Loko Vakokwana Va Va Vatswari

“A ndza ha ku vuya etidyondzweni ndzi huma eHolweni ya Mfumo. Hiloko ku twakala ku gongondza loku tingaka tindleve enyangweni, naswona ehandle a ku yime maphorisa mambirhi ma ri ni vana vambirhi lava misisi ya vona a yi lo jivinini, naswona va languteka onge se ku hundze tin’hweti to tala va nga si hlambisiwa. A wu nga ta swi vona nileswaku i vana! A ku ri vatukulu va mina, naswona mana wa vona—la godzomberiweke hi swidzidzirisi—a a va tshikile. Mina a ndzi ri noni, naswona ana se a ndzi ri ni vana va tsevu lava nga va mina. Kambe a ndzi nga ta ala ku va teka.”—Sally.a

“N’wana wa mina wa nhwanyana u ndzi vutisile leswaku ndzi nga swi kota ku teka vana vakwe kukondza a lulamisa tindlela takwe. A ndzi nga swi tivi leswaku a a tirhisa swidzidzirisi. Ndzi hetelele ndzi kurisa vana vakwe vambirhi. Endzhaku ka malembe, n’wana wa mina wa n’hwanyana u kume n’wana un’wana. A ndzi nga swi lavi ku n’wi teka, kambe ntukulu wa mina u ndzi komberile, a ku, ‘Kokwana, xana a hi nge swi koti ku teka n’wana un’we ntsena?’”—Willie Mae.

KU VA kokwana a swi langutiwa ku ri “ntsako lowu nga riki na vutihlamuleri.” Kambe a swa ha ri tano. Van’wana va ringanyeta leswaku eUnited States ntsena, vana lava tlulaka timiliyoni tinharhu va tshama ni vakokwa wa vona. Naswona nhlayo leyi yi engeteleka hi xihatla.

I yini lexi vangaka mukhuva lowu wo biha? Vana lava vatswari va vona va dlayeke vukati va nga ha hetelela va hanya ni vakokwa wa vona. Swi nga ha va tano ni hi vana lava vatswari va vona va va siyeke kumbe va va khomeke hi ndlela yo biha. Magazini lowu nge Child Welfare wu vula leswaku hikwalaho ka leswi ku godzomberiwa ku sivelaka vatswari ku byarha vutihlamuleri bya vona, ‘khokheyini leyi tengisiweke ngopfu yi vumba xitukulwana lexi lahlekeke.’ Ku ni vana va timiliyoni “la va nga riki na vatswari” hikwalaho ka ku va va tshikiwile, vatswari va lovile kumbe va nga hanyanga kahle emianakanyweni. Vana lava va feriwaka hi vatswari va vona hikwalaho ka AIDS va nga ha hetelela va hlayisiwa hi vakokwa wa vona.

Ku byarha vutihlamuleri bya ku kurisa n’wana loko munhu a ri emalembeni ya le xikarhi kumbe hi nkarhi wa “masiku ya khombo” ya ku dyuhala swi nga ha nonon’hwa ngopfu. (Eklesiasta 12:1-7) Vanhu vo tala a va na matimba ya ku tshama va veke tihlo eka vana. Vakokwana van’wana na vona va karhi va khathalela vatswari va vona lava dyuhaleke. Kambe van’wana i tinoni kumbe va tshikiwe hi vavanuna va vona naswona va boheka ku hanya va nga seketeriwi hi munghana wa vona wa vukati. Naswona van’wana va lemuka leswaku a va na mali leyi ringaneke ya ku rhwala ndzhwalo wo tano. Enkambisisweni wun’wana, vakokwana va mune eka va khume lava va hlayisaka vana va le vuswetini. Sally wa tsundzuka, u ri: “Vana a va vabya. A ndzi boheka ku hakela mali yo tala ya mirhi. Mfumo a wu nga ndzi pfuni ngopfu.” Wansati un’wana la kuleke wa tsundzuka, u ri: “A ndzi boheka ku tirhisa mudende wa mina ku hlayisa vatukulu.”

