Xana AIDS Yi Ta Kala Yi Herisiwa? Loko Swi Ri Tano, Njhani?

SE KU hundze nkarhi wo lehanyana matiko yo tala ya Afrika ma nga pfumeli leswaku ntungu wa AIDS wu kona. Vanhu van’wana a va swi lavi ku vulavula ha yona. Hambiswiritano, emalembeni ya sweswinyana ku endliwe matshalatshala ya ku dyondzisa ni ku khutaza vanhu leswaku va vulavula ha yona hi ku ntshunxeka, ngopfu-ngopfu vantshwa. Matshalatshala wolawo a ma pfunanga ngopfu. Vanhu va ma namarhele swi tiya mahanyelo ni mindhavuko ya vona kutani swa tika leswaku va cinca.

Nhluvuko Eka Ta Vutshunguri

Eka ta vutshunguri, vativi va sayense va dyondze swo tala hi HIV naswona va endle mirhi leyi endleke leswaku vanhu vo tala va hanya nkarhi wo lehanyana. Mpfangano wa mirhi yinharhu leyi lwaka ni xitsongwa-tsongwana lexi yi pfunile swinene.

Hambileswi mirhi leyi yi nga byi tshunguriki vuvabyi lebyi, kambe yi swi kotile ku hunguta nhlayo ya vanhu lava khomiweke hi HIV, ngopfu-ngopfu ematikweni lama hluvukeke. Vanhu vo tala va vona swi ri swa nkoka leswaku mirhi leyi yi rhumeriwa ematikweni lama ha hluvukaka. Hambiswiritano, mirhi leyi ya durha naswona vanhu vo tala lava tshamaka ematikweni wolawo a va nge swi koti ku yi xava.

Leswi swi pfuxe xivutiso lexi landzelaka: Xana bindzu i ra nkoka ngopfu ku tlula vutomi bya vanhu? Mhaka leyi yi voniwe ni hi mukongomisi wa nongonoko wa HIV/AIDS wa le Brazil, Dok. Paulo Teixeira: “A hi nge pfumeli leswaku vanhu va pfumala mirhi leyi nga va tshungulaka ntsena hikwalaho ka leswi tikhampani tin’wana ti bindzulaka mali yo tala ngopfu ku tlula leyi bindzuriwaka hi tikhampani tin’wana.” U engeterile: “Lexi ndzi karhatekeke ha xona hileswaku bindzu a ri fanelanga ri tekiwa ri ri ra nkoka ku tlula vanhu.”

Matiko man’wana lama nga riki mangani ma endle xiboho xa ku fularhela tikhampani letikulu ta mirhi leyi dumeke kutani ma endla kumbe ku oda mirhi ematikweni man’wana leyi nga dumangiki, leyi nga ni nxavo wa le hansi.a Hi ku ya hi nkambisiso wun’wana, “ku kumeke leswaku nxavo wa [mirhi yin’wana leyi nga dumangiki] wu le hansi hi 82 wa tiphesente loko wu pimanisiwa ni minxavo ya le United States,” ku vika South African Medical Journal.

Swihinga Eka Vutshunguri

Hi ku famba ka nkarhi, tikhampani letikulu leti endlaka mirhi ti sungule ku xavisa mirhi ematikweni lama ha hluvukaka hi nxavo wa le hansi. Ku tshembiwa leswaku hi ndlela leyi, vanhu vo tala va ta swi kota ku kuma mirhi leyi, va yi tirhisa. Kambe, ku ni swirhalanganya leswikulu leswi swi faneleke swi tlhantlhiwa, leswaku mirhi yoleyo yi kumeka hi ku olova ematikweni lama ha hluvukaka. Xirhalanganya xo sungula, i nxavo. Hambiloko nxavo wa mirhi leyi wu ehlisiwe ngopfu, kambe wu va wa ha durha ngopfu eka vanhu vo tala lava lavaka mirhi leyi.

