Siku Leri Swihondzo swimbirhi Swi Weke Ha Rona

VAAKI va misava va timiliyoni, kumbe va magidi ya timiliyoni, a va nge swi rivali swiendlakalo leswi endlekeke hi September 11, 2001, eDorobeni ra New York, le Washington, D.C. ni le Pennsylvania. Xana loko u vona swilo leswi, kumbe u twa mahungu ya ku hlaseriwa ka World Trade Center ni Pentagon eWashington, a wu ri kwihi?

Ku onhiwa koloko ka nhundzu yo tala loku tsemaka nhlana, loku endlekeke hi ku copeta ka tihlo, naswona xo chavisa ngopfu, ku fa ka vanhu vo tala, swi endle leswaku vanhu va yima va tiehleketa kahle.

Xana hi dyondze yini hi swilo leswi hi faneleke hi swi rhangisa ku sungula ni ku swi hlawula evuton’wini bya hina? Xana swiendlakalo sweswo swo hlomula mbilu swi ti paluxe njhani timfanelo tin’wana to antswa ta vumunhu bya hina—ku nga ku tinyiketela, ntwela-vusiwana, ku tiyisela ni ku pfumala vutianakanyi? Xihloko lexi swin’we ni lexi landzelaka swi ta ringeta ku hlamula xivutiso lexi xo hetelela.

Lava Nga Pona Va Hi Byela Leswi Va Swi Voneke

Endzhakunyana ka khombo leri veke kona eNew York, magondzo ya le hansi ka misava ma pfariwile, naswona vanhu vo tala va hume eManhattan hi milenge—vunyingi bya vona va tsemakanye buloho ra Brooklyn ni ra Manhattan. A va yi vona kahle hofisi ni miako ya yindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha. Van’wana lava a va baleka khombo, va kongome emiakweni yoleyo hi ku hatlisa.

Alisha (exineneni), n’wana wa Mbhoni, a a ri exikarhi ka lava va nga fika ku sungula. A lo pyii, hi ritshuri na nkuma.a Wa hlamusela: “Loko ndzi ri karhi ndzi kongoma entirhweni hi xitimela, a ndzi kota ku vona musi lowu a wu tuvika wu huma eWorld Trade Center. Loko ndzi fika endhawini yoleyo yi nga ni khombo, tinghilazi a ti lo n’walalaa, naswona a ndzi twa ni ku hisa. Vanhu a vo bamfe, kasi maphorisa a ma ri karhi ma ringeta ku humesa un’wana ni un’wana endhawini yoleyo. Ndhawu yoleyo a yi fana ni le xivandleni xa nyimpi.

“Ndzi tsutsumele eka muako lowu nga ekusuhi ndzi ya lava vutumbelo. Hiloko ndzi twa ku buluka loko xihaha-mpfhuka xa vumbirhi xi hima xihondzo xa le dzongeni. A swi hlamuseleki leswi a swi humelela, musi wa ntima a wu mphimphele hinkwako-nkwako. Hi byeriwe leswaku hi suka endhawini yoleyo yi nga ni khombo. Ndzi khandziyisiwe byatso lebyi a byi pela East River byi ya eBrooklyn. Loko ndzi fika ehase ka nambu, ndzi langute ehenhla kutani ndzi vona marito lamakulu lama nge, ‘WATCHTOWER.’ Ku nga yindlu-nkulu ya vukhongeri lebyi manana a nga eka byona! Ndzi lo vhela ndzi kongoma emuakweni lowu wa hofisi. A ndzi swi tiva leswaku ndzi ta fika ndzi amukeriwa hi mandla mambirhi. Ndzi fike ndzi hlamba kutani ndzi bela vatswari va mina riqingho.”

