Ku Tirhisiwa Ka Swidzidzirisi Hi Ndlela Yo Biha—Yi Kona Ndlela Ya Ku Hlula!

“NHUNDZU Leyikulu Ya Khokheyini Leyi Cheriweke eMabodlheleni Ya Vhinyo.” Xihloko xa phepha-hungu leri nga ni nhloko-mhaka yoleyo xi hlamusele ndlela leyi maphorisa ya le Joni, eAfrika Dzonga, ma kumeke ha yona bokisi lerikulu ra nhundzu ri ri ni mabodlhela lama ringanaka 11 600 ya vhinyo ya le Amerika Dzonga. Vhinyo ya kona a yi pfanganisiwe ni khokheyini leyi nga exikarhi ka tikhilogiramu ta 150 na 180. Ku khorwiwa leswaku leyi i khokheyini yo tala ku tlula hinkwato leti nga tshama ti ngungumerisiwa etikweni.

Hambileswi ku kumiwa ka swidzidzirisi leswi ku nga ha vonakaka onge ntirho wa humelela, kambe ntiyiso wa mhaka hileswaku maphorisa ma kuma ntsena 10 ku ya eka 15 wa tiphesente ta swidzidzirisi leswi nga riki enawini emisaveni hinkwayo. Khombo ra kona, leswi swi fana niloko mutirhi wa le ntangeni a khatlula matluka ma nga ri mangani ya mfava lowu kulaka hi ku hatlisa, kambe a nga tsuvuli timitsu ta wona.

Mpindzulo lowukulu wa swidzidzirisi wu kavanyeta matshalatshala ya hulumendhe ya ku sivela ku endliwa ni ku xavisiwa ka swona. EUnited States ntsena, mali ya swidzidzirisi leswi nga riki enawini leyi kumiwaka hi lembe yi endla magidi ya timiliyoni ta tirhandi. Leswi mali yi nga lo vuya hi masaka, a swi hlamarisi leswi maphorisa ni vatirhela-mfumo va hulumendhe, hambi ku ri van’wana lava nga eswikhundlheni swa le henhla, va katsekaka eka vukanganyisi lebyi.

Alex Bellos wa phepha-hungu ra The Guardian Weekly u vike a ri eBrazil leswaku hi ku ya hi vulavisisi bya le palamendhe, “ku boxiwe mavito ya swirho swinharhu swa yindlu ya vuyimeri, swirho swa 12 swa le vulawurini bya hulumendhe ni timeyara tinharhu . . . enxaxamelweni wa vanhu lava tlulaka 800 lava katsekaka eka vugevenga lebyi hlelekeke ni le ku ngungumerisiweni ka swidzidzirisi eBrazil.” Nxaxamelo wa kona a wu katsa ni “maphorisa, magqweta, van’wamabindzu ni varimi eswifundzheni swa 17 eka leswa 27.” Malunghana ni leswi swi kumiweke, profesa wa tipolitiki eYunivhesiti ya Brasília, u te: “Leswi swi tshuburiweke swi siya vanhu vo tala va le Brazil va ri ni nandzu.” Ku nga vuriwa marito lama fanaka hi tindhawu to tala leti ku kumekaka swidzidzirisi eka tona. Bindzu ra ku xavisa ni ku xava, hi rona ri nyanyisaka xiphiqo lexi.

Hi ku vona leswaku nawu a wu na matimba, magqweta-nkulu man’wana ma swi pfumelela ximfumo swidzidzirisi swin’wana leswaku swi tirhisiwa. Ku ni vonelo leri tolovelekeke ra leswaku vanhu va fanele va va ni mpimo lowutsongo lowu va nga ta wu tirhisa. Ku vuriwa leswaku leswi swi ta olovisela hulumendhe eku swi lawuleni ni ku hunguta mpindzulo lowukulu lowu endliwaka hi vaxavisi va swidzidzirisi.

