Vantshwa Va Vutisa . . .

Hi Rihi Khombo Ra Ku Gangisana Ma Ha Ri Vatsongo?

“Masikunyana lawa, vafana van’wana va le xikolweni va sungule ku ndzi gangisa kumbe va lava leswaku ndzi va ntombhi ya vona.”—Becky, la nga ni malembe ya 11.a

“Vana vo tala va le xikolweni va rhandzana. Entiyisweni, swi tolovelekile ku vona vafana ni vanhwanyana va ri karhi va tswontswana etiphasejini.”—Liana, xichudeni lexi nga eka ntangha nhungu.

VANTSHWA vo tala va sungula ku gangisana va ha ri vatsongo. Lava mahungu va khutaza mukhuva lowu—va wu endla wu vonaka onge i vuhungasi lebyi nga riki na khombo. Oneyda la nga ni malembe ya 12 wa hlamusela: “Vana vo tala va le xikolweni va ni tintombhi ni majaha.” Ntombhi yin’wana leyi vuriwaka Jenifer yi ri: “Ndzi tsundzuka vana van’wana lava a va ri ni malembe ya kwalomu ka kaye lava a va rhandzana.” Wa engetela: “Ndzi sungule ku titwa ndzi navela ku gangisiwa loko ndzi ri ni malembe ya 11.”

Kutani, swi le rivaleni leswaku loko u nga gangisani na munhu, u nga ha titwa u ri ni xivundza. Ina, va nga ha ku vungunya ni ku ku hlekula loko u nga gangisani na munhu. Leswi Jenifer a a swi xiya leswaku wa ha ri tsongo leswaku a nga rhandzana ni munhu, u lo ala loko vafana va n’wi gangisa. Va angule njhani? Jenifer u ri: “Va ndzi endle xiphukuphuku ni ku endla mafenya ha mina.” Ku hava munhu la lavaka ku hlekuriwa. Kambe, xana u fanele ku gangisa munhu un’wana hileswi van’wana va gangisanaka? Kahle-kahle, ku gangisa swi vula yini? Naswona hi xihi xikongomelo xa ku gangisa?

Swi Vula Yini Ku Gangisa?

‘A hi gangisani. Kambe ho va vanghana,’ vantshwa vo tala va vula tano, hambiloko va heta nkarhi wo leha va ri ni munhu wa rimbewu leri hambaneke. Ku nga khathariseki leswaku sweswo u swi vula yini—ku gangisana, ku famba swin’we kumbe ku vonana ntsena—loko ntombhi ni jaha va tshamela ku va swin’we, a ko va vunghana ntsena. A swi bohi leswaku vanhu va vonana hi kona va gangisanaka. Ku burisana hi ku tirhisa Internet, hi riqingho, hi papila kumbe hi ku rhumelana rungula hi E-mail, ku nga ha va tindlela tin’wana ta ku gangisana.

U nga ha tivutisa leswi, Xana swi ni khombo ku fikela kwihi loko munhu a heta nkarhi a ri ni wa rimbewu leri hambaneke?

Makhombo Ya Ku Gangisana

Eka Swivuriso 30:19, Bibele yi vulavula hi “ndlela ya xikepe exikarhi ka lwandle ni ndlela ya munhu la tiyeke emirini la nga ni nhwanyana.” Xiga lexi xi ringanyeta leswaku vuxaka bya wanuna ni wansati byi ni ndlela leyi byi yi landzelaka. Loko vanhu lava gangisanaka va wupfile naswona va namarhela milawu ya Xikwembu ya mahanyelo, ku gangisana ku ta va endla va rhandzana naswona va hetelela va ri evukatini lebyi xiximekaka. Phela, Xikwembu xi vumbe wanuna ni wansati leswaku va rhandzana. Kambe ku vuriwa yini hiloko u nga si kula kahle leswaku u nghenela vukati? Loko u sungula ku gangisa wa ha ri tsongo, u tivangela khombo.

Hikwalaho ka yini? Hikuva loko u heta nkarhi wo leha u ri ni munhu wa rimbewu leri hambaneke, mintlhaveko ya wena yi to tiendlekela hi ntumbuluko. U nga swi lemuki, u nga ha tikuma u langutele emahlweni leswaku u n’wi vona. Loko u nga ri na yena, u tivona u ri karhi u ehleketa ha yena. Hambiswiritano, minkarhi yo tala, mintlhaveko leyi yi twiwa hi wena ntsena—naswona munhu loyi un’wana wa vaviseka. Naswona hambiloko mi rhandzana, mi nga ha pfilunganyeka ni ku vaviseka embilwini loko un’wana wa n’wina a nga si wupfa kahle kumbe a nga si kula kahle leswaku a nghenela vukati. Kahle-kahle, vuxaka byebyo byi ta helela kwihi? Xivuriso xa Bibele xi ri: “Xana munhu a nga hlengeleta ndzilo exifuveni xakwe kambe tinguvu takwe ti nga tshwi?”—Swivuriso 6:27.

