Vantshwa Va Vutisa . . .

“Xana Ndzi Nga Ringeta Ku Gangisana Ni Munhu Eka Internet?”

“A hi rhumelana E-mail siku ni siku. Hi endle makungu malunghana ni lomu hi nga ta tshama ni ku tirha kona. A ndzi fanele ndzi kuma swingwavila swo vutana ha swona. A ku nga si hela ni n’hweti hi tivana naswona a hi nga si tshama hi hlangana.”—Monika, Austria.a

A HI nge u lava ku hlangana ni munhu wo karhi—munhu loyi u nga n’wi tivaka ku antswa, loyi u nga ha lavaka ku tekana na yena. Kambe, ku ta fikela sweswi, a wu si n’wi kuma munhu yoloye hambileswi u endleke matshalatshala yo karhi. Matshalatshala lamanene lama endliweke hi vanghana ni vandyangu yo ku hlanganisa ni un’wana a ma ku pfunanga nchumu kambe ma ku khomise tingana ni ku ku siya u hele matimba swinene. Kutani u ehleketa hi ku tirhisa khompyuta leswaku yi ku pfuna.

Enkarhini lowu laha vo tala va tirhisaka khompyuta, ku kuma munghana la fanelekaka swi nga ha vonaka swi olova swinene. Van’wana va vula leswaku lexi u nga xi endlaka i ku pfula eka Internet kumbe eka Website ya switiviso leyi endleriweke lava nga si nghenelaka vukati. The New York Times yi vika leswaku hi n’hweti yin’we le United States ntsena, vanhu va 45 wa timiliyoni va pfule Website leyi ya lava lavaka ku gangisana. Un’wana la hlanganisaka vanhu leswaku va rhandzana eka Internet u vule leswaku ku ni vanhu va kaye wa timiliyoni lava tirhisaka Website leyi ematikweni ya 240.

Lexi Endlaka Leswaku Swi Tsakisa Ku Gangisana Eka Internet

Xana u ni tingana naswona swa ku nonon’hwela ku tihlanganisa ni vanhu? Xana u chava ku ariwa? Kumbexana u vona onge a nga kona munhu loyi u nga tekanaka na yena endhawini ya ka n’wina? Loko swi ri tano, ku gangisana hi khompyuta swi nga ha ku tsakisa. Phela, lava hlanganisaka vanhu leswaku va rhandzana eka Internet va vula leswaku u ta swi kota ku lawula “munhu loyi u nga ta rhandzana na yena.” Eka khompyuta ku ni mabokisi lama kombisaka leswaku u ni malembe mangani, u huma kwihi, matimu ya wena, swifaniso ni mavito lama nga riki ya xiviri lama u nga ma tirhisaka loko u pfula Internet. Leswi u nga ni matimba yo tihlawulela, swi nga vonaka onge ku gangisana eka khompyuta swa vuyerisa naswona a swi tshikileli ku fana ni ku hlangana ni munhu hi xiviri.

Xana ntiyiso wa mhaka hi wihi? Xana ku gangisana eka khompyuta swi tisa ntsako lowu tshamaka hi masiku? Kutani, anakanya hi leswi: Eka malembe ya tsevu, un’wana la hlanganisaka vanhu leswaku va rhandzana a a ri ni vanhu va 11 wa timiliyoni. Kambe, ku tekane vanhu va 1 475 ntsena. Un’wana loyi na yena a hlanganisaka vanhu leswaku va rhandzana a a ri ni vanhu vo tlula miliyoni kambe i 75 ntsena lava tekaneke! Xana xi kwihi xiphiqo eka endlelo leri?

Xana U Nga N’wi Tiva Kahle?

Xihloko xin’wana xa le ka phepha-hungu xi te: “Eka Internet un’wana ni un’wana u vonaka a tsakisa, a tshembekile naswona a ri munhu la humeleleke.” Xana rungula leri vanhu va ri nyikelaka malunghana na vona vini i ntiyiso ku fikela kwihi? Xihloko xin’wana xa mahungu xi swi vekisa xileswi: “Ku languteriwe leswaku un’wana ni un’wana a hembanyana.” Muhleri wa magazini lowu dumeke wa vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi u endle ndzavisiso hi mhaka leyi. U nghenise vito ra yena eka tindhawu tinharhu leti dumeke ta vanhu lava gangisanaka eka Internet naswona endzhaku u kume tinhlamulo to hlayanyana. Sweswo swi endle leswaku a gangisana ni vavanuna vo tala. Xana vuyelo byi ve byihi? Hinkwavo va tsandzekile! Handle ko kanakana vavanuna lava va hembile. Wa lemukisa: “Hi ku ya hi leswi ndzi swi tokoteke, va hemba.”

