Vukhongeri Byi Hlanganile Le Assisi Leswaku Byi Lava Tindlela Ta Ku Kuma Ku Rhula

“Madzolonga a ma nge he pfuki ma ve kona! Nyimpi a yi nge he pfuki yi ve kona! Vutherorisi a byi nge he pfuki byi ve kona! Hi vito ra Xikwembu, onge vukhongeri hinkwabyo byi nga tisa vululami, ku rhula, ku rivalelana, vutomi ni rirhandzu emisaveni!”—Mupapa John Paul II.

LE ASSISI, EITALIYA, hi January 24, 2002—Vayimeri va vukhongeri lebyi hlelekeke va misava a va hlengeletanile leswaku va khongelela ku rhula, ku rhula loku xungetiwaka hi vutherorisi, rivengo ni ku pfumaleka ka vululami. Mupapa u tivise hi nhlangano lowu endzhaku ka tin’hweti timbirhi ku we Swihondzo Swimbirhi le Dorobeni ra New York. Varhangeri vo tala va vukhongeri va amukele xirhambo xexo xa Vatican hi mandla mambirhi.

Eka swiendlakalo swimbirhi—xo sungula hi 1986, xa vumbirhi hi 1993—mupapa u vitane vanhu leswaku va ta khongela edorobeni rero ra Italiya.a Vatsari va maphepha-hungu lava tlulaka gidi va tile va huma emisaveni hinkwayo leswaku va ta hlalela leswi endlekaka eka nhlangano lowu wa 2002. Vukhongeri byo tala a byi ri ni vayimeri eka swikhongelo leswi swa ku rhula—lava a va huma eka Vujagana (Makhatoliki, Malutere, Maanglican, Maorthodox, Mamethodist, Mabaptist, Mapentacostal, Mamennonite, Maquaker ni van’wana), Vumoslem, Vuhindu, Vuconfucias, Vusikh, Vujain, Vutenrikyo, Vubudha, Vuyuda, vukhongeri bya le Afrika bya ndhavuko, Vushinto ni Vuzoroaster. A ku ri ni vayimeri va vukhongeri byo hambana-hambana swin’we ni vayimeri va Huvo ya Tikereke ta Misava Hinkwayo.

Swihlambanyo Leswi Seketelaka Ku Rhula

Siku ri sungule hi 8:40 nimpundzu, loko “xitimela xa ku rhula” xi huma exitichini lexitsongo xa Vatican. A ku ri ni matorokisi ya nkombo lama a wu titwa onge u hosi loko u tshame eka wona, naswona xitimela lexi a xi heleketiwa hi swihaha-mphuka-phatsha swimbirhi leswi a swi xi rindzile. Mupapa ni varhangeri van’wana va vukhongeri va teke riendzo ra tiawara timbirhi ku ya fika eAssisi. Ndhawu ya kona a yi sirhelelekile swinene—a ku ri ni maphorisa ya kwalomu ka gidi lama a ma rindzile.

Varhangeri va vukhongeri va hlengeletane ehansi ka rikupakupa ra matende. Endzeni, a ku endliwe xiteji lexi a xi ri ni xivumbeko xa V, lexi vayimeri va vukhongeri a va tshame eka xona, naswona xitshamo xa mupapa a xi ri enkaveni wa xona. Ematlhelo ya xiteji a ku ri ni murhi wa mutlhwari—wona wu fanekisela ku rhula. Emahlweni ka xiteji a ku ri ni vapfhumba vo hlawuleka lava a va hlawuriwe hi vurhon’wana, lava tlulaka 2 000. Eswitulwini swa le mahlweni a ku tshame vatirhela-mfumo van’wana vo hlawuleka va le Italiya. Tikhwayere leti nga ni vuswikoti byo yimbelela a ti ri karhi ti yimbelela tinsimu leti khutazaka ku rhula loko swivulavuri swi ri karhi swi siyerisana rivala. Etindhawini tin’wana ta doroba, vanhu va magidi, ngopfu-ngopfu vantshwa, a va tamele makhadi lama nga ni marito lama lwaka ni nyimpi lawa a ma tsariwe hi tindzimi to hlayanyana naswona a va yimbelela tinsimu ta ku rhula. Vo tala a va tamele marhavi ya mitlhwari.