Wendell (exineneni) a a ri murindzi eHotela ya Marriott, leyi a yi ri exikarhi ka swihondzo leswi swimbirhi. U te: “A ndzi ri ephasejini loko ku twala ku buluka ko sungula. Ndzi vone muako wu ri karhi wu mbundzumuka. Loko ndzi languta exitarateni, ndzi vone wanuna un’wana loyi a a ri ni malangavi ya ndzilo a etlele ehansi. Ndzi hluvule baji na hembe kutani ndzi tsutsuma ku ya timela malangavi lawa. Munhu un’wana loyi a a hundza hi ndlela u ndzi pfunile ku n’wi timela. Swiambalo hinkwaswo swa wanuna loyi a swi tshwile, handle ka masokisi na tintangu. Kutani ku fike vatimi va ndzilo va n’wi teka leswaku a ya tshunguriwa.

“Endzhakunyana ka sweswo, Bryant Gumbel wa vaviki va mahungu ya TV va CBS, u be riqingho a lava mbhoni leyi swi voneke hi mahlo. Hikwalaho ka sweswo, ndyangu wa ka hina lowu tshamaka eVirgin Islands, wu twe timhaka leti eka TV ya wona kutani wu swi tiva leswaku ndza ha hanya.”

Donald, mutirhi la nga xihontlovila lexi leheke 1,95 wa timitara, la tirhaka eka Ndzawulo ya Misava ya Timali, a a ri eka xithezi xa vu-31, a a langute miako ya Swihondzo Swimbirhi na Hotela ya Marriott. U te: “Ndzi hlamale ngopfu hi leswi ndzi swi voneke, naswona swi ndzi chavisile swinene. Vanhu a va wa ni ku tlula hi mafasitere ya xihondzo xa le n’walungwini. A ndzi nga ha tikoti hi ku chava naswona ndzi hume emuakweni hi rivilo ra ndlati.”

Mhaka yin’wana i ya wansati la nga ni malembe ya va-60 hi vukhale ni vana ya yena va vanhwanyana lava nga emalembeni ya va-40. Ruth ni sesi wakwe Joni, a va tshama ni mana wa vona Janice, ehotela leyi a yi ri ekusuhi ni Swihondzo Swimbirhi. Ruth, la nga muongori, wa hi rungulela: “A ndzi ri karhi ndzi hlamba. Hi xitshuketa manana na sesi va ndzi huwelerile leswaku ndzi huma. A hi ri eka xithezi xa vu-16, naswona a va vona swilo leswi waka swi hundza efasitereni. Manana u vone wanuna loyi a vemba ehenhla ka lwangu rin’wana ra le kusuhi, onge hiloko a lo susumetiwa hi matimba a huma kun’wana.

“Ndzi ambale hi ku hatlisa, kutani hi ehla hi switepisi. A ku biwa nkalanga. Hi hume hi ya exitarateni. Hi twe ku buluka naswona hi vone tinhlahle ta ndzilo. Hi lerisiwe ku huma hi ya edzongeni wa Battery Park, laha Byatso bya Staten Island byi yimaka kona. Endleleni hi lahlekelane na Manana, loyi a a khomiwe hi xifo xa asma. Xana a a ta wu pona musi, nkuma ni ritshuri leswi a swi tinyike matimba? Hi hete hafu ya awara hi ri karhi hi n’wi lava, kambe ko fana ni kwala. Kambe eku sunguleni a hi nga karhateki ngopfu, hikuva u ni vuswikoti naswona wa swi kota ku langutana ni swiyimo swo tika.

“Eku heteleleni, hi lerisiwe ku tsemakanya Brooklyn Bridge kutani hi ya eka tlhelo lerin’wana. Wa nga vona ndlela leyi a hi ntshunxeke ha yona loko hi fika eka tlhelo lerin’wana ra buloho ra Brooklyn kutani hi vona marito lamakulu lama nge ‘WATCHTOWER’! A hi tiyiseka leswaku hi fike endhawini leyi sirhelelekeke.

