Vantshwa Va Vutisa . . .

Xana Ndzi Fanele Ndzi Endla Vuhandzuri Bya Ku Tisasekisa?

“Vanhu a va tshamela ku ndzi endla xihlekiso, kukondza ndzi vatlanyana nhompfu ya mina. A ndzi nga lavi nhompfu yo hlawuleka, kambe a ndzi lava yo languteka. Sweswi ndza tsaka hileswi yi vatliweke kahle, naswona ndzi ta tlhela ndzi yi vatla loko ku ri ni xilaveko.”—Eleni.a

“Ha yini ndzi fanele ndzi landzela mimpimanyeto ya vanhu van’wana emhakeni ya vuxongi? Loko nhlonge ya mina yo vatliwa, ndzi nga titeka ndzi fana ni mali ya vukanganyisi. Ndzi nga titeka ndzi fana ni xipopana.”—Mathias.

“Un’wana ni un’wana u fanele a tiendlela xiboho. Swa tika leswaku un’wana a ku endlela xiboho.”—Manuela.

“U N’WANA NI UN’WANA la sasekeke ku ndzi tlula u fanele a tole swo karhi exikandzeni.” Le Jarimani, i khale vanhu lava vonaka onge a va sasekanga va tirhisa marito lawa ya misavu leswaku va tisirhelela. Kambe, ematikweni man’wana namuntlha, marito lawa ma nga ha cinciwa: “Un’wana ni un’wana la sasekeke ku ndzi tlula, u fanele a vatliwe nghohe.” Ina, ku vatla nghohe a ka ha ri nchumu wo hlamarisa.

“Se wu hundzile nkarhi lowuya a ku ri van’wankumi ntsena lava a va tivatla nghohe,” ku vika phepha-hungu ra le Switzerland leri vuriwaka Neue Zürcher Zeitung, naswona ra engetela: “Se ku ni mikhuva yimbirhi: Vavanuna vo tala se va tivatla nghohe . . . , naswona vavasati vo tala va languteka va ri vantshwa.” Hi ku ya hi nkambisiso wa le Jarimani, vanhu lava lavaka ku ringana tiphesente ta 20 lava ku buriweke na vona, lava nga exikarhi ka malembe ya 14 na 29 hi vukhale, va tshame va vatliwa nhlonge, va kunguhata ku vatliwa nhlonge kumbe va tshame va ehleketa ha swona.b Swi nga ha endleka vanghana va wena van’wana, lava u nghenaka na vona xikolo kumbe maxaka ya wena, ma tshame ma vatliwa nhlonge.

Ku vuriwa yini ha wena? Xana u tshame u ehleketa ku antswisa ndlela leyi u langutekaka ha yona hi ku endla vuhandzuri? Xana u vona onge tindleve ta wena ti fana ni ta mpfundla, mavele ya wena i makulu kumbe i matsongo ngopfu, u ni khwiri lerikulu kumbe swisuti leswikulu, kumbe u vona onge nhompfu ya wena a yi languteki? Loko swi ri tano, a wu wexe. Vanhwanyana van’wana lava nghenaka xikolo va tshame va tsala xihloko xin’wana eka phepha-hungu ra le Jarimani, va ku: “A nga kona nhwanyana la ringanaka na hina loyi a nga si tshamaka a sola swo karhi emirini wakwe.” A swi bihanga leswaku munhu a lava ku tivona a sasekile naswona a languteka. Xana leswi swi vula leswaku hi fanele hi endla vuhandzuri byo sasekisa nhlonge?

Xana Vuhandzuri Byi Nga Ku Pfuna?

Ehleketa hi vantshwa lava u va tivaka. Xana u nga ku yini loko wo twa leswaku vo tala va vona—hambi ku ri lava u vonaka onge va sasekile—a va yi tsakeli ndlela leyi va langutekaka ha yona? Kambe hakanyingi swi tano. Xivutiso hi lexi, Xana u ehleketa leswaku hinkwavo va fanele va endla vuhandzuri byo sasekisa nhlonge? Kumbe, xana a wu swi voni leswaku vo tala a va ta tsakela vutomi loko a vo amukela ndlela leyi va langutekaka ha yona naswona va tsaka ha yona? Ku vuriwa yini ha wena?

Hilaha Eleni a vulaka hakona, minkarhi yin’wana vuhandzuri byi nga ha endla leswaku vanhu va nga ku vungunyi. Hi hala tlhelo, a swi vuli swona leswaku a wu nge he vi na swiphiqo loko u endle vuhandzuri. Ku nga khathariseki leswaku munhu u endle vuhandzuri kumbe e-e, kambe u fanele a hanya vutomi lebyinene, ku nga swona leswi hoxaka xandla swinene eka ndlela leyi munhu a langutekaka ha yona. Hambileswi dokodela a nga ha cincaka ndlela leyi u langutekaka ha yona, kambe a nge byi cinci vumunhu bya wena, a nge swi susi swilo leswi ku vilerisaka kumbe ku ku nyika xindzhuti.

