“N’wana Wa N’wina U Ni Vuvabyi Bya Chukele!”

KU TSEMEKA nhlana hikwalaho ka marito wolawo lama vuriweke hi dokodela a ku nge rivariwi hi ku hatlisa. N’wana wa mina Sonya a a ri ni malembe ya khume hi nkarhi wolowo. A a vonaka a hanye bya cheleni—na khohlo-khohlo a a nga ri kona. U tshunguriwe ro hetelela loko a ri ni malembe ya ntlhanu.

Hambiswiritano, masiku ma nga ri mangani hi nga si ya eka dokodela, a swi tika. Sonya a vonaka a nga hanyanga kahle. A a tshamela ku khomiwa hi torha, naswona loko a heta ku nwa mati, a a hatlisela ku ya humesa mati—minkarhi yin’wana, endzhaku ka timinete tin’wana ni tin’wana ta 15. Ni vusiku a a pfuka kanharhu a ya humesa mati. Eku sunguleni a ndzi swi ba hi makatla—a ndzi ehleketa leswaku thundela ri lo vavisekanyana, u ta hola. Kambe endzhaku ka masiku yo hlayanyana, ndzi gimete hi leswaku u ta boheka ku nwa murhi wo dlaya xitsongwatsongwana lexi n’wi ngheneke.

Hi wona nkarhi lowu ndzi n’wi yiseke eka dokodela ha wona. Ndzi n’wi hlamusele leswi a ndzi ehleketa leswaku u vabyisa hi swona. U kombele ku kambela mitsakamiso, naswona ndzi lemuke leswaku mitsakamiso leyi a yi ri ni swilonyana, swo fana ni gamboko. Ni muongori u swi lemukile. Leswi a va swi anakanya swi tiyisekisiwe hi nkambelo wa ngati lowu tolovelekeke. A a ri ni vuvabyi bya chukele bya Type 1.

Sonya u swi twisisile leswaku sweswo swi vula yini. Hambileswi a ha ri ni malembe ya khume ntsena, a a dyondze hi vuvabyi bya chukele exikolweni. Havumbirhi bya hina hi sungule ku khavaxela mihloti, hi khomiwa hi gome. Dokodela u vule leswaku ndlela yo papalata khombo, i ku va a tsutsumiseriwa exibedlhele. U n’wi endlele malunghiselelo ya leswaku a kuma nkhathalelo wo hlawuleka exibedlhele le Portland, eOregon, le U.S.A. Sonya a a hlundzuke ngopfu hileswi a a langutane ni xiyimo lexi. A a nga swi lavi ku hanya hi ntlhavelo leswaku a hambeta a va ni vutomi. A a rila naswona a vutisa hi ku phindha-phindha leswaku u lo onha yini. A swi ndzi tikela ku lawula gome ra mina. Ku fike laha a ndzi nga ha swi koti ku swi tiyiselela. Kutani havumbirhi a hi tshame ehansi hi rindzile, hi titshege swin’we, hi ri karhi hi mpfikula hi kombela Yehovha leswaku a hi pfuna exiyin’weni lexi.

Maxangu Ya Le Xibedlhele

Dokodela u ndzi pfumelerile leswaku ndzi famba na Sonya ekaya ndzi ya teka swilo swi nga ri swingani, ndzi bela Phil, nuna wa mina riqingho, ni ku kombela un’wana leswaku a landza n’wana wa hina Austin exikolweni. Ku nga si hela awara mina ni nuna wa mina a hi tsarisa Sonya exibedlhele. Hi ku hatlisa, va sungule ku hunguta chukele ni ti-ketone engatini yakwe hi ku tirhisa matshungulelo lama tirhaka hi ku fambisiwa hi misiha lama vuriwaka IV.a Lawa a ma ri maxangu. Sonya se a a ondzile hikwalaho ko heleriwa hi mati emirini. Misiha yakwe leyi a yi tsanile a swi tika ku yi kuma. Muongori u hetelele a yi kumile kutani xiyimo xi antswa—swa xinkarhana. Hi nyikiwe buku leyikulu ni maphepha man’wana yo tala lawa a hi fanele hi ma hlaya ni ku ma twisisa hi nga si muka na Sonya.

Hi hlangane ni madokodela, vaongori ni vativi va swakudya vo tala. Hi kombisiwe ndlela yo tlhavela Sonya mintlhavelo yimbirhi ya insulin leyi a a fanele a tlhaviwa yona siku rin’wana ni rin’wana ku sukela esikwini rero ku ya emahlweni. Hi dyondzisiwe ndlela yo kambela ngati, tanihi leswi Sonya a fanele a kamberiwa ka mune hi siku ku vona mpimo wa chukele engatini yakwe. A hi fanele hi dyondza swo tala! A hi fanele hi dyondzisiwa ni swakudya leswi hi faneleke hi n’wi phamela swona. A a fanele a nga dyi swakudya leswi nga ni chukele ro tala naswona swakudya swin’wana ni swin’wana leswi a swi dyaka a swi fanele swi va ni tikhabohayidreti leti ringanaka leswaku miri wakwe wu kula kahle.

