Xana U Nga Va Ni Ntshembo Wa Ku Hanya Hilaha Ku Nga Heriki?

DOK. JAMES R. SMITH, profesa wa tisele ta rihanyo u ri: “Ku ni nchumu wo karhi lowu endlekaka emirini wa munhu lowu nga endlaka leswaku munhu a swi kota ku hanya malembe ya 115 ku ya eka 120. Munhu u hanya malembe yo karhi ntsena—kambe a hi swi tivi leswi vangaka sweswo.” Mutivi wa vutomi Dok. Roger Gosden u vula leswaku a swi hlamarisi leswi “vativi va sayense va ha faneleke va kuma ndlela yo engetela vutomi bya munhu, naswona van’wana va karhi va ehleketa ha swona.” Xana sweswo swi le kusuhi ni ku endleka?

Ku Langutana Ni “Xivutiso Xa Xiviri Hakunene”

Hambileswi ku nga ni mavonelo yo tala malunghana ni tindlela leti nga tirhisiwaka ku herisa ku dyuhala, vativi vo tala va pfumelelana na Dok. Gene D. Cohen, muungameri wa Vandla ro Kambisisa Swiphiqo swa Vadyuhari ra le Amerika, leswaku “hinkwaswo leswi ku ehleketiwaka leswaku swi nga herisa ku dyuhala, swi tsandzekile.” Ha yini? Mutsari wa swa sayense Nancy Shute, eka U.S.News & World Report, u vule leswaku hikwalaho ka xivangelo xin’we, “a nga kona ni un’we la tivaka nchumu lowu vangaka ku dyuhala, ni mbuyelo wa kona lowu nga papalatekiki, ku nga ku fa. Naswona ku tshungula vuvabyi lebyi u nga tiviki nchumu lowu byi vangaka, swi ni khombo lerikulu.” Dok. Gosden na yena u vula leswaku ku dyuhala ka ha ri xiphiqo: “Ka vonakala eka un’wana ni un’wana wa hina kambe xivangelo xa kona a xi si tiveka.” U vula leswaku “xivutiso xa nkoka xa leswaku ha yini ku va ni ku dyuhala” a xi nyikiwi nyingiso lowu ringaneke.a

Swi le rivaleni leswaku tanihi leswi ku nga ni swipimelo malunghana ni rivilo leri munhu a nga ri tsutsumaka, ndlela leyi a nga tlulelaka ehenhla ha yona, ndlela leyi a nga dzikaka ematini ha yona, ka ha ri ni swipimelo malunghana ni leswi nga hlamuseriwaka hi ndlela leyi munhu a anakanyaka ha yona. Naswona ku hlamula “xivutiso xa xiviri hakunene lexi nge, ha yini”—swi le rivaleni leswaku na swona swi ni swipimelo swo tano. Hikwalaho, ndlela yo kuma nhlamulo i ku hundzukela eka xihlovo lexi nga le henhla ka swipimelo swa vutivi bya vanhu. Hi swona leswi buku ya khale ya vutlhari, ku nga Bibele yi ringanyetaka leswaku u swi endla. Loko yi vulavula hi Muvumbi “xihlovo xa vutomi” Bibele ya hi tiyisekisa: “Kungaku loko mi ṅwi lav̌a, o ta pfumela ku kumiwa hi ṅwina.” (Pisalema 36:9, NW; 2 Tikronika 15:2) Kutani ke, ku kambisisa Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele, ku paluxa yini malunghana ni xivangelo xa xiviri lexi endlaka leswaku munhu a fa?