Mintshikilelo Ni Ku Karhateka

A swi hlamarisi leswi nkambisiso wun’wana wu kumeke leswaku “ku khathalela vatukulu swi va tshikilela ngopfu vakokwana, laha 86 wa tiphesente ta vakokwana va 60 enkambisisweni lowu va vikeke leswaku va titwa va ‘tshikilelekile kumbe va karhatekile minkarhi yo tala.’” Kunene, vo tala va rila hi swiphiqo swa rihanyo. “Swi ndzi khumbile enyameni, emiehleketweni ni le moyeni,” ku vula Elizabeth, wansati la khathaleleke ntukulu wakwe wa nhwanyana wa kondlo-a-ndzi-dyi. Willie Mae u khomiwe hi vuvabyi bya mbilu ni nsusumeto wa le henhla wa ngati u ri: “Dokodela wa mina u tshemba leswaku swi fambisana ni ntshikilelo wa ku kurisa vana.”

Vo tala a va lunghekelanga ku hundzula vutomi bya vona byi fikelela swilaveko swa ku kurisa vatukulu. Kokwana un’wana u ri: “Ku ni minkarhi leyi va ndzi khomaka milenge. Ndzi titwa ndzi ri ni nandzu . . . malunghana ni ku va siya ni munhu un’wana, xisweswo ematshan’weni ya ku ya endhawini yo karhi kumbe ku endla swo karhi, a ndzi yi kumbe ku swi endla.” Un’wana u hlamusela leswaku “a nga na wona nkarhi” wakwe n’wini. Ku chava ku tihlanganisa ni vanhu ni xivundza na swona swo va tshamelo-maxelo. Kokwana un’wana u te: “Emalembeni ya hina, vanghana va hina vo tala a va na vana [lavatsongo], hikwalaho ka sweswo a hi swi amukeli swirhambo swa ku famba hikuva vana va hina [vatukulu] a va rhambiwi.”

Xin’wana lexi vavaka i ntshikilelo wa mintlhaveko. Xihloko xin’wana eka U.S.News & World Report xi ri: “Vo tala va vona [vakokwana] va khomiwa hi tingana ni ku titwa va ri ni nandzu hikwalaho ka leswi vana va vona va tsandzekeke ku endla ntirho wa vona tanihi vatswari—naswona vo tala va tivona nandzu, va tivutisa leswaku hi kwihi laha va endleke xihoxo kona tanihi vatswari. Leswaku va kumela vatukulu va vona makaya lama hlayisekeke ni lamanene, vakokwana van’wana va boheka ku tshika vana va vona lava tirhisaka swidzidzirisi kumbe lava swi va godzombeleke.”

Nkambisiso wun’wana wa vika: “Lava va tlulaka nhlayo ya n’we-xa-mune . . . va vule leswaku a va eneriseki evukatini bya vona hikwalaho ko khathalela vatukulu.” Vavanuna, ngopfu-ngopfu, hakanyingi va titwa va nga khathaleriwi loko vasati va vona va tirhisa mali yo tala ku khathalela ni vatukulu. Vavanuna van’wana va vona onge a va nge yi tiyiseleli mhaka leyi. Wansati un’wana u vula leswi hi nuna wakwe: “U hi tshikile. . . . Ndzi ehleketa leswaku a titwa a khomiwe hi xirimbana.”

Vana Lava Hlundzukeke

U.S.News & World Report yi ri: “Ntshikilelo lowu wu vangiwa hileswi vana van’wana lava va tekiwaka [hi vakokwana] va lavaka nkhathalelo lowukulu, va va va vaviseke ngopfu emintlhavekweni naswona va tshama va hlundzukele van’wana.”

Ehleketa hi ntukulu wa Elizabeth. Tata wa n’wana loyi u n’wi siye exitarateni lexi Elizabeth a a tirha eka xona ku tsemakanyisa vana va xikolo. Elizabeth u ri: “I n’wana la tshamaka a hlundzukile. U ni ximbilwa-mbilwana.” Vatukulu va Sally va titwa hi ndlela leyi fanaka. “Ntukulu wa mina u rhandza ku hlundzuka. U vona onge a ku na munhu loyi a n’wi lavaka.” N’wana un’wana ni un’wana u lava ku va ni tatana ni manana wa rirhandzu. Ehleketa leswaku n’wana u titwa njhani loko va n’wi tshikile, va n’wi honisile kumbe va nga n’wi khathaleli! Ku twisisa ndlela yo tano leyi va titwaka ha yona swi nga pfuna ngopfu leswaku u tirhisana ni vana lava va sungulaka ku va ni xiphiqo xa mahanyelo. Swivuriso 19:11 yi ri: “Munhu wa v̌utlhari o hlwela ku kariha.”

