Vanhu Vo Tala A Va Lavi Ku Pomperiwa Ngati Loko Va Tshunguriwa Ni Ku Endliwa Vuhandzuri

“Hinkwavo lava tirhisaka ngati ni lava va khathalelaka vavabyi lava endliweke vuhandzuri va fanele va ehleketa hi ku handzula handle ko tirhisa ngati.”—Dok. Joachim Boldt, profesa wa vutitivati, le Ludwigshafen, eJarimani.

KHOMBO ra AIDS (SIDA) ri susumetele vativi va sayense ni madokodela leswaku va teka magoza man’wana ya ku endla leswaku kamara ra vuhandzuri ri va ndhawu leyi sirhelelekeke. Handle ko kanakana, leswi swi endle leswaku ngati yi kambisisiwa hi vurhon’wana lebyikulu. Kambe vativi va vula leswaku hambi ku ri magoza lawa a ma tiyisekisi leswaku mpompelo wa ngati a wu na khombo hilaha ku heleleke. Magazini lowu nge Transfusion, wu ri: “Hambiloko tiko ri tirhisa swilo leswikulu ku endlela leswaku ngati leyi hlengeletiwaka yi pfumala khombo ku tlula hambi ku ri rini eku sunguleni, hina hi kholwa leswaku vavabyi va ha ta ringeta ku papalata mpompelo wa ngati leyi fanaka ni ya vona [leyi nyikeriweke], hikwalaho ka leswi mphakelo wa ngati wu nga ta ka wu nga pfumali khombo hilaha ku heleleke.”

A swi hlamarisi leswi madokodela yo tala ma nga ni vukheta lebyikulu loko swi ta emhakeni yo pompela ngati. Dok. Alex Zapolanski, wa le San Francisco eCalifornia, u ri: “Kahle-kahle, mpompelo wa ngati a wu lulamanga, naswona hi boheka ku wu papalata eka vanhu hinkwavo.”

Vanhu se va ma lemuka makhombo ya mpompelo wa ngati. Kunene, nkambisiso wa 1996 wu kombise leswaku vanhu lava ringanaka 89 wa tiphesente va le Canada va nga rhandza ku tshunguriwa hi tindlela tin’wana ematshan’weni yo tshunguriwa hi ngati leyi nyikeriweke. Journal of Vascular Surgery yi ri: “A hi vavabyi hinkwavo lava nga ta ala ku pomperiwa ngati ku fana ni Timbhoni ta Yehovha. Nilokoswiritano, makhombo ya ku tluleriwa hi mavabyi ni ku onha tirhelo ra nsawutiso emirini swi nyikela vumbhoni lebyi nga erivaleni bya leswaku hi fanele hi kuma swin’wana leswi hi nga swi tirhisaka eka vavabyi va hina hinkwavo.”

Matshungulelo Lama Rhandziwaka

Lexi tsakisaka, ku ni vutshunguri byin’wana—vutshunguri ni vuhandzuri lebyi nga tirhisiki ngati. Vavabyi vo tala a va languti vutshunguri lebyi byi ri nchumu wo hetelela lowu munhu a nga hundzukelaka eka wona loko ku ri hava lexi a nga xi endlaka, kambe va byi rhandza hikwalaho ka swivangelo leswi twalaka. Stephen Geoffrey Pollard, mutsundzuxi wa vuhandzuri wa le Britain, u vula leswaku nhlayo ya vanhu lava vabyaka ni lava va faka lava va endliwaka vuhandzuri lebyi nga tirhisiki ngati ya “ringana ni ya lava va pomperiwaka ngati, naswona eswiyin’weni swo tala, a va ngheniwi hi mavabyi man’wana lama hakanyingi ma vangiwaka hi ngati.”

Xana vutshunguri lebyi nga tirhisiki ngati byi sungule njhani? Hi ndlela yo karhi, xivutiso lexi a xi fanelanga, hikuva i khale ku ri karhi ku tirhisiwa vutshunguri lebyi nga tirhisiki ngati loko ku nga si sungula mpompelo wa ngati. Kunene, ngati yi sungule ku tirhisiwa eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-20 loko thekinoloji ya mpompelo yi hluvukisiwile ku fikela laha ngati a yi tirhisiwa nkarhi ni nkarhi. Nilokoswiritano, emalembeni ya sweswinyana, van’wana va endle leswaku vuhandzuri lebyi nga tirhisiki ngati byi tiveka. Hi xikombiso, hi va-1960, dokodela wa vuhandzuri la dumeke, Denton Cooley, u endle vuhandzuri byo sungula bya ku pfula mbilu a nga tirhisi ngati.