Xivangelo-nkulu Xa Rifu

Bibele yi hi byela leswaku loko Xikwembu xi tumbuluxe vanhu vo sungula, xi veke “mianakanyo ya hilaha ku nga heriki etimbilwini ta vona.” (Eklesiasta 3:11, Beck) Hambiswiritano, Muvumbi u nyike vatswari vo sungula nchumu lowu tlulaka ku navela ku hanya hilaha ku nga heriki; u tlhele a va nyika ni lunghelo ra ku endla tano. Va vumbiwe va ri ni miri lowu hetisekeke ni mianakanyo leyi hetisekeke, naswona a va tsakela ku hanya endhawini leyi nga ni ku rhula. Xikongomelo xa Muvumbi a ku ri leswaku vanhu lava vo sungula va hanya hilaha ku nga heriki nileswaku hi ku famba ka nkarhi misava yi tala hi vana va vona lava hetisekeke.—Genesa 1:28; 2:15.

Hambiswiritano, vutomi lebyi nga riki na makumu a byi ri ni swipimelo. A byi titshege hi ku yingisa Xikwembu. Loko Adamu a nga xi yingisi Xikwembu, a a “ta fa.” (Genesa 2:16, 17) Khombo ra kona, vanhu vo sungula a va yingisanga. (Genesa 3:1-6) Hi ku nga yingisi, va ve vadyohi, hikuva “xidyoho i ku kala nawu.” (1 Yohane 3:4) Hikwalaho, va heleriwe hi ntshembo wa ku hanya hilaha ku nga heriki, hikuva “hakelo leyi tisiwaka hi xidyoho i rifu.” (Varhoma 6:23) Kutani, loko Xikwembu xi avanyisa vanhu vo sungula, xi te: “Hikuv̌a u nṭhuri, u ta tlhelela e nṭhurini.”—Genesa 3:19.

Xisweswo, endzhaku ka loko vanhu vo sungula va dyohile, va tluleriwe hi vuyelo bya xidyoho lexi ku vulavuriweke ha xona ka ha ri emahlweni, kutani vutomi bya vona byi hikiwile. Hikwalaho ka sweswo, va sungule ku dyuhala, kutani va hetelela hi ku fa. Ku engetela kwalaho, endzhaku ka loko va hlongoriwile ekaya ra vona ro sungula leri nga Paradeyisi, leri vuriwaka Edeni, vanhu vo sungula va tlhele va langutana ni xiphiqo xin’wana lexi byi khumbeke ngopfu vutomi bya vona—swihinga leswi a swi ri ehandle ka Edeni. (Genesa 3:16-19, 23, 24) Xiyimo lexi xi nga riki xinene xi va khumbe ngopfu vanhu vo sungula swin’we ni vana va vona lava va tswaleke.

Xigwevo Ni Xitshembiso

Tanihi leswi ku cinca loku ku nga riki kunene ku endlekeke vanhu vo sungula va nga si va ni vana, a va ta veleka vana lava fanaka na vona—lava nga hetisekangiki, lava nga ni xidyoho, naswona lava nga ta dyuhala. Bibele yi ri: “Rifu ri tlulele vanhu hinkwavo hikuva hinkwavo va dyohile.” (Varhoma 5:12; ringanisa Pisalema 51:5.) “Hi velekiwa hi ri vanhu lava faka hi ku ya hi leswi hi nga vumbekisa xiswona,” ku vula buku leyi nge The Body Machine—Your Health in Perspective.

Hambiswiritano, leswi a swi vuli swona leswaku a wu kona ntshembo wa ku hanya hilaha ku nga heriki—vutomi lebyi nga riki na ku dyuhala ni rifu. Xo sungula, swi le rivaleni leswaku Muvumbi wa vanhu la nga ni vutlhari hinkwabyo ni la lawulaka vutomi hinkwabyo etindhawini ta byona hinkwato to hlamarisa a nga tshungula mavabyi hinkwawo ya xitekela kutani a nyikela matimba lama lavekaka leswaku vutomi byi ya emahlweni hilaha ku nga heriki. Xa vumbirhi, leswi hi swona leswi Muvumbi a tshembiseke ku swi endla. Endzhaku ka loko Xikwembu xi humese xigwevo xa rifu eka vanhu vo sungula, xi paluxe ko talanyana leswaku xikongomelo xa xona hi vanhu xa leswaku va hanya emisaveni hilaha ku nga heriki a xi si cinca. Hi xikombiso, xi nyikela xitiyisekiso lexi: “La’v̌o lulama v̌a ta fuma misav̌a, v̌a ta ṭhama ka yona hi masiku.” (Pisalema 37:29) Xana u fanele u endla yini leswaku u vona ku hetiseka ka xitshembiso lexi?