“Hi amukeriwile hi tlhela hi nyikiwa tindhawu to tshama. Leswi a hi sale ni swiambalo leswi a hi swi ambarile ntsena, va hi nyike swiambalo swin’wana. Kambe Manana a a ri kwihi? Hi hete vusiku hinkwabyo hi ri karhi hi lavana na yena eswibedlhele kambe ko fana ni kwala. Hi mixo lowu landzelaka, kwalomu ka 11:30, hi kume mahungu. Manana a a ri le hansi eholweni! A ku humelele yini hi yena?”

Mana wa vona, Janice, u ya emahlweni a hlamusela: “Loko hi ri karhi hi huma ehotela hi ku hatlisa, a ndzi karhateka ngopfu hi munghana wa mina la kuleke, loyi a seleke loko hina hi huma. A ndzi lava ku tlhela leswaku ndzi ya n’wi teka hi ndzexe. Kambe a swi bihile. Ndzi hambane ni vana va mina hikwalaho ka hasahasa leyi a yi ri kona. Hambiswiritano, a ndzi nga karhateki ngopfu tanihi leswi se a va tlharihile naswona Ruth, a nga muongori la nga ni ntokoto.

“Kun’wana ni kun’wana laha a ndzi languta kona, vanhu a va lava mpfuno—ngopfu-ngopfu vana ni ticence. Ndzi pfune vo tala hilaha a swi ri ematimbeni ya mina. Ndzi ye endhawini leyi ku vekiweke vanhu lava vavisekeke, laha vanhu a va tshunguriwa hi ku ya hi ndlela leyi va nga vaviseka ha yona. Ndzi pfune hi ku hlambisa maphorisa ni vatimi va ndzilo mavoko ni swikandza, lava a va lo pyii, hi ritshuri. Ndzi tshame kukondza ku va 3:00 wa mixo lowu landzelaka. Kutani ndzi khandziye byatso byo hetelela ndzi ya eStaten Island. A ndzi anakanya leswaku kumbexana vana va mina va chavele endhawini yoleyo. Kambe a ndzi va kumanga.

“Nimixo ndzi ringeteke ku khandziya byatso byo sungula ndzi tlhelela eManhattan, kambe a ndzi nga ta khandziya tanihi leswi a ndzi nga ri mutirhi wa xilamulela-mhangu. Kutani ndzi vone rin’wana ra maphorisa lawa ndzi ma pfuneke. Ndzi ri huwelerile ndzi ku: ‘John! Ndzi lava ku tlhelela eManhattan.’ U te: ‘Ndzi landzele.’

“Loko ndzi fika eManhattan, ndzi tlhelele eHotela ya Marriott. Kumbexana a ndzi ta tlhela ndzi pfuna munghana wa mina la kheguleke. Kambe a swi nga ri tano! Hotela a yi lo sala yi ri marhumbi. Ndhawu yoleyo ya mabindzu a yi mbundzumukile—a ku nga ha salanga nchumu. A ko va ni maphorisa ni vatimi va ndzilo, lava a va nga tikoti hi ku karhala, va ri ni gome swinene.

“Ndzi kongome eBrooklyn Bridge. Loko ndzi ri ekusuhi ni laha ri helelaka kona, ndzi sungule ku vona mfungho lowu tolovelekeke lowu nge, ‘WATCHTOWER.’ Kumbexana ndzi nga kuma vana va mina kwalaho. Ina, va tile endhawini yo amukela vaendzi va ta ndzi xeweta. A ho xiririka mihloti loko hi ri karhi hi vukarhana!

“Lexi hlamarisaka, hambileswi a ku ri ni musi, ritshuri ni nkuma, a swi xi pfuxanga xifo xa mina xa asma. A ndzi tshama ndzi ri karhi ndzi khongela hikuva a ndzi lava ku va mpfuno, hayi ku va ndzhwalo.”

“A Yi Kona Ndhawu Yo Phatsama!”

