madokodela ya swirho leswi endlaka ngati, madokodela ya vuhandzuri ni yo titivata. Xana vatshila lava va avelane rungula rihi eka nhlangano lowu wa nkoka? Xana Timbhoni ta Yehovha ti kombise yini enkombisweni wa tona, naswona vapfhumba va angurise ku yini?

Swikhomela-ndhawu Leswi Nga Riki Ngati

Yin’wana ya timhaka leti kambisisiweke a ku ri mpompelo wa ngati, ku kambela ngati ni vutshunguri lebyi nga tirhisiwaka ematshan’weni ya ngati. Dok. C. V. Prowse wa swa Mpompelo wa Ngati eTikweni ra Scotland, u vulavule hi “Swikhomela-ndhawu Swa Ngati Ya Munhu Ni Swihlovo Swa Ngati.” U boxe swiaki swo hambana-hambana (leswi endliweke hi vanhu), leswi nga tlakusaka mpimo wa tisele ta ngati hi ku pfuna miri leswaku wu endla tisele to tano. Hi xikombiso, homoni leyi vuriwaka erythropoietin yi humesiwa hi tinso naswona yi endla leswaku miri wu endla tisele to tshwuka ta ngati. Kambe homoni yoleyo namuntlha ya endliwa eka tilaboratori. Dok. Prowse u vule leswaku “homoni leyi endliweke hi vanhu leyi vuriwaka erythropoietin ku vuriwa leswaku yi kumeke yi ri leyi pfunaka swinene eku tshunguleni ka vuvabyi bya ku kayivela ka ngati hi ku hambana ka byona.”

Ku endliwe nchumu lowu fanaka leswaku miri wu pfuniwa ku endla swiaki leswi endlaka leswaku ngati yi tiya. Dok. Prowse u te: “Swilo leswi swa ha ku tshuburiwaka emhakeni leyi i swiaki swa miri leswi pfunaka ku endla swilo leswi endlaka leswaku ngati yi tiya. Interleukin 11 ana se yi amukeriwe ximfumo hikwalaho ka ku humelela ka yona eku engeteleni ka swiaki leswi endlaka leswaku ngati yi tiya . . . , naswona swi tikomba onge thrombopoietin ni mavizweni wa yona, ku nga rh-PEG-MGDF, ti ta amukeriwa ximfumo ku nga ri khale.”

Dok. Prowse u tlhele a vulavula hi swiaki leswi endliweke hi vanhu leswi endlaka leswaku ngati yi tiya (ti-plasma protein) leswi veke ni mpfuno lowukulu eka vanhu lava ngati ya vona yi hlwelaka ku khawuka loko va vavisekile: “Swiaki swo tala leswi endliweke hi vanhu swa ti-plasma protein swi amukeriwe ximfumo, naswona minkarhi yin’wana hi swona swi tsakeriwaka emhakeni ya vutshunguri hikwalaho ka leswi vanhu va karhatekaka hi switsongwatsongwana leswi tluletiwaka hi swiaki leswi endliweke hi plasma.” Dok. Prowse u tlhandlekele hi leswaku “sweswi ku endliwa swiaki swo tala leswi endlaka leswaku ngati yi tiya leswaku swi tirhisiwa.”

N. S. Faithfull, loyi a fambisanaka ni vandla ra swa mirhi ya vutshunguri, u nyikele nkulumo leyi vulavulaka hi swiaki swa perfluorocarbon (PFC). Ti-perfluorocarbon tin’wana ti nga fambisa okisijeni eka ndzhendzeleko wa ngati. Tikhemikhali to sungula eka ntlawa lowu a swi nga enerisi ku ti vula ngati “yo endliwa hi vanhu.” Xana ku endliwe nhluvuko? Faithfull u te: “Emalembeni ma nga ri mangani lama hundzeke, ku hambete ku antswisiwa vutshila bya PFC naswona ku endliwe matshalatshala yo tshungula hi ku tirhisa swiaki [swimbirhi swo sungula] swa PFC.” U vike leswaku vutshunguri byin’wana eka lebyi, byi khumbaka vavabyi va 256 lava a va endliwa vuhandzuri bya swa marhambu, lebyi endliweke eka vavasati kumbe bya mbhovo wa mitsakamiso—endlelo leri hakanyingi ri endlaka leswaku munhu a lahlekeriwa hi ngati yo tala. Xana vuyelo byi ve byihi? “Vumbhoni bya minkambisiso leyi yimbirhi byi kombise leswaku Oxygent leyi a yi antswa swinene eku hunguteni swikoweto [xikoweto xi kombisa leswaku munhu u fanele a pomperiwa ngati] nileswaku swikoweto leswi swi hungutiwe ngopfu ku tlula ngati leyi tekiweke ka munhu yoloye.”

