Ku Hanya Ni Vuvabyi Bya Wena Hilaha Ku Humelelaka—Njhani?

TIYISEKA leswaku ndlela leyi swi nga ha endlekaka u titwa ha yona, yi fanerile. Hambileswi vuvabyi bya wena kumbe ku lamala ka wena ku nga ha khumbaka miri wa wena, kambe miehleketo ya wena yi bakanya ku cinca koloko. Swi nga ha vonaka onge wena ni vuvabyi lebyi ku khomeke mi le nyimpini, nyimpi ya leswi a wu ri swona eku sunguleni ni leswi u nga vaka swona sweswi. Kambe sweswi swi nga ha vonaka onge vuvabyi bya wena hi byona byi hlulaka. Kambe, u nga xi cinca xiyimo xexo kutani ku va wena la hlulaka. Njhani?

Dok. Kitty Stein u ri: “Loko u hluriwa hi vuvabyi, swi vava ku fana ni rifu.” Hikwalaho, loko u lahlekeriwe hi nchumu wa risima ku fana ni rihanyo ra wena, swi fanerile leswaku u tinyika nkarhi wa ku rila ni ku kolola, ku fana nileswi a wu ta swi endla loko u feriwe hi munhu loyi u n’wi rhandzaka. Entiyisweni, u nga ha va u lahlekeriwe hi nchumu wa nkoka ku tlula rihanyo ra wena. Hilaha wansati un’wana a hlamuselaka hakona, “Ndzi boheke ku tshika ntirho. . . . Ndzi boheke ku lahlekeriwa hi ntshunxeko lowu a ndzi ri na wona nkarhi wo leha.” Nilokoswiritano, vana ni langutelo lerinene hi ku lahlekeriwa ka wena. Dok. Stein, loyi hi yexe a nga ni vuvabyi bya multiple sclerosis, wa engetela: “Hambiloko u rila hikwalaho ka leswi lahlekeke, kambe u fanele u tsundzuka leswaku swi kona leswi seleke.” Kunene, endzhaku ko rila, u ta swi vona leswaku wa ha ri ni swilo swa risima. Phela, u ni vuswikoti byo cinca u langutana ni xiyimo lexintshwa.

Mutluti a nge swi koti ku lawula xidzedze, kambe a nga swi kota ku famba exikarhi ka xona hi ku cincanyana maseyila ya byatso byakwe. Hilaha ku fanaka, u nga ha tsandzeka ku lawula vuvabyi lebyi ku hlaseleke ku fana ni xidzedze, kambe u nga langutana na byona hi ku cincanyana “maseyila” ya wena, hileswaku, miri wa wena, mianakanyo ya wena ni mintlhaveko ya wena. I yini lexi pfuneke van’wana lava khomiweke hi mavabyi lama nga tshungulekiki leswaku va kota ku langutana ni ku cinca?

Dyondza Hi Vuvabyi Bya Wena

Endzhaku ko langutana ni nhlomulo lowu vaka kona eku sunguleni loko ka ha ku tshuburiwa vuvabyi, vavabyi vo tala va vona swi antswa ku tiva ntiyiso lowu vavaka ku tlula ku chava nchumu lowu u nga wu tiviki. Hambileswi ku chava ku nga ha ku kavanyetaka, kambe ku tiva leswi ku humelelaka swi nga ku pfuna ku tiva leswi u nga swi endlaka—naswona sweswo swa pfuna hakanyingi. Dok. David Spiegel wa Yunivhesiti ya Stanford, u ri: “Lemuka ndlela leyi u titwaka ku antswa ha yona hi nchumu wun’wana ni wun’wana lowu ku karhataka loko u kuma rhengu ra ku langutana na wona. U nga si endla nchumu, u hunguta ku nyunganyungeka hi ku kunguhata leswi u nga swi endlaka.”

U nga ha vona xilaveko xa ku dyondza swo tala hi xiyimo xa wena. Hilaha xivuriso xa Bibele xi vulaka hakona, “munhu wa vutivi u tiyisa matimba.” (Swivuriso 24:5) “Kuma tibuku elayiburari. Dyondza swo tala hilaha u nga kotaka hakona,” ku tsundzuxa wanuna un’wana loyi vuvabyi byi n’wi tlumbeleke esangwini. Loko u ri karhi u dyondza hi matshungulelo lama nga kona ni tindlela to langutana na byona, u nga ha kuma leswaku xiyimo xa wena a xi bihanga hilaha a wu ehleketa hakona. U nga ha kuma swivangelo swin’wana swa ku va ni ntshembo.