Loko vuvabyi bya xivindzi byi engeteleka eka vanhu lava endliweke vuhandzuri hi va-1970, madokodela yo tala ma sungule ku lava swilo leswi nga tirhisiwaka ematshan’weni ya ngati. Hi va-1980, nhlayo leyikulu ya mintlawa ya vutshunguri a yi endla vuhandzuri handle ko tirhisa ngati. Kutani, loko ntungu wa AIDS wu sungula, van’wana lava a va lava ku tirhisa endlelo leri fanaka a va tihlanganisa ni mintlawa leyi hi ku phindha-phindha. Hi malembe ya va-1990, swibedlhele swo tala swi sungule minongonoko leyi a yi pfumelela vavabyi va swona ku tihlawulela loko va nga lavi ku pomperiwa ngati.

Sweswi madokodela ma swi kota ku tirhisa maendlelo lama nga laviki ngati loko ma endla vuhandzuri ni tindlela tin’wana ta xilamulela-mhangu leti khale a ti lava leswaku ma tirhisa ngati. D.H.W. Wong, eka Canadian Journal of Anaesthesia, u ri: “Vuhandzuri lebyikulu bya mbilu, bya misiha leyi fambisaka ngati, vuhandzuri lebyi fambisanaka ni mbeleko, bya orthopaedic ni thundelo byi nga endliwa hilaha ku humelelaka handle ko tirhisa ngati kumbe swilo swin’wana leswi pfanganisiweke ni ngati.”

Ndlela yin’wana leyi vuhandzuri lebyi nga tirhisiki ngati byi pfunaka ha yona hileswi byi endlaka leswaku munhu a khathaleriwa kahle. Dok. Benjamin J. Reichstein, mukongomisi wa vuhandzuri eCleveland, le Ohio u ri: “Vutshila bya muhandzuri i bya nkoka swinene leswaku munhu a nga humi ngati yo tala.” Magazini wun’wana wa le nawini eAfrika Dzonga wu vula leswaku ehansi ka swiyimo swin’wana, vuhandzuri lebyi nga tirhisiki ngati byi nga “endliwa hi xihatla, munhu a nga lahlekeriwi hi ngati yo tala naswona byi chipile.” Wa engetela: “Kunene, vutshunguri lebyi landzelaka vuhandzuri byo tano eswiyin’weni swo tala byi chipile naswona a byi dyi nkarhi.” Leswi hi swin’wana swa swivangelo swi nga ri swingani leswi endlaka leswaku swibedlhele swa kwalomu ka 180 emisaveni hinkwayo swi va ni minongonoko leyi tirhanaka ni vutshunguri ni vuhandzuri lebyi nga tirhisiki ngati.

Ngati Ni Timbhoni Ta Yehovha

Timbhoni ta Yehovha ti ala mpompelo wa ngati hikwalaho ka swivangelo leswi sekeriweke eBibeleni.a Kambe ta byi amukela—naswona ti byi lava hi ku hiseka—vutshunguri byin’wana lebyi nga tirhisiki ngati. Dok. Richard K. Spence, khale ka mukongomisi wa vuhandzuri exibedlhele xa New York u te: “Timbhoni ta Yehovha ti lava vutshunguri lebyinene ngopfu hi ku hiseka. Tanihi ntlawa, i vanhu vo dyondzeka ku antswa ku tlula hinkwavo lava madokodela ya vuhandzuri ma nga ta kala ma tirhisana na vona.”

Madokodela ma humelerile eka vuhandzuri byo tala lebyi nga laviki ngati lebyi ma byi endleke eka Timbhoni ta Yehovha. Ehleketa hi ntokoto wa Denton Cooley, la nga muhandzuri wa swirho leswi fambisanaka ni mbilu swin’we ni misiha ya ngati. Emalembeni lama tlulaka 27, ntlawa wakwe wu endle vuhandzuri bya mbilu lebyi nga laviki ngati eka Timbhoni ta Yehovha leti ringanaka 663. Vuyelo bya kona byi kombisa leswaku vuhandzuri bya mbilu byi nga endliwa hilaha ku humelelaka handle ko tirhisa ngati.

