Xana Ndzi Fanele Ndzi Nwa Philisi Leri Nga Ni Aspirin Siku Ha Rin’we Kumbe E-e?

Mhaka leyi landzelaka i ya xiviri, yi hlamuseriwe hi dokodela. Yi kombisa xiphiqo lexi ngo va tshamelo maxelo.

NDYANGU hinkwawo a wu karhatekile. Na dokodela se a a karhatekile. Dokodela u te: “Loko a ya emahlweni a mpfempfa ngati, swi nga ha lava hi ehleketa hi ku n’wi pompela ngati.”

Wanuna loyi a a ri karhi a mpfempfa ngati ekhwirini ku ringana mavhiki yo hlayanyana, naswona ku tshuburiwe leswaku xivangelo xa kona i ku hisa ka khwiri kumbe marhikirhiki ya marhumbu. “Xana wa tiyiseka leswaku ku hava murhi lowu u wu nwaka?” ku vutisa dokodela a pfilunganyekile.

“Ina. Ko va murhi lowu ndzi wu xaveke lowu ndzi wu tirhiselaka vuvabyi bya mina bya mahlangano ya marhambu,” ku vula wanuna loyi.

Hiloko dokodela a ku tindleve wari! “Inge ndzi wu vona.” Loko a ri karhi a lavisisa tsalwa leri kombisaka leswi tameriweke hi murhi lowu, hiloko a wela ehenhla ka rona. A ku ri Aspirin 1! Xivangelo xi kumekile. Kuteloko muvabyi a tshika ku nwa aspirin leyi nga ni mirhi yo hambana-hambana naswona a nyikiwa ayoni ni mirhi yin’wana yo tshungula khwiri, ku mpfempfa ka ngati ku yimile naswona mpimo wakwe wa ngati wu tlhelele exiyin’weni xa ntolovelo.

Mirhi Leyi Vangaka Ku Mpfempfa Ka Ngati

Ku mpfempfa ka ngati ekhwirini ni le marhumbyini loku vangiwaka hi mirhi i xiphiqo lexikulu eka swa vutshunguri namuntlha. Hambileswi mirhi yo tala yi nga tirhisiwaka hi nkarhi wun’we, swo tala swa swiphiqo sweswo swi vangiwa hi mirhi leyi tshungulaka ya mahlangano ya marhambu ni switlhavi. Leswi swi katsa xijumba xa mirhi leyi sivelaka ku pfimba kumbe NSAIDS. Mavito ma nga ha hambana hi ku ya hi matiko.

Mirhi yo tala leyi u yi xavaka yi nga ha va ni aspirin, naswona ematikweni yo tala nhlayo ya vanhu lava nwaka aspirin siku ni siku yi engetelekile emalembeni ya sweswinyana. Ha yini?

Ku Rhandziwa Ka Aspirin

Hi 1995 Harvard Health Letter yi vike leswaku “ku nwa aspirin siku ni siku swi ponisa vutomi.” Valavisisi, loko va kombetela eka vulavisisi lebyi endliweke ematikweni yo hlayanyana, lebyi phindha-phindhiweke ku sukela kwalaho, va gimetise xileswi: “Vanhu vo tala lava tshameke va khomiwa hi vuvabyi bya mbilu kumbe ku oma swirho, lava veke ni swilondza enon’wini kumbe enkolweni kumbe va tshameke va endliwa vuhandzuri bya misiha ya mbilu va fanele va nwa philisi rin’we leri nga ni aspirin kumbe hafu ya rona siku ni siku, handle ka loko miri wa vona wu nga va pfumeleli ku nwa maphilisi.”a

Valavisisi van’wana va vula leswaku swa pfuna ku nwa philisi rin’we hi siku eka vavanuna lava nga ehenhla ka malembe ya 50 lava va nga ekhombyeni ra ku khomiwa hi vuvabyi bya mbilu ni le ka vavasati lava nga ekhombyeni leri fanaka. Ku tlula kwalaho, ku ni vukambisisi lebyi kombisaka leswaku ku nwa aspirin hi siku swi nga hunguta khombo ra vuvabyi bya khensa ya rhumbu lerikulu nileswaku ku nwa maphilisi yo tala lama nga ni aspirin nkarhi wo leha, swi nga pfuna ku ehlisa mpimo wa chukele engatini eka vanhu lava nga ni vuvabyi bya chukele.

Xana philisi ri wu nyikela njhani mpfuno lowu lavekaka? Hambileswi vuxokoxoko byi nga tiviwiki hinkwabyo, vumbhoni byi kombisa leswaku aspirin yi tirha ku endla leswaku ngati yi nga dzivi ngopfu, kutani ya pfuna leswaku yi nga tiyi. Xisweswo ku ehleketiwa leswaku leswi swi pfuna ku sivela ku pfaleka ka misiha leyitsongo leyi yaka embilwini ni le byongweni, hi ndlela leyi swirho swa nkoka swi ta va swi sirhelelekile leswaku swi nga vaviseki.