Van’wana Va Humelela

Ku susa chefu swi nga ha rhanga swi endla leswaku vanhu lava godzomberiweke hi swidzidzirisi va swi fularhela kutani va antswisa rihanyo ra vona. Khombo ra kona, swi nga ha endleka leswaku loko munhu la godzomberiweke a tlhelela endhawini leyi a yi toloveleke, a ringeka, kutani a tlhelela eka swidzidzirisi. Loko Luigi Zoja, la nga mutsari a nyikela xivangelo xa kona u ri: “A swi koteki ku tshikisa munhu mahanyelo yo karhi kambe u nga n’wi kombi ndlela leyintshwa.”

Darren, la boxiweke exihlokweni lexi hundzeke, u kume “ndlela leyintshwa” leyi cinceke vutomi byakwe. Wa hlamusela: “A ndzi nga pfumeli leswaku Xikwembu xi kona, hambileswi a ndzi tirhisa swidzidzirisi ku sukela nimpundzu ku fikela nivusiku, siku rin’wana ndzi swi lemukile leswaku ku fanele ku ri ni Xikwembu. Etin’hwetini timbirhi kumbe tinharhu, ndzi ringete ku tshika swidzidzirisi, kambe vanghana va mina a va ndzi pfumelelanga leswaku ndzi swi tshika. Hambileswi swidzidzirisi a ndza ha swi tirhisa, ndzi sungule ku hlaya Bibele minkarhi hinkwayo ndzi nga si ya lata rivambu. A ndzi nga ha tihlanganisi ngopfu ni vanghana va mina. Siku rin’wana nimadyambu mina ni loyi ndzi tshamaka na yena a swi hi bile ngopfu swidzidzirisi. Ndzi boxe Bibele loko ndzi vulavula na yena. Nimixo siku leri tlhandlamaka u bele makwavo riqingho loyi a a ri Mbhoni ya Yehovha. U hi byele leswaku hi ya eka Mbhoni leyi a yi tshama edorobeni leri hi tshamaka eka rona, ndzi yile eka yona.

“Hi bule kukondza ku ba awara ya 11 nivusiku, naswona ndzi vuye ni tibuku to tala ta ku dyondza Bibele. U sungule ku ndzi dyondzisa Bibele, kutani ndzi tshike ku tirhisa swidzidzirisi hi ndlela yo biha swin’we ni ku dzaha fole. Endzhaku ka tin’hweti ta kaye, ndzi khuvuriwile ndzi va Mbhoni ya Yehovha.”

A hi matlangwana ku tshika swidzidzirisi. Michael la boxiweke exihlokweni lexi hundzeke, u hlamusela ku nonon’hweriwa loku a veke na kona loko a tshika ku tirhisa swidzidzirisi endzhaku ko swi tirhisa malembe ya 11: “A swi ndzi tikela ku dya, xisweswo ndzi sungule ku ondza. A ndzi khomiwa hi vusindza, ndzi dzuka nyuku, naswona ndzi vona vanhu va hatima. A ndzi swi navela ngopfu ku tlhelela eswidzidzirisini, kambe ku tshinela eka Yehovha hi xikhongelo ni ku dyondza Bibele swi ndzi pfunile leswaku ndzi tshama ndzi basile.” Vanhu lava nga tshama va tirhisa swidzidzirisi va pfumela leswaku a swi ri swa nkoka leswaku va hambana ni vanghana va vona hi ku helela.

Lexi Endlaka Leswaku Matshalatshala Ya Vanhu Ma Tsandzeka

Ku tirhisa swidzidzirisi hi ndlela leyi nga riki enawini ko va xin’wana xa swiphiqo swo tala leswi khumbaka misava hinkwayo. Nkucetelo lowukulu wa vubihi, madzolonga ni lunya swi hlasele misava hinkwayo. Bibele yi ri: “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya lowo homboloka.” (1 Yohane 5:19) Munhu yoloye ‘wo homboloka’ u boxiwa hi muapostola Yohane eka Nhlavutelo 12:9: “Hiloko dragona leyikulu yi lahleriwa ehansi, nyoka ya khale, leyi vuriwaka Diyavulosi na Sathana, leyi xisaka misava hinkwayo leyi akiweke; yi lahleriwa ehansi emisaveni, ni tintsumi ta yona ti lahleriwa ehansi na yona.”