Rachel, wansati la nga emalembeni ya va-20, u byele mutsari wa Xalamuka! a ku: “A ndzi famba exitarateni xa hina eManhattan loko ndzi twa pongo ra xihaha-mpfhuka la henhla ka mina. Ndlela leyi a xi ba pongo ha yona, swi endle leswaku ndzi languta ehenhla. A ndzi swi tshembanga leswi a ndzi swi vona—a ku ri ni xihaha-mpfhuka lexikulu lexi a xi fambela ehansi. Ndzi tivutisile leswaku hikwalaho ka yini xi tsutsumisa xileswi naswona xi hahela ehansi. A yi kona ndhawu yo phatsama! Kumbexana muhahisi wa xona a a hluleka ku xi lawula. Kutani ndzi twe wansati a ba nkalanga, ‘Xihaha-mpfhuka xolexo xa ha ku hima muako!’ Ku hume dyilangavi dya ndzilo eka xihondzo xolexo xa le n’walungwini. Ndzi vone dyimbhovo ledyi nga lo byii, exihondzweni.

“A ku ri nchumu wo chavisa lowu ndzi nga si tshamaka ndzi wu vona evuton’wini bya mina. A swi tikomba ku ri bayisikopo. Ndzi vhele ndzi yima kwalaho, nomu wu ku gabaa! Hi ku copeta ka tihlo, xihondzo xa vumbirhi xi himiwe hi xihaha-mpfhuka xin’wana, naswona swihondzo haswimbirhi swi hetelele swi mbundzumukile. A ndzi nga ha tikoti hi ku chava. Leswi a swi nga ri swo voniwa hi mina!”

“Loko A Ndzi Swi Kota Ku Hlambela, A Ndzi Ta Hlambela”

Denise, la nga ni malembe ya 16, a ha ku fika exikolweni lexi nga ekusuhi ni American Stock Exchange, lexi kumekaka edzongeni wa World Trade Center, laha u tlulaka switarata swinharhu ku fika kona. “A ka ha ku ba awara ya 9:00 nimixo. A ndzi swi twa leswaku ku endleke swo karhi, kambe ndzi nga swi tivi leswaku swa njhani. A ndzi ri exikolweni eka xithezi xa vu-11, hi ri eku dyondzeni ka dyondzo ya matimu. Swichudeni hinkwaswo swi tikombe swi khome hi rhumbu. Mudyondzisi a a lava ku hi tsarisa xikambelwana. Kambe hina a hi lava ku muka.

“Kutani muako wu ninginikile loko xihaha-mpfhuka xa vumbirhi xi hima xihondzo xa le dzongeni. Kambe a hi nga si swi tiva leswaku ku humelele yini. Hi xitshuketa hi twe xiya-ni-moya lexi rhwalekaka xa mudyondzisi xi ku: ‘Swihaha-mpfhuka swimbirhi swi hime Swihondzo Swimbirhi!’ Hiloko ndzi tibyela leswaku, ‘Swa antswa ndzi songa rigogo ra ha tsakama. I vutherorisi, naswona Stock Exchange hi yona yi nga ta landzela.’ Kutani hi humile.

“Hi pane sikisi hi ya eBattery Park. Ndzi hala-harile, ndzi lava ku vona leswaku ku humelele yini. A ndzi swi vona leswaku xihondzo xa le dzongeni xi ta mbundzumuka. Kutani ndzi tibyele leswaku xi kona xi nga kona, miako leyo lehisa xileswi hinkwayo, yi nge tiweli ntsena. Ku hefemula a swi tika, tanihi leswi tinhompfu ta mina ni nkolo a swi pfariwe hi nkuma ni ritshuri. Ndzi tsutsumele eEast River, ndzi anakanya leswaku, ‘Loko a ndzi swi kota ku hlambela, a ndzi ta hlambela.’ Loko ndzi ri karhi ndzi tsutsuma, a ndzi khongela eka Yehovha leswaku a ndzi ponisa.

“Eku heteleleni, ndzi khandziyisiwe byatso lebyi yaka eNew Jersey. Manana u hete tiawara ta ntlhanu a nga si ndzi kuma, kambe a ndzi ponile!”