Loko munhu a hemba, a vula leswaku u komile kasi u lehile kumbe a ku u lehile kasi u komile, a vula leswi fanaka hi ntiko wakwe swi nga ha vonaka swi nga ri mhaka yikulu. Van’wana va nga ha ku, ‘ndlela leyi munhu a langutekaka ha yona a hi ya nkoka.’ I ntiyiso, Bibele yi vula leswaku “vuxongi byi nga ha va vunwa, ku saseka ku nga ha va vuhava.” (Swivuriso 31:30) Xana ku hemba hi swilo leswi vonakaka swi ri switsongo i ndlela leyinene yo sungula ku gangisana? (Luka 16:10) Xana u nga tiyiseka njhani hi swilo swin’wana leswi munhu a nga swi vulaka malunghana ni timhaka ta nkoka to fana ni tipakani ta munhu hi yexe? Bibele yi ri: “Vulavulani ntiyiso un’wana eka un’wana.” (Zakariya 8:16) Ina, ku tshembeka i masungulo lamanene leswaku vuxaka byi va lebyi kulaka.

Hambiswiritano, ku gangisana eka khompyuta a hi mhaka ya xiviri. Xiviko xa Newsweek xi ri: “Vanhu lava tirhisaka khompyuta va nga ha titsala kahle ti e-mail ta vona va endla onge i vanhu vanene. . . . Sweswo swi endla leswaku va hlamuriwa hi ndlela leyinene: va languteka va ri kahle naswona va ku tsakela, kutani na wena u kahle naswona wa va tsakela.” Hilaha profesa wa le New York’s Rensselaer Polytechnic Institute, loyi a kambisisaka timhaka to rhandzana hi khompyuta a hlamuselaka hakona, vanhu va nga ha rhandzana hi ku hatlisa eswiyin’weni swo tano. Ina, hilaha swi xiyiweke hakona ko tala, leswi a swi nge endli leswaku vukati byi tsakisa. Wanuna un’wana u tsale leswi n’wi humeleleke loko a gangisana ni un’wana eka khompyuta: “I vuxisi. U ehleketa leswaku u ni hinkwaswo leswi u swi lavaka.”

Loko Mi Vonana

Hambiswiritano, van’wana va nga ha anakanya leswaku loko mi nga vonani swi nga tisa vuyelo lebyinene. Va nga ha anakanya leswaku ku gangisana eka khompyuta swi nga endla leswaku mpatswa wu languta leswi munghana wa nkarhi lowu taka a nga xiswona endzeni handle ko kavanyetiwa hi ndlela leyi a langutekaka ha yona. I ntiyiso, Bibele yi hi khutaza ku languta timfanelo ta munhu wa le ndzeni. (1 Petro 3:4) Kambe, xiphiqo hi lexi, loko mi gangisana hi khompyuta, a wu nge swi koti ku vona ku tshukatshuka ka miri, ku n’wayitela kumbe nghohe. A wu nge swi koti ku vona ndlela leyi a va khomaka ha yona van’wana kumbe a angulaka ha yona loko a tshikilelekile. Swilo leswi i swa nkoka loko u lava ku tiyisekisa leswaku i munhu loyi u nga n’wi tshembaka kumbe loyi u nga n’wi rhandzaka. Hlaya ndlela leyi Bibele yi ri hlamuselaka ha yona rirhandzu eka 1 Vakorinto 13:4, 5. Xiya leswaku rirhandzu ri kombisiwa hi mahanyelo, ku nga ri hi marito. Hikwalaho u fanele u tinyika nkarhi wo xiyisisa munhu u tlhela u vona loko swiendlo swa yena swi fambisana ni marito ya yena.

