Vutherorisi Byi Cince Mavala
Ro hetelela loko hi aneka mhaka ya vutherorisi eka xifunengeto xa magazini lowu, hi tirhise xifaniso lexi tolovelekeke—xa vadlayi lava tipfaleke tinghohe va tamele swibamu hala ndzhaku ku ri ni ku buluka lokukulu. Kambe masiku lawa, xiyimo xi cincile.
NINHLIKANHI dyambu ri lo hosi, tilori leti tolovelekeke ti nghena endhawini yin’wana ti ri karhi ti dumela ehansi. Tilori leti ti fika ti yima ekusuhi ni xikolo. Hi ku tsopeta ka tihlo, ntlawa wa vavanuna lava leteriweke kahle, lava tipfaleke tinhompfu ni lava ambaleke tinguvu to tisirhelela eka chefu va tlhotlhomela eswikhwatanini swa xikolo xexo. Va tiva ntsena leswaku xibuluki xo karhi lexitsongo xi rhiyiwile exitediyamu xa mintlango xa xikolo xexo, xi humesa chefu leyi vabyiseke vahlaleri vo tala lava teke ku ta hlalela ntlango. Hi ku tirhisana ni vafambisi va timhaka ta xilamulela-mhangu va kwalaho, vavanuna va mune va nghena endhawini yoleyo leyi nga ni chefu leswaku wu ta kumisisa leswi endlekeke. Xana xibuluki xexo xi humese yini? Xana xi humese chefu ya anthrax? Xana xi humese gasi leyi vavisaka misiha?
Vavanuna volavo va kongoma erivaleni ra kona, va tamele michini yo hambana-hambana yo kambela chefu ya tikhemikhali. Va fika ekamareni leritsongo leri eka rona va kumaka masalela ya xibuluki lexi. Ntirho wa vona wu lava vurhon’wana lebyikulu, wu lava leswaku va tirhisa switirhisiwa leswitsongo swinene swo kambela ha swona swin’we ni michini leyikulu.
Ku nga ri kungani, va sungula ku dzuka nyuku. Ntirho lowu wu lava u dye u xurha, hambiloko u leteriwe kahle. Kambe, va kume masalela ya xibuluki lexi ku nga si hela timinete ta khume. “Handle ko kanakana, xibuluki lexi i anthrax,” ku tiyisekisa mutivi wa tikhemikhali loyi a nga na vona.
Ku Cinca Ka Vutherorisi
Lexi a ku nga ri xiendlakalo lexi nga ni khombo. A va praktisa ndlela leyi ntlawa lowu wu nga angulaka ha yona loko ko tshuka ku va ni nhlaselo wa gasi leyi nga ni chefu, hala dzongeni wa New York. Ntlawa lowu hi wun’wana wa mintlawa leya ha ku vumbiwaka, leyi vuriwaka Mintlawa leyi Lwaka ni ku Dlayiwa ka Vaaki vo Tala. Mintlawa leyi yi nyikiwe ntirho wa ku kambisisa leswaku vutherorisi lebyintshwa i byikulu ku fikela kwihi ni ku vona leswaku byi ni khombo ku fikela kwihi, leswi yi swi endla hi ku kambisisa swilo leswi vonakaka onge swi ni tikhemikhali leti nga ni chefu kumbe miseve ya matimba leyi nga ni khombo.
Ntlawa lowu i wun’wana wa mintlawa yo tala leyi vumbiweke leswaku yi lwisana ni minxungeto leyi cincaka mavala swin’we ni mintlhontlho leyi vangiwaka hi vutherorisi.a Swiendlakalo swa manguva lawa swi kombisa leswaku mintirho ya vutherorisi leyi endliwaka hi mintlawa leyi tilawulaka kumbe hi vanhu vo karhi lava hisekelaka etlhelo yi ya yi engeteleka. Hambileswi matherorisi yo tala ma ha hlaselaka tindhawu ta masocha ni miako ya vayimeri va matiko mambe, van’wana se va hlasela ni vanhu lava nga sirheleriwangiki, ku fana ni swo famba swa mani na mani, tindhawu ta mintlango, tindhawu ta le madorobeni leti nga lo mphaa, hi vanhu, tihotela ni tindhawu ta vavalangi.