Endzhaku ka masiku manharhu u humile exibedlhele. U ndzi pfumelerile leswaku ndzi n’wi tlhavela, kambe yena a a tikambela ngati. Ku nga si hela n’hweti u lave ku titlhavela, naswona u sungule ku titlhavela ku sukela hi nkarhi wolowo ku ta fikela sweswi. A swi hlamarisa ku n’wi vona a tolovela vuvabyi lebyi naswona a dyondza ku hanya na byona. U tshike ku navela ku fa kutani a sungula ku langutana ni xiyimo lexi hi ndlela ya xiviri ni ku twisisa mintlhaveko yakwe ni swipimelo swakwe, naswona u sungule ku vula loko a lava mpfuno.

Nkarhi Wa Ku Endla Mindzulamiso

Tin’hweti ti nga ri tingani to sungula a ti tika swinene. Xirho ha xin’we xa ndyangu a xi boheka ku langutana ni ku pfilunganyeka. A ndzi tirha hi matimba lerova ku fikela laha ndzi titwaka onge ndzi nga hlanula swirhendze. A swi tika ngopfu ku landzelela xiyimiso xa kona, ngopfu-ngopfu loko xi kavanyetana ni minhlangano ya Vukreste ni ntirho wa hina wo chumayela—hi nga ha vuli nchumu hi mintirho ya siku ni siku ya xikolo ni masiku ya ku wisa. Kambe hi swikhongelo swo tala, mina ni nuna wanga hi dyondze ku langutana ni siku ha rin’we ni ku amukela vutihlamuleri bya hina lebyintshwa.

Hi kume dokodela lonene la tirhanaka ni tinhlaribya ta mitsakamiso naswona a a kumeka minkarhi hinkwayo leswaku a hi pfuna loko hi karhatekile, hambi ku ri ku hi tsalela rungula ro karhi hi khomphyuta. Ha n’wi endzela nkarhi ni nkarhi. Ku n’wi vona tin’hweti tin’wana ni tin’wana tinharhu a swi hi pfuni ku kambela xiyimo xa Sonya ntsena kambe swi tlhele swi hi tiyisekisa leswaku ha n’wi khathalela.

Hilaha swi nga languteriwaka hakona, n’wana wa hina wa mufana a swi n’wi tikela loko a vona ku khathaleriwa sesi wakwe ngopfu ku tlula yena. Van’wana evandlheni swin’we ni mudyondzisi wakwe exikolweni va swi lemukile sweswo naswona va n’wi pfunile leswaku a tshama a khomekile ni ku n’wi pfuna ku tolovelana ni xiyimo lexi. Sweswi na yena se u pfuna ngopfu eku khathaleleni Sonya. Tanihi leswi hi nga vatswari vakwe, minkarhi yin’wana hi n’wi sirhelela ngopfu ni ku karhateka ku tlula mpimo hi vuhlayiseki byakwe. Hi kume leswaku ndlela yo antswa swinene ya ku hlula vuvabyi lebyi i ku endla vulavisisi leswaku hi tiva leswi byi swi endlaka emirini.

Hi Njhani Sweswi?

Hakanyingi hi vulavula hi switshembiso swa Yehovha ni hi nkarhi lowu vuvabyi byi nga ta va byi nga ha tsundzukiwi. (Esaya 33:24) Ku fikela enkarhini wolowo, i pakani ya hina tanihi ndyangu ku hambeta hi tirhela Yehovha, hi hlanganyela hi vutalo hilaha swi nga kotekaka hakona eku byeleni ka van’wana hi mikateko ya Mfumo wa Xikwembu. Hi tlhela hi ringeta hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka leswaku hi tshama hi ri kona eminhlanganweni ya vandlha.

Emalembeni ma nga ri mangani lama hundzeke, nuna wa mina u nyikiwe ntirho wa nkarhinyana wa ku tihanyisa le Israyele. Hi ku vona xiyimo xa rihanyo ra Sonya, hi ehleketisise hi mhaka leyi ya ku famba kutani hi khongela ha yona. Hi endle xiboho xa leswaku loko ho endla malunghiselelo lamanene, ku katsa ni swakudya leswinene swa Sonya, ku famba ka hina ku nga tlhela ku endla leswaku hi kateka hi tlhelo ra moya. Hi ve ni lunghelo ra ku hlanganyela ni Vandlha ra Tel Aviv ku ringana lembe ni hafu, leri tirhisaka Xinghezi. Hi tsakele ku chumayela hi ndlela leyintshwa hi ku helela, naswona ku ve ntokoto lowunene endyangwini wa hina.