Nakambe tsundzuka leswaku titliliniki kumbe madokodela man’wana, a ma swi hetisisi switshembiso swa wona. Entiyisweni, swi nga ha vonaka onge va ku tshembisa ntsako. Kambe, ku vula ntiyiso, u nga ha kuma leswaku a va na mhaka na wona ntsako wa wena, kambe vo tilavela mali ntsena. Khombo ra kona, ku ni madokodela yo hlayanyana lama hombolokeke, lama nga ha sungulaka ku endla munhu vuhandzuri lebyi a a nga fanelanga a byi endla, kumbe lebyi nga ni khombo—ntsena loko a ri kona loyi a nga ta hakela.

Nakambe munhu u fanele a anakanyisisa hi ndlela leyi a nga ta languteka ha yona enkarhini lowu taka. Hi xikombiso, ndlela leyi u vumbekeke ha yona, leyi u nga yi rhandziki loko u ri ni malembe ya 16 yi nga ha cinca swinene loko u ri ni malembe ya 21. Dok. Urs Bösch, la tirhanaka ni ku vatla nhlonge u ri: “Hi nawu, vantshwa a va fanelanga va endliwa vuhandzuri byo sasekisa nhlonge. Emalembeni ya vuntshwa, miri wa yena ni ndlela leyi yena a wu langutaka ha yona, swa cinca-cinca.” Tlhandlakambirhi, loko muntshwa a endliwe vuhandzuri, swi nga ha lava a endliwa byin’wana hi ku famba ka nkarhi. Naswona loko u ri karhi u kula, swi ya swi vonaka leswaku u tshame u endla vuhandzuri.

Hlayela Ntsengo

Bibele ya hi tsundzuxa leswaku hi fanele hi hlayela ntsengo hi nga si sungula ntirho wa nkoka. (Luka 14:28) Vantshwa vo tala a va nge swi koti ku endla vuhandzuri byo sasekisa nhlonge hileswi byi durhaka ngopfu. Naswona swi nga ha endleka u hakela mali yin’wana loko u vona dokodela enkarhini lowu taka kumbe loko u lulamisa swin’wana enhlongeni ya wena.

Ku ni vanhu vo hlaya lava hakeleke mali yo tala leswaku va endliwa vuhandzuri, kambe endzhaku ka sweswo va vabya swinene. Hi ku ya hi Vandla ra le Amerika ra Vuhandzuri bya Nhlonge, makhombo lama vaka kona ya rihanyo ma katsa ku pfimba swa xinkarhana, ku onhakela makumu ka swirho leswi handzuriweke, ku fa vusindza, ku tsandzeka ku mamisa ni ku lahlekeriwa hi ngati yo tala. Hi xikombiso, ku sele katsongo Anna a fa loko va hunguta mafurha emirini wakwe. U ri: “Sweswi ndzi ni swivati swo chavisa naswona ndzi povokile ekhwirini.” Phepha-hungu ra le Jarimani ri vula leswi malunghana ni vuhandzuri byo hunguta mafurha emirini: “Se ku ni swiviko swo tala leswi kombisaka leswaku van’wana va ve ni swiphiqo leswikulu loko ku endliwa vuhandzuri lebyi naswona van’wana va file.” U nga rivali: “Vuhandzuri byi ta tama byi ri na makhombo,” hi ku ya hi papila ra rihanyo leri vuriwaka Apotheken Umschau. Hikwalaho, anakanyisisa hi makhombo lawa u nga langutanaka na wona u nga si endla vuhandzuri, ngopfu-ngopfu loko ku nga ri na xilaveko.

Nakambe u nga ha tivutisa: ‘Xana vanhu va ta ndzi teka njhani? Xana va ta ehleketa leswaku ndzi teka ku saseka ku ri ka nkoka ku tlula swilo hinkwaswo? Xana xiboho xa mina xi ta ti khumba njhani tintangha ni tindzisana ta mina?’c

Swikongomelo Swa Wena

Nakambe i swinene ku anakanyisisa hi swikongomelo swa wena. Naswona swi nga ha endleka swi nga olovi ku swi lemuka. Hi xikombiso, u nga ha tivutisa: ‘Xana ndzi lava leswaku vanhu va tshika ku tshamela ku ndzi vungunya hi nchumu wo karhi lowu nga riki wunene lowu va wu vonaka eka mina? Kumbe, xana ndzo karhateka hi nchumu lowu nga riki kona? Xana ndzi navela ku cinca ndlela leyi ndzi langutekaka ha yona hikwalaho ka nkucetelo wa tintangha, wa swinavetisi kumbe wa vatlangi lava dumeke? Xana ndzi lava ku saseka loku hundzeletiweke loku khutaziwaka namuntlha?’