Porter Goss, mutshama-xitulu wa Komiti ya Yindlu ya Vuyimeri wa le United States, loko a tiyisekisa leswaku vutherorisi byi cinca mavala, u te: “Hi fanele hi antswisa ndlela leyi hi ehleketaka ha yona malunghana ni vutherorisi lebyi seketeriwaka hi hulumendhe, hi ehleketa hi vutherorisi byin’wana. Hi langutane ni vutherorisi lebyi lwelaka timfanelo to karhi.”
Vutherorisi lebyintshwa byi tirhisa tindlela leti swi tikaka ku ti sivela kumbe ku lwa na tona. Hilaha ku engetelekaka, vutherorisi bya swi kota ku sungula thekinoloji leyintshwa ni ku kuma nseketelo wa timali eka vanhu vo karhi. USA Today ya vika: “Tikhompyuta letintshwa ni tindlela to vulavurisana ta thekinoloji swin’we ni ntirhisano wa mintlawa ya swigevenga, swi endla leswaku swi tika ngopfu ku lwisana ni vutherorisi.” Vutherorisi lebyintshwa byi tirhisa ni tindlela letintshwa, leswi endleke leswaku vaviki va mahungu swin’we ni vakambisisi va mahungu va boheka ku vumba swiga swo kota “vutherorisi bya le ka khompyuta,” “vutherorisi bya chefu” na “vutherorisi lebyi endliwaka eka mbango.”
Xana byi xungeta ku fikela kwihi vutherorisi lebyintshwa? Xana vuhlayiseki bya wena byi le khombyeni? Xana ku ni ntlhantlho eka khombo ra vutherorisi bya misava hinkwayo? Swihloko leswi landzelaka swi ta hlamula swivutiso leswi.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Ku ni mavonelo lama hambaneke ngopfu malunghana ni swivangelo swa vutherorisi. Hi xikombiso, ematikweni lama nga ni madzolonga, ntlawa wun’wana wu nga ha ku teka ku fanerile kasi wun’wana wu nga ku teka ku ri vutherorisi, swi ta ya hi leswaku hi wihi ntlawa lowu vutisiwaka. Eswihlokweni leswi swi tlhandlamaka, rito leri nge “vutherorisi” ri kombetela ntsena eka ku tirhisiwa ka madzolonga leswaku ku fikeleriwa swilaveko swo karhi.
[Bokisi/Mepe lowu nga eka tluka 12, 13]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Khume ra malembe ya VUTHERORISI
1. Buenos Aires, eArgentina
March 17, 1992
Bomo leyi fuhlekiweke emovheni yi mbundzumuxe yindlu ya Vuyimeri ya le Israeli. Lave feke: 29. Lava vavisekeke: 242
2. Algiers, eAlgeria
August 26, 1992
Bomo yi buluke erivaleni ra swihaha-mpfhuka ra matiko hinkwawo. Lava feke: 12. Lava vavisekeke: kwalomu ka 128
3. Doroba ra New York, eUnited States
February 26, 1993
Vangheni va kereke lava hisekelaka etlhelo va bulukise bomo leyikulu, leyi a va yi fuhleke ehansi ka World Trade Center. Lave feke: 6. Lava vavisekeke: kwalomu ka 1 000
4. Matsumoto, eJapani
June 27, 1994
Swirho swa ntlawa wa Aum Shinrikyo swi fufutele gasi ya sarin emugangeni wun’wana. Lava feke: 7. Lava vavisekeke: 270
5. Tokyo, eJapani
March 20, 1995
Swirho swa Aum Shinrikyo swi rhwele maphasela ya tsevu swi nghena na wona exitichini xa xitimela xa le hansi ka misava eTokyo, lama humeseke gasi leyi dlayaka ya sarin. Lava feke: 12. Lava vavisekeke: va tlula 5 000
6. Doroba ra Oklahoma, eUnited States
April 19, 1995
Bomo leyi fuhlekiweke elorini yi buluke emuakweni wa mfumo. Matherorisi lama lwaka ni mfumo hi wona ma voniweke nandzu. Laveke feke: 168. Lava vavisekeke: va le henhla ka 500