Ku tlhandlekela eka ku tsana kakwe, munhu u boheke ku lwa ni xirha lexi xi nga ni matimba. Sathana hi yena la xandzukiseke vanhu eku sunguleni. U tiyimisele ku ya emahlweni a onha mahanyelo ya vona ni ku va hambukisa eka Xikwembu. Ndlela yo biha leyi vanhu va tirhisaka swidzidzirisi ha yona yi vonaka yi ri xiphemu xa rhengu rakwe. U karihile swinene hikuva wa swi tiva leswaku “u ni nkarhi wo koma.”—Nhlavutelo 12:12.

Hi Wihi Ntlhantlho Lowu Xikwembu Xi Nga Ta Wu Tirhisa?

Bibele yi paluxa lunghiselelo ra rirhandzu ra Muvumbi ra ku ponisa vanhu exiyin’weni xa vona xa vudyoho. Eka 1 Vakorinto 15:22, hi byeriwa leswi: “Tanihi leswi hinkwavo va faka eka Adamu, kutani hinkwavo va ta hanyisiwa eka Kreste.” Yesu u te emisaveni hi ku tirhandzela a ri munhu la hetisekeke kutani a nyikela hi vutomi byakwe leswaku a kutsula vanhu eka vuyelo bya xidyoho ni rifu.

Ku tiva xivangelo xa rifu swin’we ni ntlhantlho wa swiphiqo swa vanhu swi va nyike matimba ni xivindzi xa ku fularhela swidzidzirisi. Kambe Bibele a yi hi pfuni ntsena leswaku hi hlula xiphiqo xa swidzidzirisi sweswi. Yi hi byela ni hi nkarhi lowu taka, endzhaku ka ku herisiwa ka nkucetelo wa Sathana, laha mavabyi hinkwawo ya misava, ku katsa ni ku tirhisiwa ka swidzidzirisi hi ndlela yo biha, swi nga ta helela makumu.

Buku ya Nhlavutelo yi hlamusela “nambu wa mati ya vutomi, lowu tengeke ku fana ni kristala, wu khuluka wu huma exiluvelweni xa Xikwembu ni xa Xinyimpfana.” (Nhlavutelo 22:1) Nkova lowu wo fanekisela wu yimela lunghiselelo ra Xikwembu ha Yesu Kreste ra ku tlherisela vanhu evuton’wini lebyi hetisekeke eparadeyisini ya laha misaveni. Nhlavutelo yi hlamusela mirhi ya vutomi leyi hlukaka etlhelweni ka nambu kutani yi ku: “Matluka ya mirhi a ma ri ya ku hanyisa matiko.” (Nhlavutelo 22:2) Matluka wolawo yo fanekisela ma yimela malunghiselelo ya Yehovha ya ku tlherisela vanhu eku hetisekeni hi tlhelo ra moya ni ra nyama.

Eku heteleleni, munhu u ta ntshunxeka, a nge ntshunxeki ntsena eku tirhiseni ka swidzidzirisi hi ndlela yo biha kambe ni le mavabyini swin’we ni le swiphiqweni swin’wana leswi n’wi kayakayisaka exiyin’weni lexi xi hohlokeke!

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Xana Mbangi A Yi Na Khombo?

Matiko yo hlayanyana ma ehleketa ku nyika mpfumelelo wa leswaku mbangi yi tirhisiwa, ngopfu-ngopfu leswaku yi tirhiseriwa vutshunguri. Ku kumeke leswaku xidzidzirisi lexi xi hunguta ku vava ka khwiri loku vangiwaka hi vutshunguri byo tirhisa tikhemikhali, naswona hi ku ya hi vumbhoni lebyi kumekeke, yi pfuna vanhu lava khomiweke hi AIDS leswaku va lwa ni xiphiqo xa ku nga tsakeli swakudya. Yi tlhele yi tirhisiwa ku huhata switlhavi.