“Xana Leri I Siku Ra Mina Ra Ku Fa?”

Joshua, la nga ni malembe ya 28, wa le Princeton, eNew Jersey, a a ri eku dyondziseni ka tlilasi exithezini xa vu-40, eka xihondzo xa le n’walungwini. Wa hlamusela: “Hi xitshuketa, ku twale onge ku lo buluka bomo. A ku ri ku tsekatseka, kutani ndzi ku, ‘E-e, i ku tsekatseka ka misava.’ Ndzi langute ehandle, naswona a swi hlamarisa—musi ni swilo swa muako leswi waka a swi mphimphele muako. Ndzi byele tlilasi ndzi ku, ‘Un’wana ni un’wana a siye swakwe. A hi fambeni!’

“Hi ehle hi switepisi leswi a swi lo mphii, hi musi, naswona mati a ma pfuta ma huma etiphayiphini. Kambe a hi nga susumetani. A ndzi tshama ndzi ri karhi ndzi khongela leswaku onge switepisi leswi hi swi hlawuleke, a swi nge hi yisi endzilweni.

“Loko ndzi ri karhi ndzi ehla hi switepisi, a ndzi tivutisa leswaku, ‘Xana leri i siku ra mina ra ku fa?’ A ndzi khongela nkarhi ni nkarhi eka Yehovha, naswona ndzi titwe ndzi ri ni ku rhula ka mianakanyo. A ndzi si tshama ndzi va ni ku rhula ko tano evuton’wini bya mina. Siku rero a ndzi nge pfuki ndzi ri rivarile.

“Loko eku heteleleni hi hume emuakweni, maphorisa a ma humesa un’wana ni un’wana. Ndzi langute le henhla ka swihondzo, haswimbirhi ka swona a swi pandzeke hi le xikarhi. A swi nga khorwisi.

“Kutani a ku lo cowee, hi ndlela yo hlamarisa onge hiloko magidi ya vanhu va lo tiboha leswaku va nga hefemuli. A swi tikomba onge doroba ra New York ri lo yima. Ku landzela nkalanga. Xihondzo xa le dzongeni a xi ri ku weni! Gandlati ra musi, nkuma ni ritshuri a swi ta swi lo laa, eka hina. A swi lava ku fana ni filimi ya bayisikopo. Kambe swona a swi humelela hakunene. Loko papa ra musi ri hi funengeta, a swi hi tikela ku hefemula.

“Ndzi kondze ndzi ya fika eManhattan Bridge, laha ndzi koteke ku vona xihondzo xa le n’walungwini ni eriyali ya xona leyikulu ya TV swi wa. Loko ndzi ri karhi ndzi tsemakanya buloho, nkarhi ni nkarhi a ndzi khongela leswaku ndzi kota ku fika eBethele, yindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha. A ndzi si tshama ndzi tsakisa leswi a ndzi tsakise xiswona loko ndzi vona ndhawu yoleyo evuton’wini bya mina. Naswona ekhumbini ra muako wolowo a ku ri ni mfungho lowukulu lowu magidi ya vanhu a va wu vona siku ni siku, lowu nga ni marito lama nge, ‘Hlaya Rito Ra Xikwembu Bibele Yo Kwetsima Siku Ni Siku’! Hiloko ndzi tibyela leswaku ‘se ndzi le kusuhi ni ku fika. Swi lava ndzi tlakusa milenge.’

“Loko ndzi tsundzuka swiendlakalo sweswo, ndza swi vona leswaku i swa nkoka ku rhangisa swilo swa risima—swilo swo sungula evuton’wini swi fanele swi va swo sungula.”

