Eku Heteleleni—vanhu Hinkwavo Va Ta Va Ni Tiyindlu Letinene!

EHANDLE ka Nairobi, le Kenya, ku ni muganga wo saseka lowu nga 56 wa tihekitara wa Nhlangano wa Matiko lowu vuriwaka Gigiri, laha ku kumekaka ni ntsindza wa UN-HABITAT. Muganga lowu i xikombiso xa leswi matiko ya misava hinkwayo ma lavaka ku swi endla ku tlhantlha xiphiqo xa misava hinkwayo xa ku pfumaleka ka tiyindlu. Loko u ri karhi u famba eXindledyanini xa Ntanga wa Gigiri, lowu kumekaka emugangeni wolowo, u swi vona kahle leswi vanhu va nga swi endlaka loko va khomisana naswona va ri ni mali. Kwalaho ndhawu leyi a yi onhakile yi cinciwile yi va ndhawu yo saseka yo hungasela eka yona ya vatirhi ni vaendzi.

Hambiswiritano, eka tikhilomitara ti nga ri tingani ku ni mikhukhu leya ha ku dzimiwaka. I xitsundzuxo lexi dyisaka mbitsi xa ndlela leyi swi tikaka ha yona ku lulamisa xiphiqo xa ku pfumaleka ka tiyindlu. Mikhukhu, tiyindlu leti akiweke hi daka, timhandzi ni mazenge, swi hlanganisa ndhawu leyi endlaka kwalomu ka mune wa swikwere mitara. Eswindledyanini swa kona ku nun’hwa mati yo thyaka. Vaaka-tiko va kwalaho va hakela mali ya mati leyi phindhiweke ka ntlhanu ku tlula leyi vaaka-tiko va le United States va yi hakelaka. Vanhu vo tala eka va kwalomu ka 40 000 lava tshamaka kwalaho va ni malembe ya kwalomu ka va-20 na va-30. A va tshamanga hi mavoko. Va tele ku ta lava mintirho endhawini ya le kusuhi ya Nairobi.

Kasi hi hala tlhelo, varhangeri va misava va hlengeletana laha endhawini leyi yo saseka leswaku va vulavurisana hi vumundzuku bya vavanuna, vavasati ni vana lava nga evuswetini lava tshamaka ekusuhi ni ndhawu yoleyo. Ntiyiso lowu vavaka, hi ku ya hi murhangeri-nkulu wa Nhlangano wa Matiko, hileswaku “misava yi ni mali, vutivi ni matimba” yo antswisa vutomi bya vanhu lava tshamaka emikhukhwini. Hikwalaho, i yini lexi faneleke xi endliwa? Loko Nkulukumba Annan a gimeta u ri: “Ndza tshemba leswaku . . . un’wana ni un’wana loyi a katsekaka a [nga] tshika vulolo ni ku pfumala ku tiyimisela leswi endlaka leswaku ku nga vi na nhluvuko.”

Xana ntshembo wolowo i wa xiviri ku fikela kwihi? I yini lexi van’watipolitiki va misava hinkwayo ni va le ndhawini ya ka hina va nga xi endlaka leswaku va khomisana eku lweni ni xiphiqo lexi? Ku ni Un’wana loyi a nga ni leswi lavekaka, vutivi ni matimba yo herisa xiphiqo lexi. Xa nkoka ngopfu, u ni ntwela-vusiwana naswona u tiyimiserile ku teka goza hi ku hatlisa. Entiyisweni, hulumendhe ya yena ana se yi lunghekile leswaku yi ta herisa xiphiqo xa misava hinkwayo xa ku pfumaleka ka tiyindlu.

Nongonoko Lowuntshwa Wa Ku Aka Tiyindlu

EBibeleni, Muvumbi wa hina, Yehovha Xikwembu, u hlamusela leswi a tiyimiseleke ku swi endla. Wa tshembisa: “Ndzi tumbuluxa matilo lamantshwa ni misava leyintshwa.” (Esaya 65:17) Sweswo swi ta endla leswaku ku va ni ku cinca lokukulu. Hulumendhe leyintshwa ya le ‘matilweni’ yi ta endla leswi tihulumendhe leti nga kona ta vanhu ti tsandzekeke ku swi endla. Mfumo kumbe hulumendhe ya Xikwembu yi ta endla leswaku vanhu hinkwavo lava nga ta hanya emisaveni leyintshwa va va ni rihanyo lerinene, vuhlayiseki ni ku tixixima. Esaya u byeriwe leswaku lava lavaka ku hanya emisaveni leyintshwa va ta hlengeletiwa “exiphen’wini xo hetelela xa masiku.” (Esaya 2:1-4) Sweswo swi vula leswaku ku cinca loku ku le kusuhi swinene.—Matewu 24:3-14; 2 Timotiya 3:1-5.