Kambe, ku twisisa vuvabyi bya wena a hi pakani yo hetelela. Dok. Spiegel wa hlamusela: “Ku hlanganisa rungula i xiphemu xa nkoka xa ku langutana ni vuvabyi, xa ku byi twisisa, ni ku langutana na byona hi ndlela leyinene.” A swi olovi naswona swi tala ku teka nkarhi wo leha ku pfumela leswaku vutomi bya wena byi cincile kambe a byi fikanga emakumu. Kambe, goza leri yaka emahlweni—ku sukela eka ku twisisa vuvabyi bya wena emiehleketweni ku ya eku byi twisiseni hi tlhelo ra mintlhaveko—hi rona leri u nga ri tekaka. Njhani?

Ku Ringanisela Hi Ndlela Leyinene

Swi nga ha lava u lulamisa langutelo ra wena malunghana ni leswi swi vulaka swona ku amukela vuvabyi bya wena. Phela, ku pfumela leswaku wa vabya a swi vuli leswaku u tsanile, tanihi leswi swi nga vuliki swona leswaku mutlutisi u tsanile loko a pfumela leswaku ku ni xidzedze. Ematshan’weni ya sweswo, ku lemuka leswaku ku ni xidzedze swi n’wi susumetela ku teka goza. Hilaha ku fanaka, ku pfumela leswaku wa vabya a swi vuli ku tsana, kambe swi vula “ku ya emahlweni hi ndlela yin’wana,” hilaha wansati un’wana la nga ni vuvabyi lebyi nga tshungulekiki hi ku olova a vuleke hakona.

Hambiloko miri wa wena wu nga ha ri na matimba, u nga ha boheka ku titsundzuxa leswaku timfanelo ta wena ta mianakanyo, ta mintlhaveko ni ta moya a swi bohi leswaku ti khumbeka. Hi xikombiso, xana wa ha ri ni vuswikoti bya wena bya ku hlela ni bya ku ehleketa? Kumbexana wa ha swi kota ku n’wayitela, moya wo khathalela van’wana ni vuswikoti bya wena bya ku va muyingiseri lonene ni munghana wa ntiyiso. Xa nkoka ngopfu, wa ha ri ni ripfumelo eka Xikwembu.

Tlhandlakambirhi, tsundzuka leswaku hambileswi u nga taka u nga swi cinci swiyimo swa wena hinkwaswo, u nga ha kuma ndlela yo langutana na swona. Irene Pollin wa Nhlangano wa Tiko wa Vuvabyi bya Khensa u ri: “Hi wena la faneleke a lawula ndlela yo langutana ni xifo xa wena. U ni matimba wolawo ku nga khathariseki leswi xifo xa wena xi swi endlaka.” Helen, wansati wa malembe ya 70 la nga ni vuvabyi bya multiple sclerosis, wa tiyisekisa: “Lexi endlaka leswaku u tlhela u tserhama emianakanyweni, a hi vuvabyi bya wena kambe i ndlela leyi u langutanaka na byona ha yona.” Wanuna la swi koteke ku hanya a ri xigono malembe yo hlayanyana, u ri: “Langutelo lerinene ri fana ni byatso lebyi nga ni tshaku leri tshamisekeke ematini, leri endlaka leswaku byi nga mbombomeli.” Kunene, Swivuriso 18:14 yi ri: “Moya wa munhu wu nga tiyisela vuvabyi byakwe; kambe loko ku ri moya lowu biweke, i mani la nga wu tiyiselelaka?”

Ku Tlhela U Kota Ku Byi Lawula

Loko u tlhela u swi kota ku lawula mintlhaveko ya wena, swivutiso swo fana ni lexi nge ‘Ha yini ndzi weriwe hi khombo leri?’ swi nga siviwa hi leswi nge, ‘Tanihi leswi timhaka ti yimiseke xileswi, xana ndzi ta endla yini?’ Enkarhini lowu u nga ha hlawula ku teka magoza man’wana yo languta halahaya ka xiyimo xa wena xa nkarhi wa sweswi. A hi languteni swi nga ri swingani.

