Mpfuno Eka Vavasati Lava Biwaka

XANA ku nga endliwa yini leswaku ku pfuniwa vavasati lava xanisiwaka? Xo sungula, munhu u fanele a twisisa maxangu lawa va langutanaka na wona. Tindlela tin’wana leti vanhu lava xanisaka vavasati va ti tirhisaka, ti va twisa ku vava loku tlulaka ku vava loku va ku twaka loko va lo biwa. Vavasati va holoveriwa ni ku xungetiwa lerova va titwa va ri swikangalafula naswona va pfuna ku dya ntsena.

Tsundzuka Roxana, loyi mhaka yakwe yi hlamuseriweke eku sunguleni ka swihloko leswi. Minkarhi yin’wana nuna wakwe a a n’wi hlasela hi marito. Roxana u ri: “A a ndzi khovolela. A ku: ‘U hume hi fesitere exikolweni. Xana u ta swi kota ku hlayisa vana handle ka mina? U lolo, wo va manana hi vito. Xana u ehleketa leswaku valawuri va ta ku pfumelela u famba ni vana loko u ndzi thala?’”

Nuna wa Roxana a a n’wi tsona mali. A a nga n’wi pfumeleli ku tirhisa movha, naswona a a tshamela ku ba riqingho siku hinkwaro a kambela leswaku u endla yini. Loko a n’wi byela leswi a swi rhandzaka, o pfurha kunene hi vukarhi. Sweswo swi endle leswaku Roxana a nga ha boxi mavonelo yakwe.

Hilaha swi vonakaka hakona, mhaka ya ku xanisiwa ka vavasati yi rharhanganile. Ndlela leyi u nga va pfunaka ha yona i ku va yingisa u ri karhi u kombisa ntwela-vusiwana. U nga rivali leswaku swa tika eka wansati la xanisiweke ku vulavula hi leswi n’wi humeleleke. Xikongomelo xa wena ku fanele ku va ku tiyisa munhu la hlaseriweke leswaku a swi kota ku langutana ni xiyimo lexi a nga eka xona.

Vavasati van’wana lava xanisiwaka va nga ha lava mpfuno eka valawuri. Minkarhi yin’wana, loko timhaka ti bihe ngopfu ku nga laveka mpfuno wun’wana—tanihi ku nghenelela ka maphorisa—sweswo swi nga pfuna wanuna la xanisaka nsati wakwe ku vona leswaku leswi a swi endlaka swi bihile. Hambiswiritano, loko se ku ri ni ku rhula, munhu wa rivala leswaku u fanele a cinca.

Xana wansati la xanisiwaka u fanele ku tshika nuna wakwe? Bibele a yi yi teki yi ri matlangwana mhaka ya ku hambana ka nsati na nuna. Kambe, a yi n’wi sindzisi wansati la xanisiwaka leswaku a hambeta a tshama ni wanuna loyi a xungetaka rihanyo rakwe hambi ku ri vutomi byakwe. Pawulo, muapostola la nga Mukreste u tsarile: “Loko a boheka ku hambana na yena, a a tshame a nga tekiwi kumbe a tlhela a vuyelelana ni nuna wa yena.” (1 Vakorinto 7:10-16) Tanihi leswi Bibele yi nga aliki leswaku va nga hambana loko swiyimo swi bihe ngopfu, leswi wansati a swi endlaka emhakeni leyi i mhaka ya munhu hi xiyexe. (Vagalatiya 6:5) A nga kona la faneleke a kucetela wansati leswaku a hambana ni nuna wakwe, hi hala tlhelo, a nga kona loyi a faneleke a sindzisa wansati la xanisiwaka leswaku a tshama ni wanuna loyi a n’wi baka kasi rihanyo rakwe, vutomi byakwe hambi ku ri vumoya byakwe swi le khombyeni.

Xana Wu Kona Ntshembo Hi Lava Va Xanisaka Vasati Va Vona?

Ku xanisa nsati wa wena i ku tlula misinya ya milawu ya Bibele hi vomu. Eka Vaefesa 4:29, 31, ha hlaya: “Rito ro bola ri nga humi enon’wini wa n’wina, . . . Ku leva hinkwako ni ku hlundzuka ni vukarhi ni huwa ni mavulavulelo ya nhlambha a swi susiwe eka n’wina swin’we ni vubihi hinkwabyo.”