Xa nkoka, emaritweni lama tsariweke eka tindzimana tin’wana ta Esaya ndzima 65, Xikwembu xi ta nyika un’wana ni un’wana yindlu hi nkarhi wolowo. Xi ri: “Va ta aka tindlu va tshama eka tona. A va nge aki kutani ku tshama un’wana.” (Esaya 65:21, 22) Tianakanye, eku heteleleni u ri ni yindlu ya wena naswona u rhendzeriwe hi tindhawu leti baseke naswona u sirhelelekile eparadeyisini yo saseka! Hakunene un’wana ni un’wana wa yi lava ndhawu yo tano! Xana hi nga tiyiseka njhani hileswi Xikwembu xi swi tshembiseke?

Xitshembiso Lexi U Nga Xi Tshembaka

Eku sunguleni loko Xikwembu xi vumba Adamu na Evha, a xi va vekanga emananga. Ematshan’weni ya sweswo, xi va veke entangeni wa Edeni, phaka yo saseka leyi a yi ri ni moya wo tenga ni mati yo tala ni swakudya. (Genesa 2:8-15) Adamu a a byeriwe leswaku a “tata misava” kambe ku nga ri ku yi tata ku tlula mpimo. (Genesa 1:28) Ku sukela eku sunguleni, Xikwembu a xi lava leswaku un’wana ni un’wana a tshama endhawini leyi hlelekeke, a va ni ku rhula ni swilo swo tala leswinene.

Endzhakunyana, enkarhini wa Nowa, vanhu va sungule ku va ni madzolonga ni ku tikhoma hi ndlela yo biha, kutani “misava yi onhaka emahlweni ka Xikwembu xa ntiyiso.” (Genesa 6:11, 12) Xana Xikwembu xi xi honisile xiyimo xo tano? Doo! Xi teke goza hi ku hatlisa. Xi basise misava hi Ndhambi ya misava hinkwayo, hikwalaho ka vito ra xona ni hikwalaho ka Nowa lowo lulama ni vatukulu va yena. Kutani loko Nowa a huma engalaveni a ya endlwini yakwe leyintshwa, u tlhele a byeriwa leswaku a tswala vana va “andza [va] tata misava.”—Genesa 9:1.

Endzhaku, Xikwembu xi nyike Vaisrayele ndzhaka leyi a xi tshembise kokwa wa vona Abrahama. Tiko rero leri Tshembisiweke a ri hlamuseriwa tanihi “[tiko] lerinene leri pfulekeke, . . . leri khulukaka ntswamba ni vulombe.” (Eksoda 3:8) Hikwalaho ka leswi va nga yingisangiki, Vaisrayele va tsendzeleke emananga va nga ri na kaya ku ringana malembe ya 40. Hambiswiritano, Xikwembu xi hetisise xitshembiso xa xona, eku heteleleni xi va nyike tiko leswaku va tshama eka rona. Matsalwa lama huhuteriweke ma ri: “Yehovha a va wisisa hinkwako-nkwako . . . Ku hava xitshembiso lexi tsandzekeke eka switshembiso hinkwaswo leswinene leswi Yehovha a swi tshembiseke yindlu ya Israyele; hinkwaswo swi hetisekile.”—Yoxuwa 21:43-45.

Se Ndzi Ni Kaya!

Kutani, swi le rivaleni leswaku marito ya Yehovha eka Esaya ndzima 65 a hi xitshembiso xa hava. Tanihi Muvumbi wa swilo hinkwaswo, handle ko kanakana u ni matimba yo endla hinkwaswo leswi lavekaka leswaku a basisa misava ni ku hetisisa xikongomelo xa yena xo sungula ha yona. (Esaya 40:26, 28; 55:10, 11) Tlhandlakambirhi, Bibele ya hi tiyisekisa leswaku u lava ku endla tano. (Pisalema 72:12, 13) Enkarhini lowu hundzeke u endle leswaku vanhu va va ni ndhawu leyinene yo tshama eka yona naswona u ta tlhela a endla tano ku nga ri khale.