“Ndzi Vone Vanhu Va Tlula Va Huma eXihondzweni”

Jessica, la nga ni malembe ya 22, u vone swiendlakalo leswi loko a huma exitichini xa xitimela lexi fambaka ehansi ka misava endhawini ya mabindzu. “Ndzi langute henhla kutani ndzi vona musi, muako wu ri karhi wu wa. Vanhu a va yimele ku tirhisa riqingho leri tirhisaka mali ni leri tirhisaka makhadi naswona a va khomiwe hi rhumbu ngopfu, hileswi a va boheka ku rindzanyana. Ndzi khongele leswaku ndzi va ni ku rhula. Hiloko ku twala ku buluka kun’wana. Tinsimbi ni tinghilazi, a swi wa ku suka ehenhla. Ndzi twe ku huwelela, ‘A ku ri xihaha-mpfhuka xin’wana!’

“Ndzi langute ehenhla, a swi nga tiyiseleki—vanhu a va tlula ku suka eka swithezi swa le henhla laha musi ni malangavi a swi chavisa. Na sweswi ndza ha swi vona hi mahlo ya miehleketo—wanuna swin’we ni wansati. A va khomelele efasitereni swa nkarhinyana. Kutani va tshika, naswona va wa, va wa, va wisa sweswo. A swi hlomula mbilu.

“Ndzi hetelele ndzi fike eBrooklyn Bridge, laha ndzi hluvuleke tintangu ta mina ta swirhendze swo leha naswona ndzi tsemakanyele hala tlhelo lerin’wana ra nambu wa Brooklyn. Ndzi fike ehofisini ya muako wa Watchtower, laha ndzi pfuniweke hi xihatla leswaku ndzi horisa moya.

“Hi vusiku byebyo, loko ndzi ri ekaya, ndzi hlaye Xalamuka! ya August 22, 2001, leyi nga ni ntlhandlamano wa swihloko leswi nge ‘Ku Langutana Ni Ntshikilelo Lowu Vaka Kona Endzhaku Ka Ku Hlaseriwa.’ Rungula rolero a ndzi ri lava swinene!” (Hi Xitsonga, swihloko leswi vulavulaka hi ntshikilelo lowu vaka kona endzhaku ka ku hlaseriwa swi kumeka enkandziyisweni wa September 8, 2001.)

Khombo leri ro chavisa ri endle leswaku vanhu va pfuna hilaha va nga kotaka hakona. Xihloko lexi landzelaka xi hlamusela ndlela leyi va pfuneke ha yona.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Dayagramu/Swifaniso leswi nga eka tluka 8, 9]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

YI ONHIWILE

1 XIHONDZO XA LE N’WALUNGWINI 1 World Trade Center

2 XIHONDZO XA LE DZONGENI 2 World Trade Center

3 HOTELA YA MARRIOT 3 World Trade Center

7 7 WORLD TRADE CENTER

YI ONHIWE NGOPFU

4 4 WORLD TRADE CENTER

5 5 WORLD TRADE CENTER

L ONE LIBERTY PLAZA

D BANKI YA DEUTSCHE 130 Liberty St.

6 U.S. CUSTOMS HOUSE 6 World Trade Center

N S EN’WALUNGU NI LE DZONGENI BULOHO RA LAVA FAMBAKA HI MILENGE

ONHIWILE KATSONGO

2F 2 WORLD FINANCIAL CENTER

3F 3 WORLD FINANCIAL CENTER

W WINTER GARDEN

[Xihlovo Xa Kona]

As of October 4, 2001 3D Map of Lower Manhattan by Urban Data Solutions, Inc.

[Swifaniso]

Ehenhla: Xihondzo xa le dzongeni xi wa ku sungula

Laha henhlanyana: Van’wana va tsutsumele emiakweni ya Watchtower va ya lava vutumbelo

Exineneni: Vatimi va ndzilo va madzana ni vatirhi va xilamulela-mhangu va tirhe hi matimba eNdhawini ya Mhangu

[Swihlovo Swa Kona]

AP Photo/Jerry Torrens

Andrea Booher/FEMA News Photo

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 3]

AP Photo/Marty Lederhandler

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 4]

AP Photo/Suzanne Plunkett