Xana Na Wena U Nga Tsemiwa Xirho?

Benjamin a a ri ehandle a orhele masana ya ximun’wana lawa a ma kufumeta doroba-nkulu ra Sarajevo loko a kandziya xibuluki. Nenge wakwe wa ximatsi wu tsemekile. Benjamin u ri: “Ndzi ringete ku pfuka. Ko fana ni kwala.” Benjamin hi un’wana wa vanhu va 20 000 lava va dlayiwaka kumbe ku lamatiwa hi swibuluki hi lembe.

ANGOLA ri tele hi swibuluki leswi tlulaka 15 wa timiliyoni—wanuna, wansati ni n’wana va langutane ni swibuluki swo tlula xin’we etikweni. Angola sweswi ri ni vanhu lava tlulaka 70 000 lava tsemekeke swirho. Hi swibuluki swa rona leswi ringanaka timiliyoni ta nhungu ku ya eka ta khume, Cambodia ri ni tiphesente leti tlakukeke ngopfu emisaveni ta vanhu lava va tsemekeke swirho—xiringaniso xa munhu un’we eka vanhu va 236. Ku vikiwa leswaku eBosnia ni le Herzegovina ku ni swibuluki leswi tlulaka timiliyoni tinharhu—eka swikwere khilomitara swin’wana ni swin’wana ku na 59.

Kambe vanhu a va tsemeki swirho ntsena etindhawini leti onhiweke hi nyimpi. Hi xikombiso, ku ni vanhu va kwalomu ka 400 000 lava tsemekeke swirho eUnited States. Eka vanhu vo tala lavakulu eka nhlayo yoleyo, ku tsemiwa ka vona swirho ku vangiwe hi vuvabyi lebyikulu lebyi nga tiviwiki kahle lebyi thyiweke “peripheral vascular disease,” kumbe PVD. Leri i rito ro angarhela leri katsaka mavabyi yo hlayanyana. Taber’s Cyclopedic Medical Dictionary yi hlamusela PVD tanihi rito leri nga kongomiki leri hlanganisaka “mavabyi ya misiha ya ngati ni misiha ya le makumu ka swandla ni milenge, [ngopfu-ngopfu] swiphemu leswi fambisanaka ni nkhuluko wa ngati lowu ringaneke ku suka kumbe ku ya eswandleni ni le milengeni.” Lexi vangaka PVD ngopfu i vuvabyi bya chukele. Hi ku ya hi The World Health Report 1998, “vuvabyi bya chukele eka vanhu lavakulu byi ta va byi phindheke ku tlula kambirhi emisaveni hinkwayo ku suka eka 143 wa timiliyoni hi 1997 ku ya eka 300 wa timiliyoni hi 2025.”

EUnited States, ku vaviseka—ku katsa ni timhangu ta mimovha, michini, switirhisiwa swa gezi ni swibamu—hi swin’wana swa swivangelo swa vumbirhi leswikulu leswi vangaka ku tsemiwa ka swirho loku ringanaka 20 ku ya eka 30 wa tiphesente. Swin’wana leswi vangaka ku tsemiwa ka swirho i matshumba (kwalomu ka tiphesente ta tsevu) ni swiphiqo swa ku veleka (kwalomu ka tiphesente ta mune).

Phela, loko munhu a ehleketa hi ku tsemiwa xirho, a nga dyi byi rhelela. Xana yi kona ndlela yo hunguta khombo leri? Naswona loko ana se u tsemiwe xirho, xana u nga hanya njhani vutomi lebyinene? Swihloko leswi landzelaka swi ta bula hi timhaka leti ni hi swivutiso swin’wana.