I ntiyiso, vo tala va sole Timbhoni ta Yehovha hikwalaho ka leswi ti alaka ngati. Kambe buku leyi kandziyisiweke hi Association of Anaesthetists ya Great Britain na Ireland yi vula leswaku xiyimo xa Timbhoni i “xikombiso xa ku xixima vutomi.” Entiyisweni, xiyimo xa Timbhoni lexi nga hundzukiki hi xona xi kuceteleke ngopfu vutshunguri lebyi sirhelelekeke lebyi un’wana ni un’wana a nga byi kumaka. Profesa Stein A. Evensen, wa le Norway’s National Hospital, u ri: “Timbhoni ta Yehovha leti lavaka ku endliwa vuhandzuri ti kombe ndlela leyi faneleke yi tirhisiwa naswona ti tirhise matimba leswaku ku endliwa nhluvuko eka ndzawulo ya nkoka ya rihanyo ya le Norway.”

Timbhoni ta Yehovha ti vumbe komiti leyi pfunaka ku vulavurisana ni madokodela, leswaku yi ma pfuna ma ti tshungula handle ko tirhisa ngati. Sweswi, Tikomiti to Vulavurisana ni Swibedlhele leti tlulaka 1 400 emisaveni hinkwayo ti lunghekele ku nyika madokodela ni valavisisi tibuku ta vutshunguri leti endliweke vholumo yin’we, leti nga ni swihloko leswi tlulaka 3 000 leswi vulavulaka hi vutshunguri ni vuhandzuri lebyi nga tirhisiki ngati. Dok. Charles Baron, profesa wa le Boston College Law School, u ri: “Namuntlha, Timbhoni ta Yehovha swin’we ni vavabyi lava tolovelekeke, a va tali ku pomperiwa ngati swi nga fanelanga, hikwalaho ka ntirho wa Tikomiti to Vulavurisana ni Swibedlhele ta Timbhoni.”b

Rungula leri vulavulaka hi vutshunguri lebyi nga laviki ngati ni hi vuhandzuri, leri lunghiseleriweke hi Timbhoni ta Yehovha ri ve mpfuno eka vanhu vo tala va ta vutshunguri. Hi xikombiso, loko va lunghiselela buku leyi nge Autotransfusion: Therapeutic Principles and Trends, vatsari va yona va kombele Timbhoni ta Yehovha leswaku ti va nyika rungula leri vulavulaka hi leswi nga tirhisiwaka ematshan’weni ya mpompelo wa ngati. Timbhoni ti endle hi ku landza xikombelo xa vona ti tsakile. Endzhaku ka nkarhi, vatsari va vule leswi va tsakile: “Eka hinkwaswo leswi hi swi hlayeke malunghana ni mhaka leyi, a hi si tshama hi kuma nxaxamelo lowu kongomeke, lowu hetisekeke wa tindlela leti nga tirhisiwaka ku papalata mpompelo wa ngati ku fana ni lowu.”

Nhluvuko lowu endliweke eka vutshunguri wu endle leswaku vo tala va ehleketa hi vutshunguri lebyi nga tirhisiki ngati. Xana leswi swi ta hi kongomisa kwihi enkarhini lowu taka? Profesa Luc Montagnier, la tshubuleke xitsongwatsongwana xa AIDS, u ri: “Ku cinca-cinca ka matwisiselo ya hina emhakeni leyi ku komba leswaku mpompelo wa ngati wu fanele wu tshikiwa siku rin’wana.” Enkarhini lowu, swilo swin’wana leswi tirhisiwaka ematshan’weni ya ngati ana se swi ponisa vutomi.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Leswi Madokodela Man’wana Ma Swi Vulaka

‘Vuhandzuri lebyi nga tirhisiki ngati a hi bya Timbhoni ta Yehovha ntsena, kambe i bya vavabyi hinkwavo. Ndzi ehleketa leswaku dokodela un’wana ni un’wana u fanele a byi tirhisa.’—Dok. Joachim Boldt, profesa wa ntitivato, le Ludwigshafen, eJarimani.

“Hambileswi mpompelo wa ngati wu sirhelelekeke namuntlha ku tlula eku sunguleni, kambe wa ha ri na khombo, hambi ku ri ku kavanyeta tirhelo ra nsawutiso ni ku tluleta vuvabyi bya xivindzi kumbe lebyi tluletiwaka hi vuxaka bya rimbewu.”—Dok. Terrence J. Sacchi, xandla xa profesa wa vutshunguri.

“Madokodela yo tala ma endla xiboho ka ha ri emahlweni malunghana ni mpompelo, kutani ma pompela munhu un’wana ni un’wana handle ko va ni vurhon’wana. Mina a ndzi endli tano.”—Dok. Alex Zapolanski, mukongomisi wa vuhandzuri bya mbilu eSan Francisco Heart Institute.