Kambisisa xiyimo xa wena, ehleketa leswaku i yini lexi u faneleke u xi cinca, kutani u cinca leswi cincekaka. “Vuvabyi bya wena byi va nkarhi wa leswaku u kambela vutomi bya wena hi vuntshwa—i xilemukiso, a ko va makumu,” ku vula Dok. Spiegel. Tivutise, ‘I yini lexi a xi ri xa nkoka eka mina ndzi nga si vabya? Xana xi cince njhani?’ Tivutise swivutiso sweswo, ku nga ri ku kuma leswi u nga ha swi kotiki ku swi endla, kambe ku vona leswi wa ha kotaka ku swi endla, kumbexana hi ku endla swilo hi ndlela yin’wana. Hi xikombiso, ehleketa hi Helen loyi hi n’wi boxeke eku sunguleni.

Emalembeni ya 25 lama hundzeke, multiple sclerosis yi tsanise misiha yakwe. Eku sunguleni, a a famba hi nxongotelo. Hi ku famba ka nkarhi, loko a nga ha swi koti ku lawula voko rakwe ra xinene, u sungule ku tirhisa lera ximatsi ntsena. Hi ku famba ka nkarhi, voko rakwe ra ximatsi a ri nga ha tirhi. Kutani, emalembeni ya nhungu lama hundzeke, a a nga ha swi koti ku famba. Sweswi swi lava leswaku a hlambisiwa, a dyisiwa ni ku ambexiwa. Leswi swi n’wi twisa mbilu ku vava, kambe niloko swi ri tano, u ri: “Marito ya mina ma ha ri tano, ‘Ehleketa hi leswi u nga swi endlaka, ku nga ri leswi a wu tolovele ku swi endla.’” Naswona hi ku pfuniwa hi nuna wakwe ni vaongori lava n’wi endzelaka ni swin’wana leswi a tiehleketelelaka swona, wa swi kota ku endla swilo swin’wana leswi a a tsakela ku swi endla. Hi xikombiso, ku avelana ni van’wana xitshembiso xa Bibele xa misava leyintshwa ya ku rhula leyi taka a ku ri nchumu wa risima evuton’wini byakwe ku sukela a ha ri ni malembe ya 11, ninamuntlha wa ha endla tano vhiki ni vhiki. (Matewu 28:19, 20) Helen u hlamusela leswaku u swi endlisa ku yini:

“Ndzi kombela muongori leswaku a ndzi khomela phepha-hungu. Hi hlaya switiviso swa lava feke kutani hi hlawula swin’wana hi ri vambirhi. Kutani ndzi byela muongori leswaku ndzi lava ku ma tsalela yini maxaka ya mufi, kutani muongori a ndzi thayipela papila ra kona. Loko ndzi rhumela papila, ndzi rhumela ni broxara leyi nge Loko U Feriwa Hi Loyi U N’wi Rhandzaka,a leyi hlamuselaka ntshembo wa Bibele lowu chavelelaka hi ku pfuxiwa ka vafi. Leswi ndzi swi endla Sonto yin’wana ni yin’wana nindzhenga. Swa ndzi tsakisa leswi ndza ha swi kotaka ku avelana ni van’wana mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu.”

Veka tipakani ta kahle leti u nga ti fikelelaka. Xivangelo xin’wana lexi endlaka leswaku Helen a ringeta ku cinca leswi cincekaka hi leswi swi n’wi pfunaka ku veka tipakani ni ku ti fikelela. Leswi i swa nkoka ni le ka wena. Ha yini? Hikuva ku veka tipakani swi veka miehleketo ya wena enkarhini lowu taka, naswona ku fikelela tipakani teto swi ku endla u titwa u fikelele swo karhi. Swi nga tlhela swi endla leswaku u tlhela u titshemba hi mpimo wo karhi. Kambe, tiyiseka leswaku pakani leyi u yi vekaka yi kongomile. Hi xikombiso, u nga ha tiendlela xiboho lexi: ‘Namuntlha ndzi ta hlaya ndzima yin’we ya Bibele.’ Nakambe, tivekele tipakani leti u nga swi kotaka ku ti fikelela. Tanihi leswi miri ni mintlhaveko ya wena swi nga faniki ni swa vanhu van’wana lava nga ni mavabyi lama tshamaka nkarhi wo leha, swi nga ha endleka u nga swi koti ku fikelela tipakani leti fanaka ni ta vona.—Vagalatiya 6:4.

