Xana Swakudya Swa Wena I Swinene?

XANA u dya kanharhu hi siku? Loko swi ri tano, loko u fika eka malembe ya 70, u ta va u dye minkarhi yo tlula 75 000. Hi xiringaniso, leswi swi vula leswaku munhu un’we wa le Yuropa u ta va a dye matandza ya 10 000, malofo ya swinkwa ya 5 000, swisakana swa mazambhana swa 100, tihomu tinharhu swin’we ni tinyimpfu timbirhi. Xana u titwa u endle ntirho wo tika swinene hikuva u dye swakudya leswi? Doo! Ha tsaka loko hi twa marito lama nge “swakudya hi leswi.” Nhloko ya xikolo lexi dyondzisaka ku sweka yi ri: “Swakudya i swa nkoka evuton’wini.”

Hakanyingi, hi ehleketa leswaku swakudya leswi hi swi dyaka i swinene naswona swi aka miri. Kambe loko ko kumeka ku ri na switsongo leswi nga riki kahle eka swakudya swo tala leswi hi swi dyaka, hi nga vabya ngopfu. Xana hi nga tiyiseka njhani leswaku swakudya leswi hi swi dyaka i swinene? Manguva-lawa, vanhu vo tala va vonaka va kanakana emhakeni leyi. Matiko man’wana ma karhateke ngopfu hi ku lava swakudya leswinene. Hikwalaho ka yini?

Lexi Endlaka Leswaku Ma Karhateka

Lembe ni lembe, mavabyi lama kumekaka eswakudyeni ma khoma vanhu lava ringanaka 15 wa tiphesente eka vaaki va le Yuropa. Hi xikombiso, eku sunguleni ka va-1980, mafurha yo sweka lama nga ni chefu ma dlaye vanhu va kwalomu ka 1 000 ma tlhela ma vabyisa van’wana lava ringanaka 20 000 eSpaniya. Hi 1999, vaaki va le Belgium a va chuhe ngopfu loko ku vikiwe leswaku swakudya swo kota matandza, nyama ya huku, chizi swin’we ni botere, swi nga ha endleka swi ri ni chefu leyi vitaniwaka dioxin. Sweswinyana, vaxavi va le Britain va sale va khomiwe hi rhumbu—naswona bindzu ra vona ro xavisa nyama ri wile—loko tihomu ti khomiwa hi vuvabyi bya bovine spongiform encephalopathy (vuvabyi bya ku hlanya ka tihomu). Kutani ku nghene vuvabyi bya swindomundomu, lebyi endleke leswaku ku dlayiwa ni ku cukumetiwa ka timiliyoni ta tihomu, tinyimpfu, tinguluve na timbuti.

Hambiloko swifuwo sweswo swi ri ni khombo lerikulu, ka ha ri ni swilo swin’wana leswi endlaka leswaku vurhongo bya vanhu byi nga phahi hikwalaho ka swakudya. Switirho leswintshwa leswi tirhisiwaka sweswi eku lunghiseleleni ka swakudya leswi dyiwaka hi vanhu swi ni khombo. Huvo ya Yuropa yi tsale leswi hi 1998: “Endlelo ra thekinoloji ya manguva lawa ra ku omisa swakudya ni ku hlanganisela matsavu ri endle leswaku ku va ni njhekanjhekisano.” Xana swilo swa sayense ya thekinoloji swi ta antswisa swakudya kumbe swi to onha? Naswona xana hi fanele ku endla yini leswaku swakudya swa hina swi va leswinene ku antswa?