Loko mupapa a fika a tshama exiteji, u amukele vayimeri va tikereke to hambana-hambana. Kutani, endzhaku ko yimbelela risimu ra Xilatini leri sekeriweke eka Esaya 2:4—leyi profeteke hi nkarhi lowu ‘tiko ri nga taka ri nga tlakuseli tiko rin’wana banga’—vapfhumba vo tala, lava a va ambale yunifomo leyi nga faniki ya tikereke ta vona, va vule swihlambanyo leswi a swi seketela ku rhula. Hi leswi swihlambanyo swin’wana leswi va swi vuleke.

“Enkarhini lowu wa matimu, vanhu va fanele va hi vona hi endla swo karhi leswi seketelaka ku rhula naswona va lava ku twa marito lama nga ni ntshembo.”—Mufundhisi-nkulu François Xavier Nguyên Van Thuân.

Xikwembu “a hi Xikwembu xa nyimpi ni nkwetlembetano kambe i Xikwembu xa ku rhula.”—Mufundhisi Lonkulu, Bartholomeus I.

“Ku hambana ka vukhongeri a ku fanelanga ku endla leswaku [vanhu] va honisa kumbe va venga lava nga riki etlhelweni ra vona.”—Dok. Setri Nyomi, Vun’we bya Tikereke leti Xandzukeke eka Tin’wana.

“Vululami ni rirhandzu ra vumakwerhu i swiaki swimbirhi swa nkoka swa ku rhula ka xiviri eka vanhu.”—Murhangeri Amadou Gasseto, muyimeri wa ndhavuko wa vukhongeri bya Vantima.

“Ku rhula hi kona ntsena loku kwetsimaka, nyimpi a yi si tshama yi kwetsima!”—Andrea Riccardi, Kereke ya Khatoliki.

Vapfhumba van’wana va pfumerile leswaku vukhongeri byi byarha vutihlamuleri lebyikulu emhakeni ya ku kucetela rivengo ni nyimpi. Muyimeri wa Lutheran World Federation u vule leswaku misava yi “ninginisiwe hi rivengo lerikulu leri a ri kondleteriwa hi lava va hisekelaka vukhongeri ku tlula mpimo.” Muyimeri wa vukhongeri bya Xiyuda u te: “Vukhongeri byi hoxe xandla eku kuceteleni ka tinyimpi leti chavisaka ni leti dlayeke vanhu vo tala.” Muyimeri wa vukhongeri bya Xihindu u te: “Hi ku phindha-phindha matimu ma paluxa leswaku vanhu va vukhongeri lava tivulaka vaponisi va tirhise vukhongeri ku lawula vanhu ni ku kucetela moya wa xihlawuhlawu.”

Endzhaku ka loko va sole vutherorisi ni nyimpi, vapfhumba va sukile kwalaho, va tlhelela etindhawini leti va averiweke tona, leswaku va ya khongela swikwembu swa vona, va khongelela ku rhula.

Swikhongelo Swa Ku Rhula

Vayimeri va vukhongeri bya Vujagana va khongele ekerekeni ya Rhoma Khatoliki ya St. Francis, leyi nga le kusuhi ni sirha-bako leri vito ra kereke leyi ri thyiweke ha rona. Ntirho wu pfuriwe hi “xikhongelo lexi yaka eka xikwembu xa Vunharhu-un’we” lexi a xi khongeriwa hi mupapa ni vapfhumba van’wana vanharhu. Swikhongelo swa kona a swi fambisana ni tinsimu ni swikombelo leswi a swi dzunisa ku rhula ni ku hlayiwa ka Bibele, loku a ku vulavula hi mhaka leyi fanaka. Xikhongelo xin’wana a xi kombela leswaku ku simekiwa “vukhongeri lebyi nga ni vun’we.” Leswaku ku gimetiwa ntirho, lava a va ri kona va yimbelele xikhongelo xa Tata wa Hina hi Xilatini, lexi sekeriweke eka Matewu ndzima 6, tindzimana 9 ku ya eka 13.

Hi nkarhi wolowo, vapfhumba va mintlawa yin’wana ya vukhongeri a va ri karhi va khongela etindhawini leti va nga eka tona. Eholweni leyi a yi ri eMecca, Mamoslem, a ma nkhinsame ehansi, ma khongela eka Allah. Swirho swa vukhongeri bya Vuzoroaster, leswi a swi khongela ekusuhi ni swirho swa vukhongeri bya Vujain ni bya Vuconfucias, swi tshivele ndzilo wo kwetsima. Vayimeri va vukhongeri bya Vantima bya ndhavuko a va ri karhi va khongela eka mimoya ya vakokwa wa vona. Mahindu a ma kombela ku rhula eka swikwembu swa wona. Hinkwavo a va khongela swikwembu swa vona hi ku ya hi ndhavuko wa vona.