Ndlela Yo Endla Leswaku U Swi Kota Ku Hanya—Hilaha Ku Nga Heriki

Lexi tsakisaka, endzhaku ka loko mutsari wa swa sayense Ronald Kotulak a vutise vanhu lava endlaka vulavisisi bya mirhi lava tlulaka 300, u te: “I khale vativi va sayense va tiva leswaku muholo, ntirho, ni dyondzo i swilo leswikulu leswi lawulaka rihanyo ra vanhu ni leswi pimaka nkarhi lowu munhu a nga ta wu hanya. . . . Kambe dyondzo hi yona yi fambaka emahlweni eku pimeni ka nkarhi lowu vanhu va nga ta wu hanya.” U hlamuserile: “Tanihi leswi swakudya leswi hi swi dyaka swi tiyisaka tirhelo ra hina ra nsawutiso leri lwaka ni switsongwatsongwana leswi tlulelaka leswi xungetaka vutomi, dyondzo yi pfuna munhu leswaku a endla swilo hi vutlhari.” Hilaha mulavisisi un’wana a vuleke hakona, “dyondzo ya hi kongomisa evuton’wini” naswona yi hi pfuna ku “hlula swihinga leswi nga ha vaka kona.” Hikwalaho, hi ndlela yo karhi, hilaha mutsari la vuriwaka Kotulak a swi vekaka hakona, dyondzo i “xilotlelo xa ku kuma vutomi lebyinene, byo leha.”

Goza ro sungula ro kuma vutomi lebyi nga heriki enkarhini lowu taka i dyondzo—dyondzo ya Bibele. Yesu Kreste u te: “Leswi swi vula vutomi lebyi nga heriki, ku nghenisa ka vona vutivi ha wena Xikwembu xin’we xa ntiyiso, na hi loyi u n’wi rhumeke, Yesu Kreste.” (Yohane 17:3) Ku nghenisa vutivi hi Yehovha Xikwembu, Muvumbi wa hina, ku nghenisa vutivi ha Yesu Kreste, ni hi lunghiselelo ra nkutsulo leri Xikwembu xi ri nyiketeke, hi yona dyondzo leyi nga ta lunghiselela munhu leswaku a teka goza ro sungula ro kuma ndlela leyi yaka evuton’wini lebyi nga heriki.—Matewu 20:28; Yohane 3:16.

Timbhoni ta Yehovha ti ni lunghiselelo ro dyondza Bibele leri nga ku pfunaka leswaku u kuma vutivi lebyi bya Bibele, lebyi nyikaka vutomi. Endzela yin’wana ya Tiholo ta tona ta Mfumo leswaku u ta kuma rungula leri engetelekeke malunghana ni lunghiselelo leri ra mahala, kumbe u ti kombela leswaku ti ku endzela hi nkarhi lowu u lavaka ha wona. U ta vona leswaku Bibele yi tamele vumbhoni lebyi tiyeke bya leswaku nkarhi wu kusuhi lowu ha wona vutomi byi nga taka byi nga ha kavanyetiwi hi swihinga kumbe byi hikiwa hi rifu. Entiyisweni, rifu ri ve hosi hi magidi ya malembe, kambe ku nga ri khale ri ta heriseriwa makumu. Mawaku ntshembo wo tsakisa swonghasi eka lavakulu ni lavatsongo!

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 13]

Goza ro sungula ro kuma vutomi lebyi nga heriki i ku dyondza Bibele