Vantshwa Va Vutisa . . .

Ku Vuriwa Yini Hiloko Vatswari Va Mina Va Anakanya Leswaku A Ndzi Si Lunghekela Ku Nghenela Timhaka Ta Ku Gangisana?

“Manana, wa ha hanya xikhale. Lawa a hi malembe ya va-1950. Un’wana ni un’wana u nghenela timhaka ta ku gangisana! A ndza ha ri xinhwanyetana xa wena.”—Janie wa malembe ya 16 hi vukhale.a

SWI nga ku heta matimba loko wo byeriwa leswaku a wu si lunghekela ku nghenela timhaka ta ku gangisana. Muntshwa un’wana u ri: “Ndzi lava ku xixima tatana na manana hilaha Bibele yi vulaka hakona, kambe ndzi vona va hoxile loko va ndzi arisa ku sungula ku gangisa. A ndzi tivi nileswaku ndzi nga burisana njhani na vona.” Ku fana ni xifanyetana lexi, u nga ha anakanya leswaku vatswari va wena a va twisisi naswona a va na ntwela-vusiwana. Kumbexana u hlangane ni munhu loyi u n’wi rhandzaka hi mbilu ya wena hinkwayo naswona u lava ku n’wi tiva ku antswa. Kumbexana u anakanya leswaku loko mi sungula ku rhandzana swi ta ku pfuna leswaku u amukeriwa hi tintangha ta wena. Michelle u ri: “Ku ni ntshikilelo. Loko u nga rhandzani na munhu, vana va xikolo va anakanya leswaku a wu fani na vona.”

Mutsundzuxi un’wana wa mindyangu u hlamusela leswi hi timhaka ta ku sungula ku rhandzana: “Hi kona laha vatswari va nga vonakaka va nga kombisi ku anakanyela nikatsongo.” Kambe leswi vatswari va wena va nga ha vonakaka va nga anakanyeli, xana sweswo swi vula leswaku a va anakanyeli? Phela, Xikwembu xi rhwexe vatswari va wena vutihlamuleri bya ku ku dyondzisa, ku ku letela, ku ku sirhelela ni ku ku kongomisa. (Deteronoma 6:6, 7) Xana swi nga ha endleka leswaku vatswari va wena va ni swivangelo leswi twalaka hi vuhlayiseki bya wena? Mutswari un’wana u te: “Ndzi vona khombo leri ku jumaka, naswona ri chavisa ngopfu.” Hikwalaho ka yini vatswari vo tala va karhateka loko vana va vona va hatlisela ku sungula timhaka ta ku gangisana?

Mintlhaveko Leyi Nga Ni Khombo

Beth wa malembe ya 14 hi vukhale u ni xivilelo: “Vatswari va mina va endla onge ku rhandzana ni munhu un’wana swi hoxile.” Hambiswiritano, loko vatswari va wena va ri Vakreste, va swi tiva kahle leswaku Xikwembu xi endle leswaku vanhu va rimbewu leri hambaneke va tsakelana. (Genesa 2:18-23) Va swi tiva leswaku ku tsakelana loku i ka ntumbuluko, naswona ku pfumelelana ni xikongomelo xa Muvumbi wa hina loko a vumba vanhu leswaku va “tata misava.”—Genesa 1:28.

Ku tlula kwalaho, vatswari va wena va twisisa ndlela leyi ku navela ka rimbewu ku nga ni matimba ha yona loko u ri “eka vurhumbuki bya vuntshwa.” (1 Vakorinto 7:36) Naswona va swi tiva leswaku wa ha ri ni ntokoto wutsongo emhakeni ya ku lawula ku navela koloko. Loko mi sungula ku heta nkarhi wo leha mi ri vambirhi naswona mi ri va rimbewu leri hambane, ku nga ha va hi riqingho kumbe hi ku tsalelana mapapila kumbe E-mail, ku tsakelana ka n’wina ku nga ha tinyika matimba. U nga ha vutisa, ‘Xana sweswo swi hoxe kwihi?’ Xana ku navela koloko u ta ku enerisa ha yini? Xana u tiyimiserile hakunene ku ya fika emakumu ka riendzo leri u ri tekaka—evukatini? Swi nga ha endleka swi nga ri tano.