Hinkwavo A Va Hisekela Ku Rhula

Vapfhumba va hlengeletane ehansi ka tende leswaku va gimeta ntirho wa vona. Tinghwendza ti nyike vapfhumba mavoni lawa a ma pfurha—lama yimelaka ntshembo wa ku rhula. Xiendlakalo xa kona a xi sasekile. Kutani vayimeri vo hambana-hambana va hlaye xihlambanyo xin’we xa ku rhula, un’wana ni un’wana a xi veka hi ndlela yakwe.

“U fanele u va ni vaakelani lava nga ni rirhandzu leswaku u ta aka ku rhula.”—Mufundhisi Lonkulu, Bartholomeus I.

“Madzolonga ni vutherorisi a swi fambisani nikatsongo ni vukhongeri.”—Dok. Konrad Raiser, mupfhumba wa Huvo ya Misava Hinkwayo ya Tikereke.

“Hi tiyimisele ku dyondzisa vanhu leswaku va xiximana ni ku kombisana xichavo.”—Bhai Sahibji Mohinder Singh, muyimeri wa vukhongeri bya Masikh.

“Ku rhula loku nga riki na vululami a hi ku rhula ka xiviri.”—Mubixopo wa Orthodox, Vasilios.

Eku heteleleni, mupapa u hlaye marito lama kumekaka eku sunguleni ka xihloko lexi. Nhlangano lowu wa vukhongeri byo hambana-hambana wu gimete loko vapfhumba va angarhana, ku ri xikombiso xa ku rhula. Marito lamanene, lama lunghiseleriweke kahle a ma fambisana ni ku chanchula. Kambe, vanhu va titwe njhani hi xiendlakalo lexi xo hlamarisa?

‘Loko Ko Endliwa Leswi Vuriweke’

Leswi vuriweke hi mupapa swi bumabumeriwe ngopfu hi maphepha-hungu ni thelevhixini. Van’wana va tlhele va vula leswaku mupapa “a a vulavulela Vujagana hinkwabyo.” Phepha-hungu ra Vatican leri nge L’Osservatore Romano ri hlamusele siku ra le Assisi tanihi “siku ra nkoka swinene eku akeni ka ku rhula.” Xihloko-nkulu xa phepha-hungu ra Corriere dell’Umbria a xi ku “Assisi Yi Tisa Ntshembo Wa Ku Rhula.”

A hi vanhu hinkwavo lava a va ri ni ntshembo wolowo. Van’wana va kombise ku kanakana hikuva hambileswi ku tshameke ku va ni masiku ya ku khongelela ku rhula hi 1986 na hi 1993, vanhu va ha lwa tinyimpi hi vito ra vukhongeri. Rivengo ra vukhongeri ri kondletele tinyimpi leti dlayeke vanhu vo tala eIndonesia, eMiddle East, eN’walungwini wa Ireland, ePakistan, eUganda ni le khale ka Yugoslavia.

Phepha-hungu ra le Italiya leri nge La Repubblica ri vule leswaku vaxopaxopi van’wana va teke nhlengeletano yoleyo yi ri “ku tlanga hi nkarhi ntsena.” Xirho xa Palamendhe ya le Yuropa xi vule leswaku vukhongeri byi nga fikelela ku rhula ntsena loko vanhu va byona “vo hanya hi leswi Evhangheli yi swi vulaka”—hileswaku, va landzela marito lama nge “rhandza valala va wena, n’wi nyike a makala ni rhama lerin’wana.” Hi ku ya hi xona, “a nga kona loyi a swi endlaka.”

Muungameri wa Vayuda va le Italiya u vule leswaku “swi ta tsakisa ku vula leswi endlekaka sweswi, hileswaku, loko hakunene vanhu vo endla leswi va swi vuleke.” Muyimeri wa Vabudha va le Italiya na yena u boxe mavonelo lama fanaka, u vule leswaku munhu “u fanele a tiyiseka leswaku a ngo vulavula hi ku rhula ntsena, kambe u tlhela a endla leswi swi ku kondletelaka.” Mutsari un’wana wa maphepha-hungu, loko a tsala eka magazini wa le Italiya lowu nge L’Espresso u vule leswaku nhlangano wa le Assisi wu hetisise swikongomelo swin’wana swa tikereke ta Vujagana leti a ti ri ni vayimeri kwalaho. U wu vitane “nyandza yin’we leyi lwaka ni ku nga eneriseki hi vukhongeri, ku pfumaleka ka nawu ni ripfumelo,” swin’we ni matshalatshala ya ku lwisana ni “ntungu wa ku bakanya swilo swa moya” lowu hlaselaka Yuropa hambileswi “eku sunguleni a yi tiveka hi Vukreste.”

