Loko N’wana Wa Wena A Hlaseriwa Hi Ku Hisa Ka Miri

“A ndzi titwi kahle!” Loko u twa n’wana wa wena a karhateka hi ndlela leyi, u nga ha tsutsumela ku ya kambela mahiselo ya miri wakwe. Loko miri wu hisa ngopfu, swa twisiseka leswaku u nga ha sungula ku chava.

Hi ku ya hi nkambisiso lowu endliweke hi The Johns Hopkins Children’s Center le Baltimore, eMaryland, le U.S.A., vatswari lava endlaka 91 wa tiphesente va kholwa leswaku “hambi ku ri ku hisa ka miri loku nga nyawuriki ku nga ha va ni khombo ro karhi, ku fana ni ku endla leswaku munhu a biwa hi xithongwana kumbe a lamala byongo.” Nkambisiso lowu fanaka wu kombisa leswaku “vatswari lava endlaka 89 wa tiphesente va nyike vana va vona mirhi leyi hungutaka ku hisa ka miri, miri wa vana wu nga si fika eka 102 wa tidigrisi ta Fahrenheit (38,9 wa tidigrisi ta Celsius).”

Xana u fanele u chuha ku fikela kwihi loko n’wana wa wena a va ni ku hisa ka miri? Naswona hi tihi tindlela letinene ta ku n’wi tshungula?

Ntirho Wa Nkoka Lowu Endliwaka Hi Ku Hisa Ka Miri

I yini lexi vangaka ku hisa ka miri? Hambileswi mahiselo lamanene ya miri ma nga kwalomu ka 37°C (loko ma pimiwa enon’wini), hi ntolovelo mahiselo ya miri wa munhu ma cinca-cinca hi digri yin’we kumbe ku tlula, siku ni siku.a Mahiselo ya miri wa wena ma nga ha ehla nimpundzu kutani ma tlakuka loko ri rhenga. Hypothalamus leyi nga etshakwini ra byongo hi yona yi lawulaka mahiselo ni matitimelelo ya miri, ku fana ni themositati. Miri wa munhu wu sungula ku hisa loko fambiselo ra nsawutiso ri humesa nchumu wun’wana engatini lowu vuriwaka pyrogens hikwalaho ka ku va wu twa leswaku wu hlaseriwa hi bakteriya kumbe xitsongwatsongwana. Leswi swi endla leswaku hypothalamus yi “cinca” mahiselo ya miri, ma ya ehenhla.

Hambileswi ku hisa ka miri ku nga ha endlaka leswaku u nga titwi kahle naswona u heleriwa hi mati, kambe a ku na khombo. Entiyisweni, swi vonaka onge ku hisa ka miri ka pfuna eku humeseni ka tibakteriya ni switsongwatsongwana, hi ku ya hi Mayo Foundation for Medical Education and Research. “Switsongwatsongwana leswi vangaka mukhuhlwana ni swiphiqo swin’wana swa ku hefemula, swi rhandza ku titimela. Loko miri wa wena wu sungula ku hisa, wu nga ha va wu ri eku dlayeni ka switsongwatsongwana.” Xisweswo, buku leyi yi ya emahlweni yi vula leswaku “ku hunguta mahiselo ya miri a swi fanelanga naswona swi nga kavanyeta fambiselo ra ku sawutisa n’wana wa wena.” Lexi hlamarisaka, xibedlhele xin’wana xa le Mexico xi tshungula mavabyi man’wana hi ku engetela ku hisa ka miri, matshungulelo ya kona ma vuriwa hyperthermia.

Dok. Al Sacchetti wa Kholichi ya Madokodela ya Xilamulela-mhangu ya le Amerika u ri: “Hi xitalo ku hisa ka miri a hi xiphiqo loko ku ri koxe. Kambe i xikombiso xa leswaku munhu u hlaseriwe hi vuvabyi byo karhi leswi nga xiphiqo. Hikwalaho, loko n’wana a hisa miri, nyingiso wu fanele wu yisiwa eka n’wana ni mavabyi lawa ma nga ha vaka ma n’wi hlaserile, ku nga ri eka mahiselo ya miri.” Xikolo lexi nga ni Vutivi Lebyikulu bya ku Tshungula Vana xa le Amerika xi ri: “Loko ku hisa ka miri wa n’wana ku ri ehansi ka 101 wa tidigrisi ta Fahrenheit (38,3 wa tidigrisi ta Celsius) hi ntolovelo a ku fanelanga ku tshunguriwa handle ka loko ku nga n’wi khomi kahle n’wana kumbe ku tshame ku n’wi vangela milombyani. Hambi ku ri ku hisa ka le henhla ka miri a ku na khombo handle ka loko n’wana wa wena a tshame a va ni milombyani kumbe a tshamela ku vabya. I swa nkoka swinene ku xiya leswaku ku endleka yini hi n’wana wa wena. Loko a dya ni ku etlela kahle, naswona a tlanga minkarhi yin’wana, swi nga ha endleka a nga lavi vutshunguri byo karhi.”

