Vana Va Hlaseriwa

U ta vona vana va magidi emapatwini ya le n’walungwini wa Uganda loko dyambu ra ha ku pela, va nga ambalanga ni tintangu. Va va va suka emigangeni ya ka vona ku nga si va vusiku va kongoma emadorobeni lamakulu yo kota Gulu, Kitgum na Lira. Loko va fika kwalaho, va ya emiakweni, eswitichini swa mabazi, etiphakini ni le swivaveni. Loko dyambu ri tlhava, u ta tlhela u va vona emapatwini, va tlhelela ekaya. Ha yini va endla nchumu lowu wo ka wu nga tolovelekanga?

VANHU van’wana va va vitana vatirhi va nivusiku. Kambe vana lava va va va nga tirhi nivusiku. Va suka ekaya nimadyambu hikuva le kaya ku ni khombo nivusiku.

Se swi lava ku endla malembe ya kwalomu ka 20, vaxenga-tiko va ri karhi va hlasela vanhu lava tshamaka ematiko-xikaya naswona va tlhakisa vana. Lembe ni lembe va yiva madzana ya vafana ni vanhwanyana emakaya kutani va nghena ekhwatini, va ya na ro. Hi xitalo vaxenga-tiko va yiva vana nivusiku kutani va va tirhisa tanihi masocha, va va rhwalela swilo ni ku va endla mahlonga ya rimbewu. Loko vana lava tekiweke hi nkani va sihalala, lava va va tekeke va nga ha va tsema nhompfu kumbe milomu. Lava va kumiwaka va ri karhi va ringeta ku baleka va dlayiwa hi ndlela ya tihanyi swinene.

Ku ni vana van’wana lava na vona va hlaseriwaka hi vutherorisi. Vantshwa lava lamaleke le Sierra Leone a va ha ri swihlangi loko vavanuna lava a va tirhisa tisavula va va tsema mavoko ni milenge. Le Afghanistan, vafana ni vanhwanyana va tlanga hi tibomo leti nga ni xivumbeko xo fana ni xa maphaphatani kutani va tsemeka tintiho ni ku fa matihlo loko tibomo teto ti langutekaka ku fana ni “tithoyi” to saseka ti buluka.

Vana van’wana lava hlaseriweke hi vutherorisi va langutana ni swiyimo swin’wana. Hi xikombiso, loko matherorisi ma hlasela Doroba ra Oklahoma, eU.S.A., hi 1995, exikarhi ka vanhu va 168 lava dlayiweke a ku ri ni vana va 19, van’wana va vona a ku ri tincece. Ku fana ni moya wa matimba lowu timaka khandlhela, bomo yi time vutomi bya tincece teto hi ndlela leyi fanaka. Minhlaselo ya matherorisi yi endla leswaku va lahlekeriwa hi lunghelo ra vona ro va vana, leswaku va tlanga ni ku hleka ni ku xingiwa hi vamana ni vatata wa vona.

Swiendlakalo leswi i swa sweswinyana, kambe i khale vanhu va hlaseriwa hi vutherorisi, hilaha hi nga ta swi vona hakona.

[Bokisi leri nga eka tluka 3]

KU LUNGHISELELA RIFU RA N’WANA

“Mixo lowu loko ndzi pfuxa xijahatana xa mina xa malembe ya 11, xi ndzi vutise xi ku, ‘Xana matherorisi se ma hlaserile namuntlha?’” Marito wolawo ma tsariwe hi David Grossman malunghana ni nhlaselo wa tihanyi lowu endlekeke laha a tshamaka kona. U tlhele a ku: “N’wana wa mina u chuhile.”

Masiku lawa se ku fe vana vo tala hi ku hlaseriwa hi matherorisi lerova vatswari van’wana va tshama va lunghekile loko swo tshuka swi endleka leswaku vana va vona va dlayiwa hi ndlela ya tihanyi. Grossman u tsale a ku: “A ndzi nge swi rivali leswi mpatswa wun’wana lowa ha riki wuntshwa wu ndzi byeleke swona malunghana ni makungu ya wona ya nkarhi lowu taka. Va ta tekana kutani va va ni vana vanharhu. Ku nga ri vambirhi kambe vanharhu. A va endlela leswaku loko ko tshuka ku fa un’we, ku ta sala vambirhi.”

A va vulanga leswaku va ta endla yini loko ko fa vambirhi—kumbe vo fa hi vanharhu ka vona.a

[Nhlamuselo ya le hansi]