Van’wana lava xi soleke ngopfu xiendlakalo lexi hi lava va rhandzaka Vukhatoliki ku tlula mpimo, lava a va chava leswaku tidyondzo ta kereke ya vona ti ta tekeriwa ehansi. Loko va ri karhi va burisana na yena eka thelevhixini, Vittorio Messori, mutsari la dumeke wa Mukhatoliki, u vule leswaku leswi endlekeke eAssisi swi nga ha endla leswaku tikereke ti vonaka onge ta fana hinkwato. Phela, lava vekaka milawu ya tikereke va endle hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku swi nga vonaki onge va hlanganisa vukhongeri byo hambana-hambana. Mupapa na yena u swi bakanyile swihehlo leswi. Nilokoswiritano, eka vo tala, leswi a swi endleka a swi vonaka onge vukhongeri byo hambana-hambana byi tirhisa tindlela leti nga faniki ku ya eka loyi a nga ni matimba lama tlakukeke.

Vukhongeri Ni Ku Rhula

Kambe, xana vukhongeri lebyi hlelekeke byi nga endla yini leswaku byi tisa ku rhula? Vanhu van’wana va vona onge xivutiso lexi xo monya, hikuva swi vonaka onge vukhongeri hi byona byi hlohlotelaka tinyimpi ematshan’weni ya ku ti sivela. Van’wamatimu va tsale leswi vafumi va misava va swi endleke leswaku va tirhisa vukhongeri ku vanga nyimpi. Hambiswiritano, xivutiso lexi xa tlakuka: Ha yini vukhongeri byi pfumele ku tirhisiwa?

Phela, vukhongeri bya Vujagana byi ni nawu wo kwetsima lowu a wu fanele wu byi pfunile leswaku byi nga vi na nandzu lowu fambisanaka ni nyimpi. Yesu u vule leswaku valandzeri vakwe a va ‘nge vi xiphemu xa misava.’ (Yohane 15:19; 17:16) Loko vukhongeri bya Vujagana a byi lo hanya hi ku landza marito wolawo, a byi ta va byi nga endlanga vuxaka ni vafumi va politiki, ku seketela nyimpi ni ku katekisa mavuthu.

Kunene, leswaku va hanya hi ku landza marito lamanene lama vuriweke le Assisi, varhangeri va vukhongeri a va fanele va tshika ku seketela vafumi va tipolitiki. Tlhandlakambirhi, a va fanele va dyondzisa valandzeri va vona leswaku va rhandza ku rhula. Hambiswiritano, van’wamatimu va xiye leswaku vanhu vo tala lava endlaka madzolonga emisaveni, va kholwa eka Xikwembu—kumbe va tibyele leswaku i vapfumeri. Mutsari un’wana wa maphepha-hungu wa ha ku tsala a ku: “Endzhakunyana ka Sept. 11, ku ni munhu loyi a fikeke a tsala marito lama landzelaka lama khumbaka mbilu, ekhumbini ra le Washington, D.C.: ‘Eka Xikwembu, hi ponise eka vanhu lava kholwaka eka wena.’”

Hinkwaswo leswi endliweke eAssisi swi siye swivutiso swa ntshima swi nga hlamuriwanga. Kambe, swi nga ha endleka leswaku a ku na xivutiso xa nkoka swinene kumbe lexi karhataka vo tala va vukhongeri ku fana ni lexi nge: Ha yini swi vonaka onge ku ta fikela sweswi Xikwembu a xi swi lavi ku hlamula swikhongelo swa ku rhula leswi endliweke hi vukhongeri byo hambana-hambana bya misava?

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 21]

AP Photo/Pier Paolo Cito

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Vapfhumba va amukela timboni leti lumekiweke—leti yimelaka ntshembo wa ku rhula

[Xihlovo Xa Kona]

AP Photo/Pier Paolo Cito