“Ku nga khathariseki leswaku pakani yi vonaka yi ri yitsongo hi ndlela yihi, ku lava ku yi fikelela swi ku susumetela leswaku u endla leswi engetelekeke,” ku vula Lex, la tshamaka eNetherlands. Emalembeni lama tlulaka 20 lama hundzeke, loko a ri ni malembe ya 23, u humelele hi mhangu leyi n’wi endleke xigono. Loko a ri karhi a rhikinyiwa miri ko talanyana endzhaku ka sweswo, u byeriwe leswaku a tivekela tipakani, ku fana ni ku hlamba xikandza xakwe hi vhasilapi. A swi tika ku endla tano, kambe u swi kotile. Loko a lemuka leswaku u swi kotile ku fikelela pakani yoleyo, u tivekele yin’wana—ya ku pfula ni ku pfala xisibi xo hlamba meno. Nakambe, u humelerile. Lex u ri: “Hambileswi a swi nga olovi, kambe ndzi lemuke leswaku ndzi nga endla swo tala ku tlula hilaha a ndzi ehleketa hakona.”

Kunene, hi ku seketeriwa hi nsati wakwe Tineke, Lex u fikelele tipakani letikulu. Hi xikombiso, loko a famba na Tineke, sweswi u nghena yindlu ni yindlu a ri exitulwini xa swigono a byela van’wana hi vutivi lebyi kumekaka eBibeleni. U tlhela a endla maendzo ya vhiki ni vhiki a ya khutaza wanuna la lamaleke ngopfu loyi a dyondzaka na yena Bibele. Lex u ri: “Ku pfuna van’wana, ku ndzi endla ndzi titwa ndzi enerisekile swinene.” Hilaha Bibele yi tiyisekisaka hakona, “ku nyika swi tisa ntsako lowukulu ku tlula ku amukela.”—Mintirho 20:35.

Xana na wena u nga veka tipakani ta ku pfuna van’wana? Loko u vabya kumbe u ri xigono swi nga ku pfuna ku va muchaveleri la nga ni vutshila ngopfu hikuva swiphiqo swa wena swi ku endla leswaku u ku twisisa kahle ku vava loku van’wana va ku twaka.

Tihlanganise ni vanhu van’wana. Tidyondzo ta swa vutshunguri ti kombisa leswaku ku tihlanganisa ni vanhu van’wana swi nga ku pfuna erihanyweni. Kambe loko u nga tihlanganisi ni vanhu van’wana, a wu nge pfuneki. “Vuxaka lebyi nga kona exikarhi ka ku tihambanisa ni van’wana ni ku fa byi fana . . . ni vuxaka lebyi nga kona exikarhi ka ku dzaha . . . ni ku fa,” ku vule mulavisisi un’wana. Wa engetela: “Ku antswisa vuxaka bya wena ni vanhu van’wana swi nga antswisa vutomi bya wena ku fana ni ku tshika ku dzaha.” A swi hlamarisi leswi a gimeteke hi ku vula leswaku vuswikoti bya hina bya ku tihlanganisa ni van’wana “i bya nkoka leswaku hi swi kota ku hanya”!—Swivuriso 18:1.

Kambe, hilaha swi xiyiweke hakona exihlokweni lexi hundzeke, xiphiqo ku nga ha va leswaku vanghana va wena van’wana a va ha ku endzeli. U fanele u lwa ni gandlati lerikulu ra ku tihambanisa leswaku ku pfuneka wena. Kambe njhani? U nga ha sungula hi ku rhamba vanghana va wena leswaku va ku endzela.