“A ndzi ehleketi leswaku ku fanele ku tirhisiwa ngati eka vuhandzuri byin’wana ni byin’wana lebyi tolovelekeke bya khwiri lebyi endliwaka eka muvabyi un’wana ni un’wana.”—Dok. Johannes Scheele, profesa wa vuhandzuri, le Jena, eJarimani.

[Swifaniso]

Dok. Joachim Boldt

Dok. Terrence J. Sacchi

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 8, 9]

Vutshunguri Ni Vuhandzuri Lebyi Nga Tirhisiki Ngati

Tindlela Tin’wana

Swihalaki: Ringer’s lactate solution, dextran, hydroxyethyl starch ni swin’wana, swi tirhisiwa ku hlayisa ngati yi ri eka mpimo wun’we, swi sivela leswaku ku nga hunguteki mpimo wa ngati leyi rhendzelekaka ni miri. Swihalaki swin’wana leswi kamberiweke sweswi, swi nga yi fambisa okisijini.

Mirhi: Tiphroteyini leti hundzulaka switekela ti nga pfuna eku humesiweni ka tisele to tshwuka ta ngati (erythropoietin), swisivela-ku-huma-ngati (interleukin-11), ni tisele to basa ta ngati to hambana-hambana (GM-CSF, G-CSF). Mirhi yin’wana leyi endlaka leswaku munhu a nga lahlekeriwi hi ngati yo tala hi nkarhi wa vuhandzuri (aprotinin, antifibrinolytics) kumbe leyi pfunaka leswaku a nga lahlekeriwi hi ngati hi xitshuketa (desmopressin).

Swidamarheto leswi nga lo endliwa: Maphepha lama tirhisiwaka ku pfala timbanga ya collagen ni cellulose ma tirhisiwa ku pfala leswaku ngati yi nga humi. Glu ya fibrin ni swidamarheto swin’wana swi nga pfala timbanga kumbe ku pfala tinyama leti humesaka ngati.

Ku hlayisa ngati: Michini yo hlayisa ngati yi nga tlherisa ngati leyi humaka loko ku ri karhi ku endliwa vuhandzuri kumbe loko tinyama ta miri ti vavisekile. Ngati ya basisiwa naswona yi nga tlheriseriwa eka muvabyi yi nga kalanga yi huma eka ndzhendzheleko wa miri. Loko xiyimo xi bihe ngopfu, ku nga hlayisiwa tilitara to tala ta ngati hi ku tirhisa ndlela leyi.

Switirho swa vuhandzuri: Switirho swin’wana loko swi ri karhi swi tsema, swi lema misiha ya ngati leswaku ngati yi nga hundzi. Switirho swin’wana swi nga lema misiha yo tala leswaku yi nga humesi ngati. Switirho swa laparoscopic ni switirho leswitsongo swi endla leswaku loko ku endliwa vuhandzuri, ku nga humi ngati yo tala ku fana ni leyi humaka loko ku tirhisiwe switirho leswikulu.

Maendlelo ya vuhandzuri: Ku kunguhata hi vukheta, ku katsa ni ku tihlanganisa ni madokodela lama nga ni ntokoto, swi nga pfuna ntlawa wa vahandzuri leswaku wu nga langutani ni swiyimo leswi rharhanganeke. I swa nkoka leswaku ku tekiwa magoza ya xihatla yo sivela ku huma ka ngati. Ku hlwela ngopfu kukondza ku hundza tiawara ta 24 swi nga hoxa muvabyi ekhombyeni lerikulu ro lahlekeriwa hi vutomi byakwe. Loko madokodela ma papalata ku endla vuhandzuri lebyikulu hi nkarhi wun’we, kutani ma endla lebyitsongo byo hlayanyana, swa pfuna leswaku ku nga humi ngati yo tala.

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 10]

Vutshunguri Lebyi Nga Tirhisiki Ngati—Xana “Hi Yona Ndlela Leyi Faneleke Ya Ku Tshungula” Leyintshwa?

XALAMUKA! yi bule ni madokodela ya mune lama nga ni vutshila emhakeni leyi, hi mimpfuno ya vutshunguri ni vuhandzuri lebyi nga tirhisiki ngati.

Handle ka vavabyi lava alaka ku pomperiwa ngati hikwalaho ka swivangelo swa vukhongeri, i vamani van’wana lava nga tsakelaka vutshunguri lebyi nga tirhisiki ngati?

Dok. Spahn: Laha hi tirhelaka kona, vanhu lava toloveleke ku lava vutshunguri lebyi nga tirhisiki ngati i vavabyi lava dyondzekeke ngopfu.