Xisweswo ku sungula timhaka ta ku gangisana wa ha ri ntsongo swi ni makhombo man’wana lama lavaka ku tekeriwa enhlokweni. Bibele ya tsundzuxa: “Xana munhu a nga hlengeleta ndzilo exifuveni xakwe kambe tinguvu takwe ti nga tshwi?” (Swivuriso 6:27) Hakanyingi, ku hatlisela ku nghenela timhaka ta ku gangisana ku endla leswaku vanhu va hlanganyela rimbewu va nga si tekana, vantshwa va tikuma va ri ni makhwiri va nga vutiwanga ni vuvabyi lebyi tluletaka bya rimbewu. (1 Vatesalonika 4:4-6) Hi xikombiso, xinhwanyetana lexi vitaniwaka Tammy, a xi anakanya leswaku vatswari va xona a va hoxile loko va xi arisa ku gangisiwa. Kutani exihundleni, xi pfumele ku gangisiwa hi un’wana exikolweni. Kambe, Tammy, a nga peleriwanga hi dyambu, u tikile—naswona vutomi bya yena byi cincile. Sweswi wa pfumela: “Ku gangisiwa a hi matshopetana.”

Kambe ku vuriwa yini hiloko vanhu lava ha gangisanaka, hi vurhon’wana va papalata ku khomana loku nga fanelangiki? Hambi va endla tano, ka ha ri ni khombo ra ku hatlisela ku pfuxa mintlhaveko ya rirhandzu. (Risimu ra Solomoni 2:7) Ku hlohlotela ku navela loku ku nga enerisiwaka ntsena emalembeni lama ha taka, ku nga va ni vuyelo lebyi pfilunganyaka ni lebyi dyisaka mbitsi.

Tinhla tin’wana ta ku anakanyisisa ha tona: Xana hakunene u na wona ntokoto lowu eneleke evuton’wini wa ku tiva leswaku i yini lexi u faneleke ku xi langutela eka munghana wa vukati? (Swivuriso 1:4) Kasi hi hala tlhelo, xana se u na tona timfanelo ni vutshila leswi lavekaka leswaku u va wanuna kumbe wansati loyi entiyisweni a nga ta rhandziwa ni ku xiximiwa? Xana wa swi kota ku lehisa mbilu ni ku tiyisela leswi lavekaka leswaku u hlayisa vuxaka bya nkarhi wo leha? A swi hlamarisi leswaku vuxaka byo tala bya ku rhandzana ka vana va kondlo-a-ndzi-dyi, byi hohloka hi ndlela leyi twisaka ku vava. Lava hetaka nkarhi wo leha evukatini a va tati na xandla.

Hikwalaho, Monica wa malembe ya 18 hi vukhale, u swi katsakanya kahle loko a ku: “Vanghana va mina hinkwavo exikolweni va ndzi byela hi timhaka ta majaha ya vona. Kambe va hetelela va tekiwe va ha ri vatsongo kumbe swa vukati swi va khela matluka hi ndlela leyi vavisaka hikuva a va nga tiyimiselanga ku tekiwa.” Muntshwa loyi a vitaniwaka Brandon na yena wa hlamusela: “Swi pfilunganya ngopfu ku vona leswaku a wu tiyimiselanga ku tiboha eka munhu wo karhi, kambe wa swi vona leswaku u tibohile hikuva u rhandzana na yena. Xana u nga huma njhani etimhakeni u nga vavisanga munhu un’wana?”

A swi kanakanisi leswaku vatswari va wena va ringeta ku ku sirhelela eka ku vaviseka ni ku pfilunganyeka hi ku va va sindzisa leswaku u nga rhandzani na munhu, kukondza u kula hilaha ku ringaneke leswaku u nghenela vukati. Entiyisweni, va pfumelelana ni xitsundzuxo lexi huhuteriweke lexi nga eka Eklesiasta 11:10: “Susa mbitsi embilwini ya wena, naswona u bakanya khombo enyameni ya wena.”

‘Ndlandlamuxa’

Kambe leswi a swi vuli swona leswaku a wu fanelanga u hungasa ni vanhu va rimbewu leri hambaneke. Kambe hikwalaho ka yini vunghana bya wena byi talela eka munhu un’we ntsena? Eka mongo wun’wana, Bibele yi hi khutaza leswaku hi ‘ndlandlamuxa’ vunghana bya hina. (2 Vakorinto 6:12, 13) Lexi i xitsundzuxo lexinene eka vantshwa. Ndlela yin’wana ya ku endla leswi i ku tihlanganisa ni mintlawa leyi katsaka majaha ni vanhwana. Tammy wa hlamusela: “Ndzi anakanya leswaku sweswo swa tsakisa. Swa antswa ku va ni vanghana vo tala.” Monica u ri: “Mhaka ya ntlawa i yinene hikuva u kota ku vona vumunhu byo hambana-hambana bya vanhu naswona u kota ku swi vona leswaku ka ha ri ni vanhu vo tala lava u nga si hlanganaka na vona.”