A nga kona wanuna la tivitanaka mulandzeri wa Kreste, la nga vulaka leswaku u rhandza nsati wakwe, kasi wa n’wi himetela. Loko a xanisa nsati wakwe, mintirho yakwe hinkwayo leyinene i ya hava! “Munhu la baka” nsati wakwe a nga faneleki ku kuma malunghelo yo hlawuleka evandlheni ra Vukreste. (1 Timotiya 3:3; 1 Vakorinto 13:1-3) Kunene, munhu un’wana ni un’wana la tivitanaka Mukreste, kambe a tshamela ku va ni swifafa naswona a nga hundzuki, a nga susiwa evandlheni ra Vukreste.—Vagalatiya 5:19-21; 2 Yohane 9, 10.

Xana vavanuna lava rhandzaka tinyimpi va nga hundzuka? Van’wana va hundzukile. Kambe, hi ntolovelo munhu la xanisaka nsati wakwe a nge cinci kukondza (1) a pfumela leswaku ndlela leyi a tikhomaka ha yona a yi lulamanga, (2) a tiyimisela ku cinca mahanyelo yakwe ni (3) ku lava mpfuno. Timbhoni ta Yehovha ti kume leswaku Bibele yi nga pfuna munhu leswaku a cinca. Vanhu vo tala lava tsakelaka lava Timbhoni ti dyondzeke na vona Bibele va sungule ku swi navela hi mbilu hinkwayo ku tsakisa Xikwembu. Swichudeni leswi leswintshwa swa Bibele swi dyondze leswaku Yehovha Xikwembu “moya-xiviri Wakwe wa n’wi venga un’wana ni un’wana la rhandzaka madzolonga.” (Pisalema 11:5) Ina, munhu la xanisaka nsati wakwe, a nga fanelanga a tshika ntsena ku ba nsati. Kambe u fanela a tlhela a dyondza ni ndlela leyintshwa ya ku hanya ni nsati wakwe.

Loko munhu a kuma vutivi hi Xikwembu, u languta nsati wakwe tanihi “mupfuni,” ku nga ri hlonga naswona a nga ri nchumu lowu nga pfuniki nchumu, kambe tanihi munhu la faneleke ku ‘xiximiwa.’ (Genesa 2:18; 1 Petro 3:7) U tlhela a dyondza ni ku va ni ntwela-vusiwana swin’we ni ku yingisa mavonelo ya nsati wakwe. (Genesa 21:12; Eklesiasta 4:1) Nongonoko wa ku dyondza Bibele wa Timbhoni ta Yehovha wu pfune mimpatswa yo tala. Endyangwini wa Vukreste, a nga kona loyi a faneleke a tshikilela van’wana swin’we ni ku va cinisa rhuvu-rhuvu.— Vaefesa 5:25, 28, 29.

“Rito ra Xikwembu ra hanya naswona ri ni matimba.” (Vaheveru 4:12) Xisweswo, vutlhari lebyi kumekaka eBibeleni byi nga pfuna mimpatswa leswaku yi kambisisa swiphiqo leswi yi nga na swona yi tlhela yi kuma xivindzi xa ku swi tlhantlha. Tlhandlakambirhi, Bibele yi ni ntshembo lowu tiyisekeke ni lowu chavelelaka, wa ku va emisaveni leyi nga riki na madzolonga loko Hosi ya le tilweni leyi vekiweke hi Yehovha, yi ta va yi fuma vanhu lava yingisaka. Bibele yi ri: “Yi ta kutsula xisiwana lexi kombelaka ku pfuniwa, ni la xanisekaka ni hinkwavo lava nga riki na mupfuni. Yi ta kutsula moya-xiviri wa vona eku tshikileriweni ni le madzolongeni.”—Pisalema 72:12, 14.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 12]

Endyangwini wa Vukreste, a nga kona loyi a faneleke a tshikilela van’wana swin’we ni ku va cinisa rhuvu-rhuvu

[Bokisi leri nga eka tluka 8]

Ku Lulamisa Mavonelo Lama Hoxeke

• Vavasati lava xanisiwaka hi vona va endlaka leswaku vanuna va vona va va ba.