Xiphiqo xin’wana hileswi swi nga oloviki ku tirhisa mirhi leyi. Maphilisi yo tala ma fanele ma nwiwa siku ni siku, naswona ma nwiwa hi nkarhi lowu vekiweke. Loko ma nga nwiwi kahle kumbe minkarhi leyi ma nwiwaka ha yona yo cinca-cinciwa, leswi swi nga ha endla leswaku HIV yi nga ha wu twi murhi wa kona. Swa tika ku tiyiseka leswaku munhu u nwa mpimo lowu faneleke ehansi ka swiyimo swa laha Afrika, laha u nga ha kumaka leswaku swakudya swa kayivela, a ku na mati lama ringaneke yo tenga naswona a ku na swibedlhele leswi ringaneke.

Tlhandlakambirhi, lava tirhisaka mirhi leyi va fanele va vekiwa tihlo. Loko vuvabyi lebyi byi nga ha wu twi murhi lowu va wu tirhisaka, va fanele va pfanganisa mirhi yin’wana. Ku laveka vatshunguri lava nga ni ntokoto ku endla sweswo, naswona ku endla minkambelo ya kona swa durha. Nakambe, mirhi leyi yi nga ha vanga swiphiqo swin’wana swa rihanyo.

Hi June 2001, eka Nhlengeletano ya Mani na Mani ya Nhlangano wa Matiko leyi a ku tlhuvutsiwa mhaka ya AIDS eka yona, ku bumabumeriwe leswaku ku simekiwa Nkwama wa Rihanyo wa Misava Hinkwayo, leswaku ku pfuniwa matiko lama ha hluvukaka. Ku ringanyetiwe leswaku ku laveka mali leyi nga exikarhi ka nkombo wa magidi ya timiliyoni ta tidolara na khume ra magidi wa timiliyoni ta tidolara. Mali leyi hlengeletiweke ku fikela sweswi, yi le hansi ngopfu ka leyi yi lavekaka.

Vativi va sayense va ni ntshembo lowukulu wa leswaku va ta wu kuma murhi wo tshungula vuvabyi lebyi, naswona vanhu vo hambana-hambana va karhi va kamberiwa ematikweni yo hambana-hambana. Hambiloko matshalatshala ya vona mo kala ma humelela, kambe ka ha ta hundza malembe yo hlayanyana va nga si endla murhi wa kona, ni ku wu kambela ku vona loko wu nga ri na khombo leswaku wu nga tirhisiwa hi mani na mani.

Matiko man’wana yo kota Brazil, Thailand na Uganda, ma humelerile swinene eka minongonoko ya wona ya ku tshungula. Brazil, hi ku tirhisa mirhi leyi yi tiendleleke yona, yi yi hungute hi hafu nhlayo ya vanhu lava dlayiwaka hi mavabyi lama fambisanaka ni AIDS. Xitikwana xa Botswana, leswi xi nga ni mali, xi endla matshalatshala ya ku humesa mphakelo wa mirhi leyi lwaka ni xitsongwa-tsongwana xa AIDS, xi nyika hinkwavo lava yi lavaka etikweni naswona xi karhi xi lwela ku aka swibedlhele leswi lavekaka.

Ku Hlula AIDS

Nchumu wa nkoka lowu AIDS yi hambaneke ni mintungu yin’wana ha wona hi lowu: Yi nga papalatiwa. Loko vanhu va tiyimiserile ku namarhela misinya ya milawu ya Bibele, minkarhi yo tala va nga yi papalata.

Nkongomiso wa Bibele hi mahanyelo wu lo dlaa! Loko vanhu va nga tekananga a va fanelanga va hlanganyela rimbewu. (1 Vakorinto 6:18) Vatekani va fanele va tshembeka eka lava va tekaneke na vona naswona a va fanelanga va oswa. (Vaheveru 13:4) Xin’wana lexi nga sirhelelaka munhu i ku yingisa xileriso xa Bibele xa ku papalata ngati.—Mintirho 15:28, 29.

Lava ana se va nga ni vuvabyi lebyi va nga kuma ntsako ni nchavelelo lowukulu hi ku dyondza hi misava leyi ku nga riki na mavabyi eka yona, leyi Xikwembu xi tshembisaka ku yi tisa ku nga ri khale kutani va hanya hi ku landza swilaveko swa Xikwembu.