Dok. Shander: Hi 1998, nhlayo ya vavabyi lava aleke mpompelo wa ngati hikwalaho ka swivangelo swa munhu hi xiyexe yi tlula nhlayo ya vanhu lava aleke ngati hikwalaho ka swivangelo swa vukhongeri.

Dok. Boyd: Hi xikombiso, ku ni vavabyi lava nga ni vuvabyi bya khensa. Se swi vonake ko tala leswaku loko va nga pomperiwi ngati, va endla nhluvuko lowu tsakisaka naswona swi nga ha endleka xifo lexi xi nga ha tlheli xi va khoma.

Dok. Spahn: Hakanyingi loko hi tshungula vaprofesa va le yunivhesiti ni mindyangu ya vona a hi yi tirhisi ngati. Hambi ku ri vahandzuri va kombela leswaku hi papalata ngati! Hi xikombiso, muhandzuri un’wana u tile eka hina malunghana ni nsati wakwe, loyi a a fanele a endliwa vuhandzuri. U te: “Ntsena tiyisekani hi nchumu wun’we—leswaku a nga pomperiwi ngati!”

Dok. Shander: Swirho swa ndzawulo ya mina ya ntitivato swi te: ‘Vavabyi lava va nga pomperiwiki ngati va tshunguleka ku fana ni lavan’wana, kumbexana vona va tshunguleka ku antswa. Ha yini hi fanele hi tirhisa tindlela timbirhi ta vutshunguri? Loko leyi ku ri ndlela yo antswa, hi fanele hi yi tirhisa eka hinkwavo.’ Sweswi hi lava vutshunguri lebyi nga tirhisiki ngati ku va byona byi tirhisiwaka.

Nkul. Earnshaw: I ntiyiso leswaku vutshunguri lebyi nga tirhisiki ngati i byinene ngopfu-ngopfu eka Timbhoni ta Yehovha. Hambiswiritano, leyi i ndlela leyi hi lavaka ku tshungula vanhu hinkwavo ha yona.

Xana matshungulelo lama nga tirhisiki ngati ma durha kumbe ma chipile?

Nkul. Earnshaw: Ma hlayisa mali.

Dok. Shander: Mali leyi tirhisiwaka eka vutshunguri lebyi nga tirhisiki ngati yi le hansi hi 25 wa tiphesente.

Dok. Boyd: Xivangelo xexo xi ringene, leswaku ku tirhisiwa byona.

Xana hi fike kwihi hi vutshunguri lebyi nga laviki ngati?

Dok. Boyd: Ndzi ehleketa leswaku byi endla nhluvuko lowukulu. A byi fanelanga byi tshikiwa. Nkarhi ni nkarhi loko hi languta, hi kuma swivangelo leswinene leswintshwa leswi endlaka leswaku hi nga yi tirhisi ngati.

[Swifaniso]

Dok. Donat R. Spahn profesa wa ntitivato, eZurich, le Switzerland

Dok. Aryeh Shander xandla xa profesa wa le tliliniki ya ntitivato, eUnited States

Nkul. Peter Earnshaw, FRCS, mutsundzuxi malunghana ni vuhandzuri bya longo, eLondon, le Nghilandi

Dok. Mark E. Boyd profesa wa vutshunguri bya vuvabyi bya vavasati ni mbeleko, eCanada

[Bokisi leri nga eka tluka 11]

Leswi Muvabyi A Nga Swi Endlaka

▪ Vulavula ni dokodela wa wena malunghana ni swilo leswi nga tirhisiwaka ematshan’weni ya ngati ku nga si sunguriwa vutshunguri. Leswi i swa nkoka, ngopfu-ngopfu eka vavasati lava tikeke, eka vatswari lava nga ni vana lavatsongo ni le ka vanhu lavakulu.

▪ Tsala leswi u lavaka leswaku va swi endla, ngopfu-ngopfu loko ku ri ni maphepha ya le nawini lama tirhiseriwaka sweswo.

▪ Loko dokodela wa wena a nga swi lavi ku ku tshungula handle ko tirhisa ngati, lava dokodela loyi a nga ta endla leswi u swi lavaka.

▪ Tanihi leswi swilo swin’wana leswi nga tirhisiwaka ematshan’weni ya ngati swi lavaka nkarhi wo lehanyana leswaku swi kota ku tirha, loko u swi tiva leswaku u fanele u endliwa vuhandzuri, u nga ha yima-yimi, lava ndlela leyi u nga tshunguriwaka ha yona.