Vavanuna vo tala lava xanisaka vasati va vona a va tivoni nandzu, va vula leswaku vasati lava va lo va vungunya. Hambi ku ri vanghana van’wana va ndyangu va nga ha seketela mavonelo ya leswaku swa tika ku hanyisana ni wansati, xisweswo a swi hlamarisi loko vavanuna va va ba nkarhi ni nkarhi. Leswi swi fana ni ku sola munhu loyi a biweke, ematshan’weni ya loyi a n’wi beke. Entiyisweni, vavasati lava xanisiwaka va tala ku endla hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku va verhamisa vavanuna va vona. Phela, ku ba nsati wa wena a swi amukeleki eka xiyimo hambi xi ri xihi. Buku leyi nge The Batterer—A Psychological Profile yi ri: “Vavanuna lava humelelaka emahlweni ka huvo hikwalaho ko xanisa vasati va vona hi lava va hanyaka hi madzolonga. Va ma tirhisela ku herisa ku hlundzuka ni ntshikilelo, ku nga ndlela yo va lawula ni ya ku herisa timholovo, leswaku ku sala ku pepile. . . . Hakanyingi a va swi voni leswaku va ni xiphiqo naswona a va swi tekeli enhlokweni.”

• Byala byi endla leswaku wanuna a hima nsati.

I ntiyiso leswaku vavanuna van’wana va rhandza nyimpi loko va dakwile. Kambe, xana hi fanele hi sola byala? K. J. Wilson, ebukwini yakwe leyi nge When Violence Begins at Home wa tsala: “Loko munhu a dakwile, u vhela a tumbela ha swona, ematshan’weni ya leswaku a ti vona nandzu.” U ya emahlweni: “Swi vonaka onge etikweni ra hina, vanhu va vona onge munhu a nga endli hi vomu loko a dakwile. Wansati la biwaka a nga ha sirhelela nuna wakwe, a vula leswaku a nga n’wi xanisi, kambe u karhatiwa hi vudakwa.” Wilson u vula leswaku vonelo ro tano, ri nga ha nyikela ntshembo lowu hoxeke wa leswaku “loko wanuna yoloye o tshika ku nwa, madzolonga ma ta hela.”

Enkarhini lowu, valavisisi vo tala va teka ku nwa byala ni ku xanisa wansati swi nga fambelani. Phela, vavanuna vo tala lava nga swidakwa naswona va tirhisaka swidzidzirisi hi ndlela yo biha a va va bi vasati va vona. Mutsari wa buku leyi nge When Men Batter Women, u ri: “Lexi endlaka leswaku vavanuna va ya emahlweni va xanisa vasati va vona, hi leswi va swi kotaka ku va tshikilela ni ku va lawula. . . . Munhu la xanisaka nsati wakwe u hanya hi vundzendzele ni ku tirhisa swidzidzirisi hi ndlela yo biha. Kambe ku ta va ku ri xihoxo ku ehleketa leswaku byala kumbe swidzidzirisi swi vanga madzolonga.”

• Vanhu lava xanisaka vasati va vona va xanisa ni vanhu van’wana.

Hakanyingi munhu la xanisaka nsati wakwe u lunghile eka vanghana vakwe. Wa cinca loko a ri ni vanghana. Hi yona mhaka leyi vanghana va ndyangu wakwe va nga swi khorwiki leswaku u rhandza madzolonga. Kambe, ntiyiso hi lowu, munhu la baka nsati, u ehleketa leswaku u ta swi kota ku n’wi lawula loko a n’wi himetela.

• Vavasati va swi lava ku xanisiwa.

Hakanyingi vanhu va anakanya leswi hikwalaho ka ku va va nga xi twisisi xiyimo lexi wansati la nga riki na vuyo a nga eka xona. Wansati la biweke a nga ha tsutsumela eka vanghana lava nga ta tshama na yena vhiki rin’we kumbe mambirhi, kambe endzhaku ka sweswo u ta ya kwihi ke? Ku kuma ntirho ni ku hakela mali ya rente hala tlhelo a ri karhi a khathalela vana a swi olovi. Nawu wu nga ha n’wi alela ku famba ni vana. Van’wana va balekile, kambe va va hlote va kondza va va kuma, van’wana va va teka hi nkani kumbe va va yenga. Vanghana lava nga swi twisisiki sweswo va nga ehleketa leswaku vavasati volavo va swi rhandza ku xanisiwa.