A hi tweni hi muntshwa la vuriwaka Nina. U ri: “Ndzi hlangane ni jaha rin’wana eka Internet. Siku ni siku a hi vulavula tiawara to tala hi ku tsalelana hi khompyuta. Ndzi tikume ndzi n’wi rhandza swinene, naswona mianakanyo ya mina a yi nga ha suki eka yena. Vuxaka bya kona a byi tlhaveriwanga hi dyambu. Loko byi hela, ndzi tshikileleke swinene. Kutani jaha leri ri ndzi bele riqingho ri ndzi byela leswaku ri ta tidlaya hileswi vuxaka bya hina byi heleke. Sweswo swi ndzi tshikilele ngopfu.” Loko a languta leswi tshameke swi humelela, Nina u gimetisa xileswi: “A byi nga ri bya nkoka hi ndlela yoleyo! Vuxaka bya kona byi hele emalembeni mambirhi lama hundzeke, kambe ndza ha ri ni ntshikilelo ni sweswi.” Swi le rivaleni leswaku Nina a ha ri ntsongo lerova a nga nghenela timhaka ta ku rhandzana ni munhu.

Yinhla ya nkoka hi leyi, loko Bibele yi vulavula hi “ndlela ya munhu la tiyeke emirini la nga ni nhwanyana,” yi nga ha va yi vula vuxaka bya rimbewu. Hakanyingi manguva lawa, loko vanhu va gangisana, va hetelela va hlanganyele rimbewu. Loko va sungula swi nga ha famba kahle, va khomana mavoko ntsena. Hi ku hatlisa ku nga ha landzela ku vukarhana ni ku tswotswana marhama. Leswi swi hambanile ni vanhu lava kuleke, lava hakunene va tiboheke un’wana eka un’wana. Kambe loko vanhu va ha ri vatsongo leswaku va nga tekana, ku tikhoma ko tano ku ta va pfuxela ntsena ku navela loku nga fanelangiki ka rimbewu. Ku kombisana “rirhandzu” ku nga ha tinyika matimba hi ndlela leyi nga fanelangiki kumbe leyi thyakeke. Ku nga ha tlhela ku endla leswaku va endla vumbhisa.b

Mihandzu ya vumbhisa ya vava. Van’wana lava hlanganyeleke eka rimbewu ro tano, va tluleriwa hi vuvabyi lebyi vangiwaka hi rimbewu. Van’wana va karhateka hi ku tivona va ri swikangalafula naswona va dlaya mapfalo ya vona. Vanhwanyana van’wana va tikuma va tikile. A swi hlamarisi leswi Bibele yi nyikaka xitsundzuxo lexi: “Balekelani vumbhisa”! (1 Vakorinto 6:13, 18; 1 Vatesalonika 4:3) Loko u papalata mhaka ya ku gangisana wa ha ri tsongo, swi ta ku pfuna leswaku u hanya hi ku landza xitsundzuxo lexi.

Nkarhi Wo Gangisana

Leswi a swi vuli swona leswaku a wu nge pfuki u gangisane ni munhu. Kambe loko wa ha ri n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi, u nga ha va wa ha ri eka leswi Bibele yi swi vitanaka “vurhumbuki bya vuntshwa.” (1 Vakorinto 7:36) Wa ha ri eku rhumbukeni leswaku u hetelela u ri wanuna kumbe wansati. Hi nkarhi lowu, u sungula ku kula emirini, emintlhavekweni ni le ka swirho swa rimbewu. Mintlhaveko ya wena—ku katsa ni ku navela ka rimbewu—ku nga ha va ni matimba swinene. Kambe, mintlhaveko yoleyo yi nga ha tlhela yi endleka hi xihatla. Leswi hi swona swi endlaka leswaku rirhandzu ra vana va kondlo-a-ndzi-dyi, ri nga yi helo. Nhwanyana un’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi, u ri: “Hi ntolovelo loko ndzi gangisana ni jaha, a ho swi endla vhiki rin’we ntsena, leri landzelaka swi dzudzeka.”