Endla leswaku va tsaka ku va va ku endzerile.b U nga swi endla hi ku ka u nga vulavuli ngopfu hi vuvabyi bya wena leswaku vaendzi va wena va nga tshameli ku twa ta mavabyi ya wena va kondza va phirheka. Wansati un’wana la khomiweke hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki hi ku olova u tlhantlhe xiphiqo lexi hi ku pima nkarhi lowu a vulavulaka ha byona ni nuna wa yena. U ri: “A hi fanele hi hunguta ku vulavula ngopfu ha byona.” Kunene, a swi fanelanga leswaku katsongo-katsongo, u vulavula hi vuvabyi bya wena loko u bula ni vanhu van’wana. Muendzi un’wana, endzhaku ko bula hi ntivo-vuxongi, matimu ni swivangelo swakwe swo va ni ripfumelo eka Yehovha Xikwembu, ni munghana wakwe loyi vuvabyi byi n’wi tlumbeleke hansi, u te: “Vuvabyi byakwe a byi n’wi cincanga. A swi tsakisa swinene ku bula na yena.”

Ku va ni misavu swi nga endla leswaku vanghana va wena va swi tsakela ku ku endzela. Phela, ku hleka swi pfuna wena. Wanuna la khomiweke hi xifo xa Parkinson u ri: “Langutelo ra misavu ri ku pfuna ku humelela loko u ri endzeni ka swiyimo swo tala ni ku kota ku langutana na swona.” Kunene, ku hleka ku nga va murhi lowunene. Swivuriso 17:22 yi ri: “Mbilu leyi tsakeke i muhanyisi lonene.” Hambi wo hleka timinete ti nga ri tingani swi nga ku pfuna. Tlhandlakambirhi, mutsari Susan Milstrey Wells, loyi na yena a khomiweke hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki hi ku olova, u ri: “Ku hambana ni vutshunguri byin’wana lebyi hi byi ringetaka, ku hleka a ku na khombo ni ritsongo, a ku na chefu, i ku titsakisa. Loko hi hleka, ku hlundzuka ka hela.”

Kuma tindlela to hunguta ntshikilelo. Ndzavisiso wu paluxa leswaku ntshikilelo wu nga ha nyanyisa swikombiso swa xifo, kasi ku hunguteka ka ntshikilelo ku endla leswaku u swi kota ku langutana ni xifo hi ndlela yo antswa swinene. Hikwalaho, wisa nkarhi ni nkarhi. (Eklesiasta 3:1, 4) U nga tshameli ku karhateka hi vuvabyi bya wena. Loko u boheka ku tshama ekaya, u nga ha ringeta ku hunguta ntshikilelo wa wena hi ku yingisela vuyimbeleri byo hola, ku hlaya buku, ku hlamba nkarhi wo leha, ku tsala mapapila kumbe swiphato, ku dirowa swifaniso ni ku swi penda, ku tlanga xichaya-chayana xa vuyimbeleri, ku vulavula ni munghana la tshembekaka kumbe ku endla swin’wana swo fana ni sweswo. Ku endla tano a swi nge xi tlhantlhi hi ku helela xiphiqo xa wena, kambe swi nga ku pfuna u wisanyana.

Loko u swi kota ku famba, rhendzeleka, yana exitolo, tirha entangeni, famba hi movha, loko swi koteka, teka riendzo u ya wisa. Ina, ku teka riendzo swi nga ha tika ngopfu hikwalaho ka vuvabyi bya wena, kambe ku hlela ka ha ri emahlweni swin’we ni ku endla leswi u nga swi kotaka, u nga swi kota ku hlula swihinga. Hi xikombiso, Lex na Tineke, lava boxiweke eku sunguleni va swi kotile ku endzela ematikweni mambe. Lex u ri: “Eku sunguleni a hi chuhile, kambe hi ve ni nkarhi lowunene ngopfu wa ku wisa!” Kunene, vuvabyi bya wena byi nga va xiphemu xa vutomi bya wena, kambe a byi fanelanga byi lawula vutomi bya wena.

Kuma matimba eripfumelweni. Vakreste va ntiyiso lava swi koteke ku langutana ni mavabyi lamakulu hilaha ku humelelaka va vula leswaku ripfumelo ra vona eka Yehovha Xikwembu ni ku hlanganyela ka vona ni vandlha ra Vukreste i swihlovo swa nchavelelo lowu yaka emahlweni ni matimba.c Hi leswi leswi va swi vulaka malunghana ni nkoka wa ku khongela, ku dyondza Bibele, ku ehleketa hi vumundzuku ni ku va kona eminhlanganweni ya Vukreste eHolweni ya Mfumo.