Bibele ya hi tshembisa leswaku siku rin’wana swirilo hinkwaswo swa vanhu, ku katsa ni vuvabyi, swi ta herisiwa. Xitshembiso xexo xi kumeka ebukwini ya Nhlavutelo: “Ndzi twa rito lerikulu ri huma exiluvelweni ri ku: ‘Waswivo! Ntsonga wa Xikwembu wu le vanhwini, xi ta tshama na vona, naswona vona va ta va vanhu va xona. Xikwembu hi xiviri xi ta va na vona. Kutani xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona. Swilo swo sungula swi hundzile.’”—Nhlavutelo 21:3, 4.

Xitshembiso xexo a xi tshembisiwi ntsena vanhu lava nga ni mali yo xava mirhi yo durha. Xitshembiso xexo xa vuprofeta lexi kumekaka eka Nhlavutelo 21 xi tiyisekisiwa eka Esaya 33:24: “Ku hava munhu la tshamaka kona la nga ta ku: ‘Ndza vabya.’” Hi nkarhi wolowo, vanhu hinkwavo lava nga ta va va ri emisaveni va ta va va hanya hi ku landza milawu ya Xikwembu naswona va ta va va hanye bya cheleni. Kutani nhlaselo lowu dlayaka wa AIDS—ku katsa ni mavabyi hinkwawo—wu ta va wu heriseriwe makumu.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 9, 10]

LEBYI HI BYONA VUTSHUNGURI BYA XIVIRI LEBYI A NDZI BYI LAVA

Ndzi tshama edzongeni wa Afrika naswona ndzi ni malembe ya 23 hi vukhale. Ndza ri tsundzuka siku leri ndzi kumeke ha rona leswaku ndzi ni xitsongwa-tsongwana xa HIV.

A ndzi ri na manana loko dokodela a ndzi byela mahungu lawa. A ndzi si tshama ndzi twa mahungu yo vava hi ndlela leyi evuton’wini bya mina. A ndzi pfilunganyekile. A ndzi nga swi kholwi. A ndzi ehleketa leswaku kumbexana lava kambelaka ngati va endle xihoxo. A ndzi nga tivi leswaku ndzi ku yini kumbe ndzi endla yini. A ndzi lava ku rila kambe mihloti a yi nga ri kona. Kutani dokodela u sungule ku bula na mina hi mirhi yo lwa ni xitsongwa-tsongwana lexi kutani a bula na manana hi swin’wana, kambe a ndzi twisisanga nchumu hileswi a ndzi tsemeke nhlana.

Ndzi swi xiyile leswaku swi nga endleka ndzi kume xitsongwa-tsongwana lexi eka un’wana loyi ndzi dyondzaka na yena eyunivhesiti. A ndzi swi lava hi mahlo-ngati ku bula ni munhu la nga twisisaka xiyimo xa mina kambe a ndzi nga tivi leswaku ku nga va mani. Ndzi titwe ndzi ri xikamba naswona ndzi hele matimba. Hambileswi ekaya va ndzi seketeleke, ndzi heleriwe hi ntshembo naswona a ndzi chava. Ku fana ni muntshwa un’wana ni un’wana, a ndzi tivekele tipakani to tala evuton’wini. A ndzi saleriwe hi malembe mambirhi leswaku ndzi heta digri ya mina ya sayense kambe sweswo hinkwaswo swi hundzuke nyuku wa mbyana.

Ndzi sungule ku nwa mirhi leyi lwaka ni xitsongwa-tsongwana lexi naswona ndzi ya eka vanhu lava nyikelaka switsundzuxo mayelana ni AIDS, kambe a ndza ha tshikilelekile. Ndzi khongele eka Xikwembu leswaku xi ndzi komba Vukreste bya ntiyiso ndzi nga si fa. A ndzi ri xirho xa yin’wana ya tikereke ta Pentekosta kambe a nga kona ni un’we ekerekeni la nga tshama a ndzi endzela. A ndzi lava ku tiva ntiyiso malunghana ni lomu a ndzi ta ya kona loko ndzi file.