Hi xikombiso, n’wana la tshikiweke a nga ha lwisana ni matshalatshala ya wena ya ku n’wi khathalela. Loko u twisisa leswi n’wana a swi chavaka ni mivilelo yakwe swi nga ku pfuna leswaku u n’wi kombisa ntwela-vusiwana. Kumbexana ku n’wi kombisa leswaku wa swi twisisa leswi a swi chavaka ni ku n’wi tiyisekisa leswaku u ta endla hinkwaswo leswi u nga swi kotaka leswaku u n’wi khathalela swi nga n’wi pfuna ku hlula ku chava ka yena.

Ku Langutana Ni Mintshikilelo

‘A ndzi titwa ndzi vaviseke swinene naswona ndzi titwela vusiwana. Leswi a swi nga fanelanga swi hi humelela.’ Marito lawa ma vuriwe hi kokwana un’wana la khathalelaka ntukulu wakwe. Loko u ri exiyin’weni xexo, u nga ha titwa hi ndlela leyi fanaka. Kambe mhaka leyi yi nga lunghisiwa. Phela, loko u kurile u nga ha helela hi ntamu, kambe munhu la kuleke u ni vutlhari, wa swi kota ku lehisa mbilu naswona u ni ntokoto. A swi hlamarisi leswi nkambisiso wun’wana wu kumeke leswaku “vana lava kurisiweke hi vakokwana ntsena va endla swilo kahle loko va pimanisiwa ni vana lava nga emindyangwini leyi nga ni mutswari un’we.”

Bibele yi hi khutaza leswaku hi ‘lahlela ku vilela hinkwako ka hina eka Yehovha, hikuva wa hi khathalela.’ (1 Petro 5:7) Hikwalaho, minkarhi hinkwayo khongela eka yena u kombela matimba ni nkongomiso, hilaha mupisalema a endleke hakona. (Ringanisa Pisalema 71:18.) Khathalela swilaveko swa wena n’wini swa moya. (Matewu 5:3) “Minhlangano ya Vukreste ni ku dyondzisa van’wana swi ndzi pfunile leswaku ndzi humelela,” ku vula wansati un’wana la nga Mukreste. Loko swi koteka, ringeta ku dyondzisa vatukulu va wena tindlela ta Xikwembu. (Deteronoma 4:9) Kunene Xikwembu xi ta seketela matshalatshala ya wena ya ku kurisa vatukulu “hi ku tshinya ni nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha.”—Vaefesa 6:4.b

U nga chavi ku kombela mpfuno. Hakanyingi vamakwenu va nga ku pfuna, ngopfu-ngopfu va le vandlheni ra Vukreste. Sally wa tsundzuka, u ri: “Vanghana va le vandlheni a va ndzi seketela ngopfu. Loko ndzi ri ni gome, a va ndzi chavelela. Van’wana a va ndzi pfuna ni hi mali.”

U nga wu bakanyi mpfuno lowu wu nga kumekaka eka hulumendhe. (Varhoma 13:6) Lexi tsakisaka, hi ku ya hi nkambisiso wun’wana malunghana ni vakokwana, “vo tala a va swi tivi leswi kumekaka kumbe laha va nga kumaka kona mpfuno.” (Child Welfare) Vakondleteri swin’we ni vayimeri va malunghiselelo yo karhi ya kwalaho lava pfunaka vadyuhari va nga ha ku byela tindhawu leti u nga kumaka mpfuno eka tona.

Eswiyin’weni swo tala, leswaku vakokwana va khathalela vatukulu swi vangiwa hi “minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona.” (2 Timotiya 3:1-5) Nkateko wa kona, minkarhi leyi ya mangava i xikombiso xa leswaku hi ku hatlisa Xikwembu xi ta nghenelela kutani xi vumba “misava leyintshwa” leyi eka yona swiyimo swo vava leswi swi hlaselaka mindyangu yo tala swonghasi namuntlha swi nga ta va swi hundzile. (2 Petro 3:13; Nhlavutelo 21:3, 4) Enkarhini lowu, vakokwana lava khathalelaka vatukulu va fanele va endla leswi va nga swi kotaka ku hanya ehansi ka swiyimo leswi va nga eka swona. Vo tala va humelela swinene eka matshalatshala ya vona! Tshama u tsundzuka leswaku hambiloko ko va ni gome, kambe ntsako wu nga va kona. Phela, u nga ha tsaka ku vona vatukulu va wena va va vanhu vo lulama lava rhandzaka Xikwembu! Xana sweswo a swi lulameriwi hi ntirho wa wena hinkwawo wo nonon’hwa?