● “Minkarhi yin’wana, ndza ha karhateka. Loko ndzi karhateka, ndzi khongela eka Yehovha naswona u pfuxelela ku tiyimisela ka mina ku ya emahlweni ndzi endla leswi ndzi nga swi kotaka.”—Pisalema 55:22; Luka 11:13.

● “Ku hlaya Bibele ni ku anakanya hi leswi ndzi swi hlayeke swi ndzi pfunile swinene leswaku ndzi va ni ku rhula ka mianakanyo.”—Pisalema 63:6; 77:11, 12.

● “Dyondzo ya Bibele yi ndzi tsundzuxa leswaku vutomi bya xiviri bya ha ri endleleni nileswaku a ndzi nge tshami ndzi ri xigono hilaha ku nga heriki.”—Esaya 35:5, 6; Nhlavutelo 21:3, 4.

● “Ku va ni ripfumelo eka vumundzuku lebyi tshembisiweke eBibeleni swi ndzi nyika matimba ya ku langutana ni siku ha rin’we.”—Matewu 6:33, 34; Varhoma 12:12.

● “Ku va eminhlanganweni eHolweni ya Mfumo swi hlayisa mianakanyo ya mina yi ri eswilweni leswi khutazaka ku nga ri evuvabyini bya mina.”—Pisalema 26:12; 27:4.

● “Ku hlangana loku khutazaka ni swirho swa vandlha swi kufumeta mbilu ya mina.”—Mintirho 28:15.

Bibele ya hi tiyisekisa: “Yehovha hi lonene, i khokholo esikwini ra maxangu. U xiya lava va lavaka vutumbelo eka yena.” (Nahume 1:7) Ku va ni vuxaka lebyikulu na Yehovha Xikwembu ni ku hlangana ni vandlha ra Vukreste i swihlovo swa nchavelelo ni matimba.—Varhoma 1:11, 12; 2 Vakorinto 1:3; 4:7.

Tinyike Nkarhi

Ku hanya hilaha ku humelelaka ni mavabyi ya wena lamakulu kumbe vugono bya wena i nchumu “lowu vaka kona nkarhi wo leha ku nga ri hi xitshuketa,” ku vule mupfuna-tiko la pfunaka vanhu ku langutana ni mimbuyelo ya mavabyi lama tshamaka nkarhi wo leha. Tinyike nkarhi, ku tsundzuxa mutivi un’wana, hikuva u dyondza “vutshila lebyintshwa hi ku helela: ku langutana ni mavabyi lamakulu.” Xiya leswaku hambiloko u ri ni langutelo lerinene, u nga ha va ni masiku kumbe mavhiki yo biha loko mimbuyelo ya vuvabyi bya wena yi ku tshikilela. Kambe, hi ku famba ka nkarhi u nga ha vona swilo swi antswa. A swi ri tano hi wansati un’wana loyi a nga te: “A ndzi tsake ngopfu loko ndzi lemuka leswaku ndzi hete siku hinkwaro ndzi nga ehleketi hi vuvabyi bya khensa. . . . Enkarhini lowu hundzeke, a ndzi nga ehleketi leswaku sweswo swi nga koteka.”

Kunene, loko ku chava lokuya ko sungula ku hundzile naswona u tivekele tipakani letintshwa, u nga ha hlamala ndlela leyi u nga swi kotaka ku langutana ni vuvabyi bya wena ha yona—hilaha xihloko lexi landzelaka xi kombisaka hakona.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Ku dyondza hi vuvabyi bya wena swi nga ku pfuna ku byi twisisa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Hi ku pfuniwa hi van’wana, Helen u tsala mapapila lama khutazaka

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

“Swa ndzi tsakisa ku byela van’wana hi mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

“Ndzi lemuke leswaku hambileswi ndzi omeke swirho, ndzi nga endla swo tlula leswi a ndzi ehleketa leswaku ndzi nga endla swona ntsena.”—Lex