Hi ku pfumala rungula ro tano ra nkoka, hakanyingi mimpatswa yi sungula ku kombana mintlhaveko ya yona ni ku bula hi leswi yi swi ehleketaka ya ha ku sungula ku gangisana. Loko va nga rhangi hi ku ehleketisisa kahle, vanhu van’wana lava gangisanaka va tsutsumela ku endla swiboho swa nkoka hambiloko va nga si tivana kahle. Xihloko lexi nge “Eka Internet, Rirhandzu A Ri Voni Hakunene” xi vulavula hi vanhu vambirhi lava tshamaka ekule ni le kule hi mpfhuka wa 13 000 wa tikhilomitara lava hlanganeke eka Internet. Endzhaku ka mavhiki manharhu va hlangane hi nyama. Wanuna loyi u ri: “A a tipende mahlo lawa swi vonaka. A ndzi gangisi wansati la tipendaka mahlo.” Vuxaka bya vona byi helele kwalaho. Mpatswa wun’wana lowu na wona wu hlanganeke hi nyama wu hele matimba lerova lowa wanuna leswi a ku ri yena la xaveleke lowa nsati thikithi, a namba a onha ni thikithi ra lowa nsati ro tlhelela endzhaku!

Nhwanyana la vuriwaka Edda u tsundzuka leswi n’wi humeleleke loko a gangisana ni un’wana eka khompyuta. U ri: “Vuxaka bya hina a byi ri byikulu hi ndlela yo hlamarisa. A hi kunguhata ku tekana.” Kambe loko va vonana hi xiviri, vuxaka bya vona byi xaxile. “A a nga ri yena wanuna loyi a ndzi n’wi languterile, a a xopaxopa ni ku tshamela ku vilela. Vuxaka bya hina a byi nga ta humelela.” Endzhaku ka vhiki, vuxaka byi herile naswona Edda u sale a pfilunganyekile.

Loko vanhu va gangisana hi khompyuta, ku nga ri kungani se ko va phulaphulani. Leswi swi nga ha ku siya u karhatekile emintlhavekweni loko vuxaka bya n’wina byi nga humeleli—naswona swi nga ha endleka leswaku byi nga humeleli. Swivuriso 28:26 ya lemukisa: “Loyi a tshembaka mbilu yakwe i xihunguki.” Entiyisweni, i vuphukuphuku ku endla swiboho leswikulu leswi sekeriweke eka swilo leswi nga riki swa xiviri. Hambiswiritano, xivuriso lexi xi ya emahlweni xi ku: “Kambe loyi a fambaka hi vutlhari u ta pona.”

Makhombo Yo Tsutsumela Ku Tekana

Ku tsutsumela ku rhandzana mi nga si tivana i vuphukuphuku lebyikulu. Mutsari wa Munghezi Shakespeare u tshahiwe a ku: “Ku tsutsumela ku tekana swi endla leswaku vukati bya kona byi nga humeleli.” Bibele yi tsundzuxa hi ku kongoma, yi ku: “Un’wana ni un’wana la hatlisaka ngopfu, hakunene u ta wela eku pfumaleni.”—Swivuriso 21:5.

Lexi vavisaka, vo tala lava gangisaneke eka Internet va wu vonile ntiyiso wa marito lawa. Endzhaku ko tsalelana ti e-mail ku ringana n’hweti, Monika la tshahiweke eku sunguleni ka xihloko, a a tshemba leswaku ku navela ka yena ko kuma munghana wa vukati ku hetisekile. Ku nga khathariseki makungu lama a ma endliwa leswaku va tekana—hambi ku ri malunghiselelo yo kuma swingwavila—ku tsutsumela ku rhandzana ka vona ku hele hi “gome lerikulu.”

U nga papalata gome hi ku yingisa xitsundzuxo xa Bibele lexi nge: “U tlharihile la voneke khombo kutani a tumbela, kambe la nga riki na ntokoto u ye emahlweni kutani u fanele a xupuriwa.” (Swivuriso 22:3) Hambiswiritano, loko u gangisana ni un’wana hi khompyuta a wu nge langutani ni makhombo ya ku hela matimba ni ku karhateka emintlhavekweni ntsena. Xihloko lexi landzelaka xi ta hlamusela swiphiqo swin’wana.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Loko vanhu va tsala rungula eka khompyuta malunghana na vona vini hakanyingi va hundzeleta kumbe va hemba

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Endzhaku ko rhumelana ti E-mail to tala ta rirhandzu, hakanyingi loko va hlangana hi xiviri va hela matimba