Marito ma nga ri mangani lama nge “N’wana wa n’wina u ni vuvabyi bya chukele,” ma cince vutomi bya hina swinene. Kambe ematshan’weni ya ku hluriwa hi gome, hi swi endle vutihlamuleri bya ndyangu ku khathalela n’wana wa hina, naswona leswi swi endle leswaku hi tshinelelana ngopfu. Yehovha, “Xikwembu xa nchavelelo hinkwawo,” u hi pfunile leswaku hi langutana ni xiyimo lexi hilaha ku humelelaka. (2 Vakorinto 1:3)—Hi ku vula ka Cindy Herd.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 25]

Vuvabyi Bya Chukele I Yini?

Mimiri ya hina yi cinca swakudya leswi hi swi dyaka swi va matimba lawa hi nga ma tirhisaka. Xiendlo lexi i xa nkoka ku fana ni ku hefemula. Ekhwirini ni le marhumbyini, swakudya swa cinciwa swi va swiaki-nkulu swa nkoka, ku katsa ni muxaka wa chukele leri vuriwaka glukosi. Xiborisi xi sungula ku tirha loko xi twa chukele hi ku humesa insulin, leyi pfunaka leswaku chukele ri hundzela etiseleni ta miri. Kutani chukele ri nga cinciwa ri va matimba.

Loko munhu a ri ni vuvabyi bya chukele, swi nga ha endleka xiborisi xakwe xi nga humesi insulin kumbe miri wakwe wu nga yi tirhisi kahle insulin. Hikwalaho ka sweswo, chukele leri nga engatini a ri swi koti ku hundzela etiseleni ta miri leswaku ti ri tirhisa. Buku leyi nge Understanding Insulin Dependent Diabetes ya hlamusela: “Mpimo wa chukele leri nga engatini wa tlakuka kutani wu hundzela eka tinso ivi wu khapa wu hundza wu ya fika emitsakamisweni.” Vanhu lava nga ni vuvabyi bya chukele lava nga tshunguriwiki va nga ha humesa mati ko tala kumbe va va ni swikombiso swin’wana.

[Bokisi leri nga eka tluka 25]

Vuvabyi Bya Chukele Bya Type 1

Vuvabyi lebyi bya chukele khale a byi tiviwa tanihi vuvabyi bya vana, tanihi leswi hakanyingi a byi khoma vana ni vantshwa. Kambe byi nga khoma vanhu lavakulu ni lavatsongo. Hambileswi nchumu lowu vangaka vuvabyi bya chukele wu nga tiviwiki, ku ni swin’wana leswi vanhu van’wana va ehleketaka leswaku swi vanga vuvabyi bya chukele bya Type 1:

1. Xitekela

2. Ku tisungulela (miri wu sungula ku nyenya tinyama tin’wana ta wona kumbe tisele to karhi—emhakeni leyi i xiborisi)

3. Mbango (switsongwatsongwana kumbe tikhemikhali)

Swa koteka leswaku vuvabyi lebyi vangiwaka hi switsongwatsongwana ni swin’wana byi onha tisele ta tinhlaribya (ntlawa wa tisele leti nga eka xiborisi leti insulin yi endliwaka eka tona). Loko tisele to tala ta tinhlaribya ti onhiwa, munhu u va ekusuhi ni ku khomiwa hi vuvabyi bya chukele.

Vanhu lava khomiweke hi vuvabyi bya chukele va tikomba hi swilo swo hlayanyana:

1. Ku tshamela ku humesa mati

2. Torha lerikulu

3. Ku tshamela ku khomiwa hi ndlala; miri wu khomiwa hi ndlala hikwalaho ka matimba lawa wu nga ma kumiki

4. Ku ondza. Loko miri wu nga ri kumi chukele eka tisele ta wona, wu hisa mafurha ya wona ni tipiroteyini leti nyikaka matimba, leswi endlaka leswaku wu ondza

5. Ku khunguvanyeka hi ku hatlisa. Loko munhu loyi a nga ni vuvabyi bya chukele a tshamela ku pfuka a ya humesa mati ni vusiku, a nga koti ku etlela kahle. A nga ha cinca ni mahanyelo

Eka vuvabyi bya chukele bya Type 1, xiborisi xi humesa insulin leyitsongo kumbe a xi yi humesi. Eswiyin’weni swo tano, muvabyi u fanele a nghenisa insulin siku ni siku, hakanyingi hi ku tlhaveriwa (insulin ya onhaka ekhwirini loko yi nghenisiwa hi le non’wini).