Mixo wun’wana hi August 1999, Timbhoni ta Yehovha ti fike ti gongondza ekaya. Siku ra kona a ndzi vabya ngopfu kambe ndzi swi kotile ku tshama ekamareni ra vaendzi. Vavasati volavo vambirhi va titivisile kutani va vula leswaku va pfuna vanhu ku dyondza Bibele. Ndzi twe ndzi tsakile swinene ku vona leswaku xikhongelo xa mina xi hetelele xi hlamuriwile. Kambe hi nkarhi wolowo a ndzi tsane ngopfu lerova a ndzi nga swi koti ku hlaya kumbe ku tshama ndzi xalamukile nkarhi wo leha.

Nilokoswiritano, ndzi va byele leswaku ndzi lava ku dyondza Bibele hiloko va hlela leswaku va ta vuya rini. Khombo ra kona, wu nga si fika nkarhi wolowo ndzi yisiwe exibedlhele xa lava vabyaka hi miehleketo hikwalaho ka ntshikilelo lowu a ndzi ri na wona. Ndzi hume exibedlhele endzhaku ka mavhiki manharhu naswona ndzi tsakile ku vona leswaku Timbhoni teto a ti nga ndzi rivalanga. Ndza tsundzuka leswaku yin’wana ya tona a yi hamba yi lava ku tiva leswaku swi famba njhani. Ndzi hlakarherile katsongo kutani ndzi sungula ku dyondza Bibele loko lembe ri ya eku heleni. Kambe a swi nga ndzi oloveli hikuva xiyimo xa mina a xi cinca-cinca. Kambe loyi a a ndzi dyondzela a a swi twisisa naswona a a ri ni mbilu yo leha.

Ndzi tsake swinene loko ndzi dyondza hi Yehovha ni hi timfanelo takwe leti kumekaka eBibeleni, nileswi swi vulaka swona hakunene ku n’wi tiva ni ku langutela vutomi lebyi nga heriki. Nakambe, a ku ri ro sungula ndzi twisisa leswaku ha yini vanhu va xaniseka. Swi ndzi tsakise ngopfu ku dyondza hi Mfumo wa Xikwembu, lowu nga ta susa tihulumendhe hinkwato ta vanhu ku nga ri khale, ku sala wona ntsena. Swi ndzi susumetele leswaku ndzi yi cinca hilaha ku heleleke ndlela leyi ndzi hanyaka ha yona.

Lebyi hi byona vutshunguri bya xiviri lebyi a ndzi byi lava. Mawaku ndlela leyi swi chavelelaka ha yona ku tiva leswaku Yehovha wa ha ndzi rhandza naswona wa khathala ha mina! Eku sunguleni, a ndzi anakanya leswaku Xikwembu xi ndzi vengile nileswaku hi yona mhaka leyi ndzi ngheniweke hi vuvabyi lebyi. Kambe ndzi dyondze leswaku hi rirhandzu Yehovha u endle lunghiselelo ra ku rivaleriwa ka swidyoho, exisekelweni xa xitlhavelo xa nkutsulo wa Yesu Kreste. Kutani ndzi swi tivile leswaku Xikwembu xa khathala, hilaha 1 Petro 5:7 yi vulaka hakona: “Lahlela[ni] ku vilela hinkwako ka n’wina eka xona, hikuva xa mi khathalela.”

Hi ku hlaya Bibele siku ni siku ni ku va kona eminhlanganweni eHolweni ya Mfumo, ndzi lwa hi matimba leswaku ndzi va ekusuhi na Yehovha hilaha ndzi nga kotaka hakona. Hambileswi swi nga oloviki minkarhi hinkwayo, ndzi khongela eka Yehovha malunghana ni leswi swi ndzi karhataka kutani ndzi kombela leswaku a ndzi nyika matimba ni nchavelelo. Swirho swa vandlha swa ndzi seketela na swona, xisweswo ndzi tsakile.

Nkarhi ni nkarhi ndzi hlanganyela entirhweni wa ku vula evhangheli ni vandlha ra ka hina. Ndzi lava ku pfuna van’wana hi tlhelo ra moya, ngopfu-ngopfu lava nga exiyin’weni lexi fanaka ni xa mina. Ndzi khuvuriwe hi December 2001.

[Xifaniso]

Swi ndzi tsakise ngopfu ku dyondza hi Mfumo wa Xikwembu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Ntlawa lowu mbuwetelaka vanhu hi AIDS eBotswana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Vanhu hinkwavo va ta va va hanye bya cheleni emisaveni ya Paradeyisi