Van’wana va ehleketa leswaku ku antswisa ndlela leyi va langutekaka ha yona swi ta va pfuna ku kuma munghana wa vukati kumbe ntirho lowunene. Kambe ku vula ntiyiso, xana va sasekile vanhu hinkwavo lava u va tivaka lava ngheneleke vukati? Ku vuriwa yini hi vanhu hinkwavo lava tirhaka? Ku vula ntiyiso, a hi ku saseka ntsena loku va pfuneke. Tlhandlakambirhi, xana u nga veka vutomi bya wena ekhombyeni leswaku u tsakisa munhu loyi a lavaka ku cata na wena kumbe loyi a lavaka ku ku thola, la nga riki na mhaka ni timfanelo ta wena letinene kambe a langute ku saseka ka wena ntsena?

Loko u ri karhi u anakanyisisa hi swikongomelo swa wena, byela vatswari va wena kumbe munghana wa wena la wupfeke ndlela leyi u titwaka ha yona. Loko xi ri kona hakunene xirho xa wena lexi lavaka ku vatliwa, kombela xitsundzuxo xa vona. U nga xisiwi hi leswi u swi vonaka exivonini. Malunghana ni ndlela leyi hi vonaka swihoxo emirini wa hina ha yona, Nana u ri: “Hi wena u hundzeletaka swilo hikuva ndlela leyi u tivonaka ha yona yi hambanile ni leyi vanhu va ku vonaka ha yona.” Valavisisi va le Yunivhesiti ya Landau eJarimani va hlamusela leswaku minkarhi yo tala vanhu va endla vuhandzuri byo sasekisa nhlonge, “ku nga ri leswaku hakunene swa boha ku va munhu a endliwa vuhandzuri byebyo kambe hi yena a vonaka onge a nga languteki kahle.”

U nga endli xiboho hi matlotlo kambe rhanga u anakanyisisa hi hinkwaswo leswi khumbekaka. Phela loko mati ma halakile, ma halakile. Swi tano ni hi vuhandzuri, loko va kala va ku handzula, u ta languteka hi ndlela yoleyo nkarhi wo leha.

Ku Saseka Ka Wena Loku Nga Ka Nkoka Swinene

Ntsako a wu tisiwi hi ndlela leyi u langutekaka ha yona. Hambileswi ndlela leyi u langutekaka ha yona yi nga endlaka leswaku u tixixima kumbe u tivona u nga ri nchumu, xa nkoka swinene i vumunhu bya wena ni mahanyelo ya wena. Endzhaku ka loko ku sele katsongo a lahlekeriwa hi vutomi bya yena, Anna u te: “Ndzi dyondze leswaku ku saseka a ku khumbani nikatsongo ni ndlela leyi u langutekaka ha yona.”

Hambileswi Bibele yi vulavulaka kahle hi ku saseka ka munhu, kambe yi kombisa leswaku a hi ka nkoka loko ku pimanisiwa ni ku saseka ka moya, yi ri: “Vuxongi byi nga ha va vunwa, ku saseka ku nga ha va vuhava; kambe wansati la chavaka Yehovha hi yena loyi a tikumelaka ku dzunisiwa.” (Swivuriso 31:30; 1 Samuwele 16:7) Langutelo leri ri ta ku pfuna leswaku u eneriseka hi leswi u nga xiswona hambiloko ku ri ni swilo swin’wana emirini leswi u nga swi tsakeriki.

Ku nga khathariseki leswaku hi xihi xiboho lexi u nga ta xi endla, u nga rivali leswaku enkarhini lowu, a swi nge koteki ku va munhu a saseka hi ndlela leyi hetisekeke kumbe a kuma ntsako lowu hetisekeke. Vanhu hinkwavo a va hetisekanga. (Varhoma 3:23) Sweswo a wu nge endli nchumu hi swona. Kambe u nga endla swo karhi hileswi u nga xiswona endzeni—leswi Bibele yi swi vitanaka “munhu la nge xihundleni wa mbilu.” (1 Petro 3:3, 4) Antswisa vumunhu bya wena hi ku hlakulela timfanelo leti Xikwembu xi ti rhandzaka. Vutomi bya wena a byi vi ekhombyeni naswona a swi nge ku durheli, kasi vuyelo bya kona a byi nge pimanisiwi na nchumu!

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 17]

Xana leswi u swi “solaka” emirini wa wena i xiphiqo hakunene, kumbe u fanele u cinca langutelo leri u nga na rona hi wena n’wini?