[Bokisi leri nga eka tluka 25]

Vuvabyi Bya Chukele Bya Type 2

A byi fanelanga byi fanisiwa ni vuvabyi bya chukele bya Type 1, exiyin’weni lexi, miri a wu humesi insulin leyi ringaneke kumbe a wu yi tirhisi kahle. Hi byona lebyi talaka ku khoma vanhu lavakulu lava nga emalembeni ya le henhla ka 40 naswona byi nghena hakatsongo-tsongo. Vuvabyi lebyi byi fambisana ni xitekela naswona byi tala ku nyanyisiwa hi swakudya leswi nga fanelangiki kumbe hi ku nyuhela ngopfu. Eswiyin’weni swo tala, ku nga ha tirhisiwa maphilisi, ngopfu-ngopfu loko bya ha sungula leswaku ku pfuxetiwa swiborisi swi endla insulin yo tala. Maphilisi wolawo a hi insulin.

[Bokisi leri nga eka tluka 26]

Makhombo Ya Vuvabyi Bya Chukele

Miri wu lava matimba leswaku wu hambeta wu tirha. Loko wu nga swi koti ku tirhisa glukosi, wu hundzukela eka mafurha lama nga emirini ni tipiroteyini. Hambiswiritano, loko miri wu hisa mafurha, ku vumbeka thyaka leri vuriwaka ti-ketone. Ti-ketone ti akela engatini kutani ti halakela emitsakamisweni. Hikwalaho ka leswi ti-ketone leti ti nga ni asidi yo tala ku tlula tinyama leti hanyeke kahle ta miri, ku tlakuka ka mpimo wa ti-ketone engatini ku vanga vuvabyi bya khombo lebyi vuriwaka ketoacidosis.

Swi tlhela swi va ni khombo eka munhu la nga ni vuvabyi bya chukele loko mpimo wa chukele leri nga engatini yakwe wu va ehansi ngopfu (hypoglycemia). Munhu la nga ni vuvabyi bya chukele loko byi tlhekeka u byi vona hi swikombiso leswi nga rhandzekiki. A nga ha rhurhumela, a dzuka nyuku, a karhala, a khomiwa hi ndlala, a nga tshamiseki kumbe a pfilunganyeka kumbe mbilu yi ba hi ku hatlisa, a nga ha voni kahle, a pandziwa hi nhloko, a hela matimba kumbe a hlohlonyiwa enon’wini. A nga ha biwa hi xithongwana. Ku dya swakudya swa kahle ni ku dya hi nkarhi wo karhi hakanyingi swi sivela swiphiqo swo tano.

Loko swikombiso leswi longoloxiweke laha henhla swi humelela, ku dya swakudya leswi nga ni glukosi, kumbexana jusi kumbe maphilisi ya glukosi swi nga ha endla leswaku mpimo wa chukele engatini wu tlhelela exiyin’weni lexinene kukondza a dya swakudya swin’wana. Loko swi bihe ngopfu, munhu wa kona a nga tlhaveriwa homoni ya glucagon. Leyi i homoni leyi susumetaka ku humesiwa ka chukele leri hlayisiweke exivindzini, leri nga ta tlakusa mpimo wa chukele engatini. Swi nga antswa leswaku mutswari wa n’wana la nga ni vuvabyi bya chukele a tivisa va le xikolweni lexi n’wana loyi a nghenaka eka xona ni muchayeri wa bazi leyi n’wi rhwalaka kumbe loyi a salaka ni n’wana ninhlikanhi, malunghana ni xiyimo xa n’wana loyi.

[Bokisi leri nga eka tluka 26]

Mavabyi Ya Nkarhi Wo Leha

Munhu la nga ni vuvabyi bya chukele a nga ha langutana ni mavabyi ya nkarhi wo leha, ku katsa vuvabyi bya mbilu, vuvabyi byo oma swirho, mavabyi ya mahlo, vuvabyi bya tinso, mavabyi ya milenge ni ku tshamela ku tluleriwa hi mavabyi man’wana. Mavabyi lawa ma vangiwa hi ku vaviseka ka misiha ni ku tsandzeka ku lwa ni mavabyi. Hambiswiritano, vanhu van’wana lava nga ni vuvabyi bya chukele a va khomiwi hi mavabyi lawa ma tshamaka nkarhi wo leha.

Loko mpimo wa chukele wu hlayisiwa wu ri empin’weni lowunene swi nga ha hlwerisa kumbe ku hunguta vuyelo byo biha lebyi nga vangiwaka hi mavabyi lawa. Tlhandla-kambirhi, ku tshama u nga nyuhelanga ni ku hlayisa nsusumeto wa ngati swi ri empin’weni lowunene ni ku nga dzahi, swi nga ha va tindlela leti tirhaka to hunguta khombo leri. Munhu la nga ni vuvabyi bya chukele u fanele a hanya hi ku endla vutiolori, a dya kahle naswona a tirhisa mirhi leyi a nyikiweke yona.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Ndyangu wa ka Herd