7. Colombo, eSri Lanka
January 31, 1996
Matherorisi ya rixaka ro karhi ma endle leswaku lori leyi rhwaleke swibuluki yi tlumba banki hi vomu. Lava feke: 90. Lava vavisekeke: va le henhla ka 1 400
8. London, eNghilandhi
February 9, 1996
Matherorisi ya le Ireland ma bulukise bomo laha mimovha yi yimaka kona. Lava feke: 2. Lava vavisekeke: va le henhla ka 100
9. Yerusalema, eIsrayele
February 25, 1996
Munhu loyi a tisungeke hi ku tirhisa bomo u hahlule bazi hi bomo. Ku ni xivilelo xa leswaku ku nga ha va ku ri vanhu va vukhongeri lava hisekelaka etlhelo. Lava feke: 26. Lava vavisekeke: va kwalomu ka 80
10. Dhahran, eSaudi Arabia
June 25, 1996
Lori leyi rhwalaka petirolo leyi a ku fuhlekiwe bomo eka yona yi buluke ehandle ka tindlu ta masocha ta le United States. Lava feke: 19. Lava vavisekeke: 515
11. Phnom Penh, eCambodia
March 30, 1997
Vahlaseri va jikijele tibomo ta voko ta mune eka vanhu lava a va kombisa ku vilela. Lava feke: va fika eka 16. Lava vavisekeke: va le henhla ka 100
12. Coimbatore, eIndiya
February 14, 1998
Vanhu va vukhongeri lava lwaka va bulukisa tibomo hi ku landzelana. Lava feke: 43. Lava vavisekeke: 200
13. Nairobi, eKenya ni le Dar es Salaam, eTanzania
August 7, 1998
Yindlu ya Vuyimeri bya le United States yi mbundzumuxiwile hi bomo. Lava feke: 250. Lava vavisekeke: va le henhla ka 5 500
14. Colombia
October 18 na November 3, 1998
Nhlaselo wa tibomo wun’wana i wa swibalesa. Nhlaselo wo sungula a wu kongomisiwe eka phayiphi ya oyili. Lava feke: 209. Lava vavisekeke: va le henhla ka 130
15. Moscow, eRhaxiya
September 9 na 13, 1999
Tibomo timbirhi letikulu ti hahlule miako yimbirhi. Lava feke: 212. Lava vavisekeke: va le henhla ka 300
[Swihlovo Swa Kona]
Xihlovo: The Interdisciplinary Center, Herzliya, Israyele
Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.
Victor Grubicy/Sipa Press
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 14]
Nhlaselo Wa Le Ka Khompyuta
March 1999: Swiviko swi komba leswaku tikhompyuta ta le Pentagon ti tshama ti “vekiwe tihlo, ni ku hleriwa” hi vanhu lava nga fanelangiki. Eka Ndzawulo ya Nsirhelelo ya le United State, siku ni siku ku kumeka leswaku vanhu va ringete ku hlasela fambiselo ra yona ra khompyuta hi minkarhi ya 60 ku ya eka 80.
Exikarhi ka 1999: Ku nga si hela tin’hweti tinharhu, swigevenga swa tikhompyuta leswi lwaka ni hulumendhe swi nghene swi nga ri enawini eka xiyenge xa khompyuta lexi tameleke timhaka ta Huvo ya Milawu ya le United States, Ndzawulo ya Mfumo ya Vulavisisi, Vuthu ra le United States, Vutshamo bya Muungameri wa le United States ni tindzawulo to hlayanyana ta swirho swa khabinete swa le United States.
January 2000: Emisaveni hinkwayo, ku vikiwa leswaku mabindzu ma tirhise mali leyi ringanaka R93 wa magidi ya timiliyoni n’wexemu wa kona, ma lwa ni “vutherorisi bya mabindzu” lebyi a byi tisiwa hi swilo leswi hlaselaka swa khompyuta.
August 2000: Xigevenga xa tikhompyuta xi nghene eka xiyenge xa khompyuta lexi tameleke timhaka ta hulumendhe swin’we ni ta mfumo wa kwalaho eUnited Kingdom.