Loko u ehleketa hinkwaswo leswi ku vuriwaka leswaku aspirin yi pfunisa xiswona, ha yini ku nga ri vanhu hinkwavo lava yi nwaka? Xivangelo hileswi ka ha riki ni swo tala leswi nga tiviwiki. Hambi ku ri mpimo lowu faneleke wu nwiwa a wu tiviwi. Ku bumabumeriwa leswaku munhu a nwa philisi rin’we ra mpimo lowu tolovelekeke kambirhi hi siku kumbe philisi leritsongo siku ni siku. Xana vavasati va fanele va tirhisa mpimo lowu hambaneke ni wa vavanuna? Madokodela a ma tiyiseki. Hambileswi aspirin leyi yi swi kotaka ku hundza ekhwirini yi ya emarhumbyini yi nga vonakaka yi pfuna, kambe a swi si tiveka leswaku aspirin leyi verhamisaka miehleketo ya pfuna kumbe e-e.

Swivangelo Swa Vuxiyaxiya

Hambileswi aspirin yi endliwaka hi mirhi ya ntumbuluko—Maindiya ya le Amerika ma kuma swilo swo endla aspirin emahantini ya swinkuwana—yi ni makhombo yo tala. Loko hi nga yi khumbi mhaka ya ku endla leswaku vanhu van’wana va mpfempfa ngati, ka ha ri ni makhombo man’wana yo tala lama vangiwaka hi aspirin, kasi vanhu van’wana yi va endla leswaku va nga swi koti ku dya kumbe ku tirhisa mirhi yo karhi. Swi lo dla, leswaku a hi vanhu hinkwavo lava nga tirhisaka aspirin siku ni siku.

Kambe, munhu loyi a nga ekhombyeni ro khomiwa hi vuvabyi bya mbilu kumbe la nga ni xiphiqo lexikulu xa rihanyo, a nga ha rhandza ku vutisa dokodela wakwe malunghana ni makhombo kumbe mimbuyelo ya ku tirhisa aspirin siku ni siku. Kunene, muvabyi u fanele a tiyiseka leswaku a nga na swona swiphiqo swa ku mpfempfa ka ngati, nileswaku aspirin yi n’wi khoma kahle, naswona a nga na swona swiphiqo swa khwiri kumbe swa ku pfimbelwa. U fanele ku burisana na dokodela hi swiphiqo swin’wana leswi nga ha vaka kona kumbe leswi vangiwaka hi loko u pfanganisa mirhi.

Hilaha swi boxiweke hakona eku sunguleni, aspirin ni mirhi leyi fanaka ni aspirin yi nga ha vanga ku mpfempfa lokukulu ka ngati. Naswona ku mpfempfa koloko ku nga ha ku kanganyisa, ku nga vonaki hi nkarhi wolowo, kambe ku ta hakatsongo-tsongo. Mirhi yin’wana na yona yi fanele yi kambisisiwa hi vukheta, ngopfu-ngopfu mirhi leyi tshungulaka ku pfimbelwa. Tiyiseka leswaku u byela dokodela wa wena loko u tirhisa yin’wana ya yona. Eswiyin’weni swin’wana, ku nga ha va vutlhari leswaku u tshika ku yi tirhisa loko u ta ya endla vuhandzuri. Kumbexana swi nga pfuna leswaku laboratori yi hambeta yi kambela mpimo wa ngati ya wena.

Loko hi lava ku tisirhelela eka swiphiqo swa nkarhi lowu taka, hi fanele hi yingisa xivuriso xa Bibele lexi nge: “U tlharihile la voneke khombo kutani a tumbela, kambe la nga riki na ntokoto u ye emahlweni kutani u fanele a xupuriwa.” (Swivuriso 22:3) Emhakeni leyi ya vutshunguri, onge hi nga va vanhu vo tlhariha leswaku hi nga langutani ni swiphiqo swa rihanyo hikwalaho ka byona.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 20, 21]

Vanhu Lava Nga Ehleketaka Hi Ku Nwa Aspirin Siku Ni Siku

● Vanhu lava nga ni vuvabyi bya mbilu lebyi fambisanaka ni misiha kumbe vuvabyi bya misiha leyi yisaka ngati enhlokweni (misiha leyikulu leyi nga enhan’wini).

● Vanhu lava tshameke va oma swirho hikwalaho ka ku tiya ka ngati kumbe lava swirho swa vona swi tshameke swi oma swa xinkarhana.

● Vavanuna lava nga ehenhla ka malembe ya 50 lava khumbekaka eka swilo leswi landzelaka, leswi nga khombo eka vuvabyi lebyi khumbaka mbilu swin’we ni misiha ya ngati: ku dzaha, nsusumeto wa le henhla wa ngati, vuvabyi bya chukele, mafurha yo tala, mafurha lama nga ehansi ya HDL, ku nyuhela ngopfu, ku kukutlela byalwa, lava endyangwini wa ka vona ku nga ni munhu la tshameke a khomiwa hi vuvabyi bya misiha a ha ri ntsongo (a khomiwa hi vuvabyi bya mbilu a nga si fika eka malembe ya 55) kumbe ku oma swirho ni lava va nga byi endliki vutiolori bya miri.

● Vavasati lava nga ehenhla ka malembe ya 50 lava nga ni swiphiqo swimbirhi kumbe ku tlula swa muxaka lowu.

U nga ha rhandza ku vonana na dokodela wa wena u nga si endla xiboho emhakeni leyi.

[Xihlovo Xa Kona]

Xihlovo: Consumer Reports on Health