Vatswari va wena va nga tlhela va tsakela ku ku pfuna ku hlela leswaku u va ni minkarhi leyinene ya ku tihungasa u ri ni vantshwa van’wana. Anne, manana la nga ni vana vambirhi, wa hlamusela: “Minkarhi hinkwayo ha tiyiseka leswaku kaya ra hina i ndhawu yo tsakisa leyi vana va tsakelaka ku va eka yona. Hi rhamba vanghana va vona, hi va nyika swo khomisa nyoka, kutani va tlanga mintlango. Hi ndlela yoleyo, a va voni swi boha leswaku va huma ekaya va ya titsakisa ni vana van’wana.”

Ina, hambi ku ri entlaweni, swi lava leswaku u va ni vukheta leswaku u nga nyikeli nyingiso eka munhu un’we ntsena. Vantshwa van’wana va anakanya leswaku loko ntsena va ri ni vanhu van’wana, a va le ku gangisaneni. Papalata ku tikanganyisa ko tano. (Pisalema 36:2) Loko u tipana ni munhu un’we nkarhi ni nkarhi loko u ri ni vanghana va wena, mi hetelela hi ku gangisana.b Lwela ku avanyisa hi ndlela leyinene eka vunghana bya wena ni va rimbewu leri hambaneke.—1 Timotiya 5:2.

Nkoka Wa Ku Rindza

Swi dyisa mbitsi ku byeriwa leswaku wa ha ri ntsongo lerova u nga sungula timhaka ta ku gangisana. Kambe vatswari va wena a vo ringeta ku ku dyisa mbitsi. Ku ri na sweswo, va wa va pfuka leswaku va ku pfuna ni ku ku sirhelela. Kutani ematshan’weni yo tshemba mbilu ya wena, u bakanya xitsundzuxo xa vona, hikwalaho ka yini u nga tirhisi ntokoto wa vona? Hi xikombiso, hikwalaho ka yini u nga lavi xitsundzuxo xa vona enkarhini lowu taka loko u ri ni xiphiqo malunghana ni va rimbewu leri hambaneke ni ra wena? Swivuriso 28:26 ya hi tsundzuxa: “Loyi a tshembaka mbilu yakwe i xihunguki.” Nhwanyana loyi a vitaniwaka Connie u ri: “Loko mufana a ndzi lava, lexi ndzi pfunaka ku hlula ntshikilelo wa ku gangisiwa i ku byela manana. Manana u bula hi mintokoto leyi nga hundza leyi humeleleke vanghana va yena ni vandyangu wa ka vona. Sweswo swi ndzi pfuna ngopfu.”

Ku rindzanyana u nga si sungula timhaka ta ku gangisana a swi nge yi kavanyeti ndlela leyi mintlhaveko ya wena yi kulaka ha yona kumbe ku kavanyeta ntshunxeko wa wena. Wa ha ri ni ntshunxeko wa ku ‘tsakela vuntshwa bya wena’ hikuva a wu si va ni vutihlamuleri bya vanhu lava kuleke bya ku gangisana ni ku nghenela vukati. (Eklesiasta 11:9) Ku rindzanyana swi ta tlhela swi ku nyika nkarhi wa ku aka vumunhu bya wena, ku wupfa kasi xa nkoka ngopfu ni vumoya bya wena. (Swirilo 3:26, 27) Hilaha muntshwa un’wana wa Mukreste a swi vekaka hakona, “u fanele ku tinyiketela eka Yehovha u nga si tinyiketela eka munhu un’wana.”

Loko u ri karhi u kula ni nhluvuko wa wena wu ri karhi wu voniwa hi un’wana ni un’wana, vatswari va wena va ta sungula ku ku languta hi ndlela leyi hambaneke. (1 Timotiya 4:15) Kutani loko se hakunene u tiyimiserile ku sungula timhaka ta ku gangisana, a swi kanakanisi leswaku va ta ku pfumelela ku endla tano.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 29]

Ku nyika munhu un’wana wa rimbewu leri hambaneke nyingiso wo hlawuleka . . . 

. . . hakanyingi swi ta pfuxa mintlhaveko ya rimbewu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Ematshan’weni ya ku kombisa ku tsakela eka munhu un’we ntsena, ndlandlamuxa vunghana bya wena