Swi le rivaleni leswaku a hi vutlhari ku nghenela timhaka ta ku gangisana wa ha ‘rhumbuka vuntshwa.’ Swa antswa ku yima kukondza u titiva kahle, u tiva leswi u swi lavaka ni leswi u nga swi laviki, naswona u tiva ni tipakani ta wena. Nakambe, u fanele u va u kule kahle leswaku u kota ku byarha vutihlamuleri bya vukati. Hi xikombiso, Yehovha u langutela leswaku wanuna a kota ku wundla ndyangu wakwe—hi tlhelo ra nyama, hi swilo leswi vonakaka ni hi tlhelo ra moya. Loko u ri mufana wa kondlo-a-ndzi-dyi, xana u tiyimiserile ku kuma ntirho ni ku khathalela ndyangu wa wena kumbe ni vana? Xana u ta swi kota ku va pfuna leswaku va tshama va tiyile hi tlhelo ra moya? Naswona ku vuriwa yini hiloko u ri xinhwanyatana? Wansati u fanele ku rhandza ni ku xixima nuna wakwe; u fanele ku yima ni swiboho leswi a swi endlaka. Xana u tiyimiserile ku endla tano vutomi bya wena hinkwabyo? Nakambe, xana u tiyimiserile ku khathalela ndyangu nkarhi ni nkarhi—ku lunghiselela swakudya ni ku khathalela vana?—Vaefesa 5:22-25, 28-31; 1 Timotiya 5:8.

Hi xikombiso: Le matikweni ya le Vupela-dyambu, vantshwa va ehleketa hi movha wa ndyangu. Kambe, xana muntshwa u fanele ku endla yini emahlweni ko va a chayela? Ematikweni yo tala u fanele u rhanga u dyondzisiwa kutani u kamberiwa u nga si nyikiwa maphepha ya ku chayela. Hikwalaho ka yini? Hikwalaho ka leswi ku chayela ku nga vutihlamuleri lebyikulu. Vutomi bya wena ni bya vanhu van’wana byi le mavokweni ya wena loko u ri karhi u chayela. Ina, vukati na byona i vutihlamuleri lebyikulu! Tanihi n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi, swi nga ha endleka u nga si lunghekela ku byarha vutihlamuleri lebyi. Kutani ku ta va vutlhari ku papalata ndzingo wa ku nghenela timhaka ta ku gangisana, tanihi leswi ku gangisana ku nga goza leri endlaka leswaku u kuma munhu loyi u nga ta tekana na yena. Handle ko ba mariri: Loko u nga si tiyimisela ku teka, u nga ngheneli timhaka ta ku gangisana.

Leswaku u endla xiboho xa vutlhari emhakeni leyi, u lava leswi Bibele yi swi vulaka “vutivi ni vuswikoti byo ehleketa.” (Swivuriso 1:4) Kutani ku nga ha va vutlhari loko wo kuma vutivi ni ntokoto wa munhu la kuleke. Hakanyingi vatswari va Vakreste va nga ku pfuna ku vona loko se u faneleka ku nghenela vukati kumbe e-e. Nakambe u nga ha lava ku kuma xitsundzuxo eka swirho swin’wana leswi wupfeke swa vandlha ra Vukreste. Loko vatswari va wena va ku sivela leswaku u nga ngheneli timhaka ta ku gangisana, u ta va u endla kahle loko u khomisana na vona. Va navela ku ku pfuna leswaku “u bakanya khombo.”—Eklesiasta 11:10.

Loko va vona leswaku a wu si lunghekela ku nghenela timhaka ta ku gangisana, va nga ha bumabumela leswaku hi nkarhi wolowo, u papalata ku yisa nyingiso wa wena eka munhu wo karhi, kambe u va ni xinghana ni vanhu vo tala. Loko u tihlanganisa ni vanhu lava nga tekangiki ni lava va nga teka, lavakulu ni lavatsongo, swin’we ni tintangha ta wena, swi nga ku pfuna leswaku u antswisa vumunhu bya wena naswona u va ni langutelo lerinene hi vutomi ni vukati.

A swi nge olovi leswaku u rindza kukondza u lunghekela ku sungula timhaka ta ku gangisana. Kambe ku rindza swa pfuna. Loko u tirhisa nkarhi wa “vurhumbuki bya vuntshwa” leswaku u wupfa, u va munhu lonkulu la nga ni vutihlamuleri, u ta ti hungutela swiphiqo swo tala. Loko u endla tano, u ta va u tinyika nkarhi wa ku kula leswaku u va munhu la nga ta swi kota ku langutana ni mintshikilelo swin’we ni vutihlamuleri bya vukati. Nakambe u ta va u tinyika nkarhi wa leswaku u kula u va munhu wa moya. Hikwalaho, loko se u lunghekela ku nghenela timhaka ta ku gangisana, vanhu van’wana va nga ha ku vona u ri munhu loyi hakunene va faneleka va n’wi tiva kahle.

Loko u swi tsakela ku kuma rungula leri engetelekeke kumbe u tsakela leswaku un’wana a ku endzela a ta dyondza Bibele na wena mahala, hi kombela u tsalela eka Jehovah’s Witnesses, Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740, South Africa, kumbe eka adirese leyi faneleke eka leti xaxametiweke eka tluka 5.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Hakanyingi swikombiso swa rirhandzu swi hoxa munhu ekhombyeni