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 28]

Timhaka Ta Nawu

Mhaka ya leswaku u kuma mpfuno hi vatukulu hi tlhelo ra nawu kumbe e-e ya tika naswona yi rharhanganile. Mary Fron mutshila emhakeni leyi, wa hlamusela: “Hi hala tlhelo, a ti talanga timfanelo leti u nga na tona loko u nga ri na mfanelo ya vuwundli. Hakanyingi, vatswari va vana volavo va nga ha vuya va ta teka n’wana kumbe vana volavo nkarhi wun’wana ni wun’wana. Hi tlhelo lerin’wana, vakokwana vo tala a va swi lavi kahle ku kuma mfanelo ya vuwundli hikuva sweswo swi lava u nyikela vumbhoni ehubyeni u vula leswaku n’wana wa wena a nga faneleki ku va mutswari.”—Good Housekeeping.

Loko va nga ri na mfanelo ya vuwundli, hakanyingi vakokwana va tikeriwa ku tsarisa vatukulu va vona exikolweni hambi ku ri ku va kumela vutshunguri. Hambiswiritano, ku lava mfanelo ya vuwundli swi nga ha durha, swi dya nkarhi ni ku karharisa. Hambiloko yo kumeka, vakokwana va nga ha tikuma va nga ha seketeriwi hi timali hi mfumo. Xisweswo magazini lowu nge Child Welfare wu tsundzuxa vakokwana leswaku va “lava xitsundzuxo hi tlhelo ra nawu eka gqweta ra laha va tshamaka kona leri wu tivaka kahle nawu wa mfumo malunghana ni ndyangu, timhaka ta vuwundli ni timhaka ta vana.”

[Bokisi leri nga eka tluka 29]

Ku Hlayela Ntsengo

Ku vona n’wana la pfumalaka—ngopfu-ngopfu la nga xaka—swi twisa ku vava. Bibele yi lerisa Vakreste leswaku va khathalela ‘lava nga va ka vona.’ (1 Timotiya 5:8) Kambe, eswiyin’weni swo tala kokwana u tirhisa vutlhari ku dya marhambu ya nhloko loko a nga si endla xiboho xo amukela vutihlamuleri byo tano. (Swivuriso 14:15; 21:5) Munhu u fanele a hlayela ntsengo.—Ringanisa Luka 14:28.

Anakanyisisa hi xikhongelo malunghana ni swivutiso leswi: Xana hakunene u le xiyin’weni xo hlangavetana ni swilaveko swa n’wana loyi hi tlhelo ra nyama, ra mintlhaveko, ra moya ni ra timali? Xana munghana wa wena wa vukati u titwa njhani hi xiyimo lexi? Xana yi kona ndlela yo khutaza kumbe ku pfuna vatswari va n’wana leswaku va ta swi kota ku khathalela n’wana wa vona hi voxe? Lexi twisaka ku vava, vatswari van’wana lava nga riki na mhaka va ya emahlweni ni mahanyelo ya vona yo biha. Kokwana un’wana u vula leswi hi ku hlundzuka: “Ndzi teke vana vakwe vo hlayanyana. Kambe u ye emahlweni a tirhisa swidzidzirisi ni ku kuma vana van’wana. Swi kondze swi fika laha ndzi alaka!”

Hi hala tlhelo, loko u nga va khathaleli vatukulu va wena, va ta humeleriwa hi yini? Xana u nga swi kota ku langutana ni ntshikilelo wa ku tiva leswaku va khathaleriwa hi van’wana, kumbexana ni hi vanhu lava nga va tiviki? Ku vuriwa yini hi swilaveko swa moya swa vana volavo? Xana van’wana va ta swi kota ku va kurisa hi ku landza mimpimanyeto ya Xikwembu? Van’wana va nga ha gimeta hi ku vula leswaku ku nga khathariseki swirhalanganya leswi nga kona, ku hava lexi va nga xi endlaka handle ko byarha vutihlamuleri lebyi.

Mhaka leyi yi vanga gome, naswona munhu un’wana ni un’wana u fanele a endla xiboho xa yena n’wini.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Vakokwana vo tala swa va tikela ku hlangavetana ni swilaveko swo kurisa vana lavatsongo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Vakokwana lava chavaka Xikwembu va nga tiyiseka leswaku Yehovha u ta va seketela eka matshalatshala ya vona