Matimba Ya Vuyimbeleri

“Vuyimbeleri lebyi phyuphyisaka byi nga rhurisa mbilu ni ku chavelela munhu la karhatekeke.”

WILLIAM CONGREVE u tsale tano emalembeni ya kwalomu ka 300 lama hundzeke ebukwini yakwe leyi nge Hymn to Harmony. Malembe-xidzana emahlweni ka sweswo, matsalwa ya khale ya Xigriki ma vule leswaku “ku dyondza vuyimbeleri i tlhari lerikulu ku tlula hinkwawo, hikuva risimu ni miloti swi fika evuentweni bya moya-xiviri.”

Marito lawa ma tiyisekisiwa hi loko vatswari van’wana va vona vana va vona lava nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi va va ni nkwinkwirimba naswona va nga ri na ntirhisano endzhaku ka loko va yingisele vuyimbeleri bya rhok. Swi tlhele swi vonaka ni le Jarimani emalembeni ya va-1930 na va-1940 loko Manazi ma tirhisa vuyimbeleri lebyi nga ni pongo ngopfu bya ku macha, ku lunghiselela mintshungu leyikulu leswaku yi yingisa tinkulumo ta Adolf Hitler leti wongaka.

Swi le rivaleni leswaku vuyimbeleri byi nga khumba mianakanyo ni timbilu naswona byi nga tirhisiwa ku kongomisa vanhu eka leswinene kumbe eka leswo biha. Hi xikombiso, ku tshembiwa leswaku vuyimbeleri byin’wana lebyi vana va byi yingisaka byi antswisa vutivi bya vona ni ndlela leyi va kulaka ha yona emintlhavekweni. Hambi ku ri vanhu lava nghanghamelaka minkarhi yin’wana va nga yimbelela marito lawa va tsandzekaka ku ma vula.

Minkarhi yin’wana ya hlamarisa ndlela leyi vuyimbeleri byi va khumbaka ha yona vavabyi lava nga ni swifo swa fambiselo ra misiha leswi va vangelaka xiphiqo xa ku tshukuvanya, hi ku ya hi Anthony Storr ebukwini yakwe leyi nge Music and the Mind. Storr u nyikela xikombiso xa muvabyi wa xisati: “A a khomiwe hi vuvabyi lebyi n’wi khotseke swirho, a a nga tshukuvanyi kukondza a tsundzuka risimu leri a nga ri tiva a ha ri ntsongo. Leswi a swi endla leswaku a swi kota ku tshukuvanya nakambe.”

Mhaka Leyi Karhataka

Swi vonaka onge vuyimbeleri byi ni matimba yo karhi lama pfunaka. Hambiswiritano, ku ni khombo leri dlayaka, kumbe lava nga ni makwanga va nga ha tirhisa matimba ya vuyimbeleri tanihi xitirho lexi dlayaka. Vukambisisi byin’wana byi kombe leswaku ndlela yo biha leyi vanhu van’wana va tikhomaka ha yona yi kuceteriwa hi vuyimbeleri byo karhi hi ku kongoma.

Ku seketela mavonelo wolawo, Psychology of Women Quarterly ya vika: “Ku ni vumbhoni lebyi kombisaka leswaku ku hlalela tivhidiyo ta rhok swa fana ni ku languta swifaniso swa vanhu lava nga ambalangiki nchumu hikuva vavanuna lava kombiweke tivhidiyo ta rhok leti nga ni madzolonga va ve ni langutelo ro biha hi vavasati ku tlula vavanuna lava kombiweke tivhidiyo ta rhok leti nga riki na madzolonga.”

Leswi a swi khumbi vavanuna ntsena. Ni vavasati va nga khumbeka. Xiviko xexo xa engetela: “Vavanuna ni vavasati va nga sungula ku kholwa rungula ro biha leri tinsimu leti ti ri vulaka malunghana ni ku deleleka ka vavasati.”

Magazini lowu nge Sex Roles wu pfumelelana ni makumu lawa ma fikeleriweke, wu ri: “Nkambisiso wa sweswinyana . . . wu kume leswaku vana va vanhwanyana lava nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, lava va humaka emindyangwini leyi nga riki yinene naswona va ti hlaleleke ngopfu tivhidiyo ta vuyimbeleri a va ri ni mahanyelo yo biha ni ku tikhoma hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu.” Madzolonga lama chavisaka ni ku nga xiximiwi ka rimbewu leswi vuriwaka hi marito ya tinsimu tin’wana ta rhep swi endle leswaku muavanyisi un’wana wa muganga eUnited States a veka nawu wa leswaku albamu yo karhi ya vuyimbeleri bya rhep “yi langutiwa yi ri ndzhukano hi ku landza mpimanyeto wa vanhu va kwalaho.”

Xana muavanyisi loyi o swi hundzeleta? Nikatsongo! Magazini lowu nge Adolescence wu fikelele makumu ya leswaku “vantshwa lava nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi ni vatswari va vona va vike leswaku vantshwa va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi lava va yingisaka vuyimbeleri bya rhok ni bya rhep va ni madzolonga yo tala.” Madzolonga yo tano ma hlanganisiwa ni “mahanyelo yo sihalala ni lama onhaka” ni ku feyila exikolweni.

Kunene, ku ni vumbhoni byo tala lebyi kombisaka leswaku ku ni ku hlangana exikarhi ka vuyimbeleri byo karhi ni rimbewu, ku tidlaya ni ku tikhoma hi ndlela ya vuharhi. Kambe, xana sweswo swi vula leswaku vuyimbeleri hinkwabyo byi fambisana ni swiendlo swo tano swo biha? Hlaya leswi swihloko leswi landzelaka swi swi vulaka hi mhaka leyi.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 4]

Vuyimbeleri byi nga khumba mianakanyo ni timbilu hi ndlela leyinene kumbe yo biha