Hambileswi mimbuyelo leyi kumekeke eka vulavisisi yi nga faniki, vukamberi lebyi vikiweke eka magazini wa New Scientist byi kume makhombo man’wana lama vangiwaka hi mbangi.

Vukamberi bya le Yunivhesiti ya Harvard byi pimanise ntlawa wa vanhu lava hanyaka hi mbangi swin’we ni ntlawa lowu wu nga yi tirhisiki ngopfu. A va kumanga ku hambana emiehleketweni ya mintlawa leyi. Kambe, enkambisisweni wun’wana wa ku kambela leswaku vanhu lava dzahaka ngopfu mbangi va langutana njhani ni swiyimo, va kumeke va tsanile ngopfu.

Yunivhesiti yin’wana yi kambele ntlawa wa vanhu lava dzahaka mbangi ni ntlawa wa vanhu lava dzahaka fole, hi malembe lama tlulaka 15. Lava dzahaka mbangi a va dzaha tizolo tinharhu kumbe ta mune hi siku, kasi lava dzahaka fole a va pakutela 20 wa tisigarete kumbe ku tlula hi siku. Nhlayo leyi ringanaka eka mintlawa leyi yimbirhi a yi karhatiwa hi ku khohlola ni vuvabyi bya mahahu. Loko va kambisisa mahahu ya mintlawa leyi yimbirhi, va kume leswaku tisele ta yona ti onhakile havumbirhi bya yona.

Hambileswi vanhu lava dzahaka mbangi va nga yi dzahiki hi ku phindha-phindha, kambe ku kumiwe leswaku zolo yin’we yi ni chefu leyi phindhekeke kanharhu eka ya fole. Ku tlula kwalaho, New Scientist yi vikile: “Vanhu lava dzahaka mbangi va yi koka hi matimba loko va dzaha naswona va hlayisa musi wa kona nkarhi wo leha endzeni.”

Tlhandlakambirhi, tisele ta nsawutiso leti nga emahahwini ya vanhu lava dzahaka mbangi ti kumeke ti tsanile hi 35 wa tiphesente eku lweni ni tibakteriya loko ti pimanisiwa ni tisele ta vanhu lava dzahaka fole.

[Xihlovo Xa Kona]

U.S. Navy photo

[Bokisi leri nga eka tluka 11]

“Nandzu Lowu Twisaka Ku Vava” Wa Vatswari

Mutsari un’wana wa phepha-hungu ra Saturday Star ra le Afrika Dzonga u kombise ku karhateka hikwalaho ka ku engeteleka lokukulu ka nhlayo ya vana lava tirhisaka swidzidzirisi hi ndlela yo biha eAfrika Dzonga ivi a ku:

“Hakanyingi swi hi twisa ku vava hina vatswari ni vaaka-tiko, leswaku vana va [va tirhisa swidzidzirisi]. Hi tshama hi ri eku kululeni hi n’watseka leswaku hi kuma swilo leswi vonakaka. Vana va hina va lava matimba ya hina ni miehleketo ya hina. Xana hi heta nkarhi wa nkoka hi ri na vona? Swa olova ku va nyika mali leswaku va nga hi sala-sali ndzhaku. Sweswo swa olova ku ri ni ku va yingisela—ku yingisela leswi va swi chavaka, leswi va nga ni ntshembo wa swona, leswi va karhataka. Madyambu wolawo, loko hi tshame ekhefini kumbe hi hlalele TV, xana hi ta va hi swi tiva leswi va swi endlaka?”

Kumbexana hi nga engetela, xana hi ta va hi swi tiva leswi va swi ehleketaka?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Vanhu vo tala va pfuniwile leswaku va tshika ku tirhisa swidzidzirisi hi ndlela yo biha