Entiyisweni, loko N’wana wa yena, Yesu Kreste a ta emisaveni, u dyondzise valandzeri va yena ku khongelela leswaku ‘ku rhandza ka Xikwembu ku endleka emisaveni, hilaha ku endlekaka hakona etilweni.’ (Matewu 6:10) U kombise leswaku misava yi ta va paradeyisi. (Luka 23:43) Anakanya leswaku sweswo swi ta va swi vula yini. A ku nge he vi na mikhukhu, mixaxa, vanhu lava etlelaka eswitarateni kumbe vanhu lava susiwaka emakaya ya vona. Hakunene ku ta va nkarhi lowu tsakisaka wolowo! Ehansi ka Mfumo wa Xikwembu, un’wana ni un’wana u ta hetelela a ri ni kaya ra yena!

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

TIYINDLU EISRAYELE WA KHALE

Entiyisweni, Vaisrayele ku fana ni Vakanana, a va rhandza tiyindlu ta maribye, tanihi leswi tiyindlu leti a ti tiyile ku tlula tin’wana naswona a swi nga olovi leswaku tinsula-voya ti nghena eka tona. (Esaya 9:10; Amosi 5:11) Hambiswiritano, vanhu lava a va tshama etindhawini leti nga riki na tintshava a va tirhisa switina swa daka leswi va swi omiseke edyambyini kumbe endzilweni. Malwangu yo tala a ma ri swiphepherhele, minkarhi yin’wana a ku va ni kamara ra le henhla. Hakanyingi, a ku va ni xitiko exivaveni naswona minkarhi yin’wana a ku va ni xihlovo kumbe thanki ra mati.—2 Samuwele 17:18.

Nawu wa Muxe a wu katsa milawu yo talanyana malunghana ni tiyindlu. Kambe vuhlayiseki a ku ri wona nchumu wa nkoka swinene. Ehenhla ka lwangu a ku fanele ku akiwa khumbi ro koma leswaku ku nga vi na makhombo. Xileriso xa vukhume a xi tsundzuxa Vaisrayele malunghana ni ku navela yindlu ya munhu-kulobye. Un’wana ni un’wana loyi a a boheka ku xavisa yindlu ya yena a a ri ni mfanelo yo tlhela a yi xava, endzhaku ka nkarhinyana.—Eksoda 20:17; Levhitika 25:29-33; Deteronoma 22:8.

Le Israyele yindlu a yi tlhela yi tirhisiwa tanihi ndhawu ya nkoka yo dyondzela swilo swa moya eka yona. Vatatana a va lerisiwe ku dyondzisa vana va vona leswi Xikwembu xi swi lavaka loko va tshame etindlwini ta vona, naswona endlwini a ku nga fanelanga ku va ni swilo leswi fambisanaka ni vugandzeri bya swikwembu swa hava.—Deteronoma 6:6, 7; 7:26.

[Xifaniso]

Le Israyele wa khale, tiyindlu a ti tirhiseriwa swilo swa moya, swo kota Nkhuvo wa Mitsonga

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

TIYINDLU TA KHALE

Bibele a yi hlamuseli nchumu hileswaku munhu wo sungula Adamu a a tshama endlwini. Hambiswiritano, Genesa 4:17 yi vula leswaku Kayini ‘u ake muti a wu thya vito ra Enoko n’wana wakwe.’ Muti wolowo a ko va muganga lowu sirheleriweke hi ku ya hi ximanguva lawa. A swi boxiwanga eka rungula leri leswaku a ku akiwe tiyindlu ta njhani. Kumbexana emutini wolowo a ku tshama swirho swa ndyangu wa Kayini ntsena.

Matende a ku ri miako leyi tolovelekeke eminkarhini ya khale. Ku vuriwa leswaku Yabali, un’wana wa vatukulu va Kayini, “hi yena wo sungula eka lava tshamaka emintsongeni ni lava nga ni swifuwo.” (Genesa 4:20) A swi olova ku dzima matende ni ku ma susa loko ku rhurhiwa.

Hi ku famba ka nkarhi, ematikweni yo tala lama hluvukeke ku ve ni tiyindlu to tala to saseka. Hi xikombiso, edorobeni ra Ura laha kokwana Abrama (Abrahama) a a tshama kona, marhumbi ya kona ma kombisa leswaku vanhu van’wana a va tshama etindlwini leti plasiteriweke ti tlhela ti chuchutiwa leti nga ni makamara ya 13 kumbe 14. Swi nga ha endleka tiyindlu to tano a ti naveriwa ngopfu enkarhini wolowo.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24, 25]

Xikwembu xi tshembisa vanhu lavo lulama leswaku va ta kuma tiyindlu letinene