Nhlengeletano leyi yi tlhele yi twa leswaku mpimo wa swiaki swa PFC “i wutsongo swinene . . . , wu nghena ka 40 eka mpimo wa tisele to tshwuka ta ngati [RBC]. Mpimo lowu wutsongo wu pfumelela swiaki swa PFC swi famba-famba emisiheni leyi nga riki na ti-RBC.” Leswi swi tikomba swi pfuxeta tisele tin’wana leti vavisekeke, leti kayivelaka ngati.

Dokodela wa le Britain u kandziyise xilaveko xa ku tirhisa ngati yitsongo loko ku endliwa vuhandzuri. U khutaze endlelo leri hikwalaho ka ku kayivela ka ngati ni hikwalaho ka makhombo lama vangiwaka hi mpompelo wa ngati. Ku kombisa leswi nga endliwaka leswaku ku hungutiwa ku tirhisiwa ka ngati, u vulavule hi dokodela loyi a tirhiseke ngati eka tiphesente ta khume ntsena ta vanhu lava a va endleke vuhandzuri bya le nyongeni. Madokodela man’wana exibedlhele xexo ma tirhise ngati eka tiphesente ta 70 ta vanhu lava ma va endleke vuhandzuri bya le nyongeni.

Timbhoni Ta Yehovha Ti Yimeriwile

Rungula leri vulavulaka hi swikhomela-ndhawu swo tano swo tala ni matirhiselo ya swona a ri ri kona enkombisweni wa Timbhoni ta Yehovha. Rungula rin’wana ri kombise leswaku emisaveni hinkwayo, tindhawu ta vutshunguri ta 120 sweswi ti tshungula ti nga tirhisi ngati, naswona tibuku leti kandziyisiweke a ti tamele marungula lama tshahiweke eka swihloko swa vutshunguri swa kwalomu ka 1 000. Ku nyikeriwe rungula leri a ri kombisa tindlela to hambana-hambana to papalata mpompelo wa ngati—tindlela leti nga tirhisiwaka emahlweni ka vuhandzuri, hi nkarhi wa byona ni le ndzhaku ka byona.

N’wangulo wa kona wu ve lowunene. Hi nkarhi wa nhlengeletano leyi, Timbhoni leti a ti ri enkombisweni ti vulavule ni madokodela ya kwalomu ka 480—laha man’wana ya wona ma vuyeke ma ta kuma rungula leri engetelekeke, ma ta ni vatirhi-kulobye. Profesa wo titivata tlhelo wa vuhandzuri la humaka eCalifornia u te: “Leyi i mhaka yo tsakisa.” Profesa wa le Jarimani u te: “Ndzi nga tirhisa rungula leri loko ndzi dyondzisa swichudeni swa mina.” Dokodela loyi a yimeleke vuhlayiselo bya ngati lebyikulu eka hinkwabyo eChina u te: “Rungula ro tano ha ri lava swinene hikwalaho ka ku kayivela ka mphakelo wa ngati.”

Siku leri tlhandlamaka endzhaku ka loko a kume xiphephana lexi kandziyisiweke, mufambisi wa vuhlayiselo bya ngati wa le xibedlhele xa le Norway u vuyile kutani a ku: “Xana ndzi nga kuma swiphephana swin’wana swimbirhi kumbe swinharhu? Ndzi lava ku swi nyika madokodela ya vuhandzuri ni yo titivata ni ku ma byela leswaku ma tirhisa tindlela leti leswaku ma hunguta kumbe ku papalata ku tirhisa mimpompelo ya ngati loko ma endla vuhandzuri.” Dokodela un’wana u te: “Lowu i nkombiso lowu tsakisaka ku tlula hinkwayo enhlengeletanweni leyi.”

Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo ti lwela ku pfuna vanhu leswaku va kuma madokodela lama nga ta tshungula vavabyi handle ko va pompela ngati. Timbhoni ti tlhele ti lunghiselela rungula leri nga enkarhini malunghana ni vutshunguri bya swikhomela-ndhawu swa mpompelo wa ngati. Enhlengeletanweni leyi, madzana ya madokodela, ku katsa ni vahandzuri ni vatirhi van’wana va swa vutshunguri lava humaka ematikweni yo tala va tsakele rungula ro tano. Leswi swi tikomba swi ta va ni vuyelo lebyinene loko vanhu lava va ringeta ku tirhisa tindlela to tala ta vutshunguri lebyi endlaka leswaku mpompelo wa ngati wu nga laveki.

[Nhlamuselo ya le hansi]