Ndlela Yo Tshungula Ku Hisa Ka Miri Loku Nga Nyawuriki

Leswi a swi vuli swona leswaku a ku na lexi u nga xi endlaka ku pfuna n’wana wa wena. Madokodela man’wana ma nyikela swibumabumelo leswi landzelaka malunghana ni ku tshungula ku hisa ka miri loku nga nyawuriki: Hlayisa kamara ra n’wana wa wena ri nga hisi ngopfu kumbe ku titimela ngopfu. U nga n’wi ambexi ngopfu. (Ku hisa ku tlula mpimo swi nga nyanyisa ku hisa ka miri.) Khutaza n’wana ku nwa ngopfu mati, swakunwa swa mihandzu leswi tempuriweke ni murhu, hikuva ku hisa ka miri ku nga endla leswaku munhu a heleriwa hi mati emirini.b (Swakunwa leswi nga ni khafeyini, swo kota cola kumbe tiya ya ntima, swi endla leswaku munhu a nga heli hala xihambukelweni naswona swi nga endla leswaku a heleriwa ngopfu hi mati emirini.) Tincece ti fanele ti hambeta ti an’wisiwa. Papalata swakudya leswi swi tikaka ku swi gayela tanihi leswi ku hisa ka miri ku kavanyetaka matirhelo ya khwiri.

Loko miri wa n’wana wu hisa ngopfu wu tlula 38,9°C, hakanyingi a nga nyikiwa mirhi leyi hungutaka ku hisa ka miri leyi xavisiwaka etikhemisi, yo kota acetaminophen kumbe nibuprofen. Kambe, i swa nkoka leswaku a landzela mapimelo lama kombisiweke eka yona. (Vana lava nga ehansi ka malembe mambirhi a va fanelanga va nyikiwa mirhi handle ko kongomisiwa hi dokodela.) Mirhi leyi hungutaka ku hisa ka miri a yi lwi ni switsongwatsongwana. Hikwalaho, a yi endli leswaku n’wana a tshunguleka hi ku hatlisa loko a khomiwe hi mukhuhlwana kumbe mavabyi man’wana yo tano, kambe yi nga n’wi nyika ku rhula ka mbilu. Vativi van’wana va bumabumela leswaku philisi ra asipirini a ri fanelanga ri nyikiwa vana lava nga ehansi ka malembe ya 16 hi xikongomelo xa leswaku ri hunguta ku hisa ka miri wa vona tanihi leswi ku xiyiweke leswaku ri nga ha vanga vuvabyi bya Reye—ku nga vuvabyi lebyi nga ha dlayaka munhu.c

Ku hisa ka miri ku nga ha hungutiwa hi ku hoxa n’wana endzeni ka mati u n’wi hlambisa. Tshamisa n’wana ebhavhini leri enteke tisentimitara ti nga ri tingani leri nga ni mati yo kufumela, kutani u n’wi hlambisa. (U nga tirhisi mirhi yo hlamba leyi nga ni xihoko, tanihi leswi yi nga ha n’wi vavisaka.)

Bokisi leri nga laha ri ni rungula leri pfunaka malunghana nileswaku hi rini laha munhu a nga vitanaka dokodela. Vutshunguri bya laveka ngopfu-ngopfu eka munhu la tshamaka endhawini leyi ku andzeke mavabyi yo kota dengue, xitsongwatsongwana xa Ebola, dari ya thayifodi kumbe dari-nyongwa.

Xisweswo nchumu wa nkoka, i ku pfuna n’wana wa wena leswaku a nga karhateki. Tsundzuka leswaku a swi tolovelekanga leswaku miri wu hisa ngopfu lerova wu vavisa misiha kumbe ku dlaya munhu. Hambi ku ri ku biwa hi xithongwana loku vangiwaka hi ku hisa ka miri, hambileswi ku chavisaka, hi ntolovelo a ku na makhombo ya nkarhi wo leha.

Ina, ku sivela vuvabyi i swa nkoka ku tlula murhi, naswona yin’wana ya tindlela letinene ngopfu ta ku sirhelela n’wana wa wena eka mavabyi i ku n’wi dyondzisa tindlela ta ku tshama a basile. Vana va fanele va dyondzisiwa ku hlamba mavoko nkarhi ni nkarhi—ngopfu-ngopfu va nga si dya, endzhaku ko tirhisa xihambukelo, endzhaku ko heta nkarhi va ri entalweni wa vanhu kumbe endzhaku ko khoma xifuwo xo karhi hi mavoko. Hambiloko endzhaku ka matshalatshala lamakulu, n’wana wa wena o sungula ku hisanyana miri, u nga chuhi. Hilaha hi swi voneke, ku ni swo tala leswi u nga swi endlaka ku pfuna n’wana wa wena leswaku a hlakarhela.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 29]

Vitana Dokodela Loko N’wana La Hisaka Miri . . .

◼ A ri ni tin’hweti tinharhu kumbe ehansi naswona mahiselo yakwe hala ndzhaku ma ri 38°C kumbe ku tlula

◼ A ri exikarhi ka tin’hweti tinharhu ni ta tsevu naswona miri wakwe wu hisa 38,3°C kumbe ku tlula

◼ A ri ehenhla ka tin’hweti ta tsevu naswona miri wakwe wu hisa 40°C kumbe ku tlula

◼ A ala ku nwa mati kumbe swakunwa swo karhi naswona a vonaka a heleriwa hi mati emirini

◼ A biwa hi xithongwana kumbe a hela matimba swinene

◼ A ha hisa miri endzhaku ka tiawara ta 72

◼ A rila a nga miyeteki kumbe a vonaka onge u pfilunganyekile kumbe a jamuka

◼ A ri ni swirhumba-rhumbani, swi n’wi tikela ku hefemula, a chuluka kumbe a tshamela ku hlanta

◼ Nhamu yakwe yi vava kumbe a kingindziwa hi nhloko

[Xihlovo Xa Kona]

Xihlovo: Xikolo lexi nga ni Vutivi Lebyikulu bya ku Tshungula Vana xa le Amerika