“A Ndzi Landze Poso Ya Mina”

WANUNA un’wana wa mulungu la vuriwaka Andre, la velekeriweke eAfrika Dzonga kambe a tshamaka eNamibia, u te: “A ndzi nge wu rivali Musumbhunuku wolowo nimixo lowu a ndzi ri eposweni ha wona. A ku lo hontlo hi vanhu! Ekusuhi ni laha a ndzi yime kona a ku ri ni bege leyi a yi ndzi kanakanisa. Ndzi lo tikombelela poso ya mina kutani ndzi famba. Endzhaku ko chayela timinete tinharhu, ndzi twe ku buluka loku tsemaka nhlana. Loko ndzi langutisa, ndzi kume leswaku ku buluke bomo ekusuhi ni laha a ndzi yime kona.”

Andre u ri: “A ndzi landze poso ya mina. Kambe vanhu vo tala lava a ndzi va tiva naswona va nga riki na nandzu va dlawe hi bomo. Hambileswi se ku hundzeke malembe ya 25 swi endlekile, swa ha ndzi vava loko ndzi ehleketa ha swona. Minkarhi yin’wana loko ndzi tsundzuka vanhu vo tala lava feleke kwalaho ni lava vavisekeke, ndza swi xiya leswaku ndzi pone ri ahlamile.”

Vutherorisi I Xiphiqo Xa Misava Hinkwayo

Swi nga ha endleka u nga langutani ni xiyimo lexi fanaka, kambe u nga va u swi twile leswaku swiendlakalo leswi swa endleka emisaveni hinkwayo. Vanhu vo tala va endla madzolonga lama vuriwaka vutherorisi leswaku va hetisisa swikongomelo swa vona.—Vona bokisi leri nge “I Vamani Lava Endlaka Vutherorisi?” eka tluka leri landzelaka.

Muteki un’wana wa mahungu u kume leswaku hi 1997, a ku ri ni “matiko ya mune ntsena lama taleriweke hi vanhu lava tidlayaka.” Kambe hi 2008, muteki loyi wa mahungu u vule leswaku “matiko yo tlula 30 lama nga etiko-nkulu rin’wana ni rin’wana handle ka Australia na Antarctica, ma tshame ma langutana ni swiyimo leswi hlomulaka mbilu swa vanhu lava tidlayaka.” U gimete hi ku vula leswaku minhlaselo yo tano leyi “hlohloteriwaka hi tinhlengeletano, yi dlaya vanhu vo tala lembe ni lembe.”—The Globalization of Martyrdom.

Xiya nhlaselo lowu ku vulavuriweke ha wona eku sunguleni ka xihloko lexi. Ntlawa lowu fuhlekeke bomo yoleyo a wu vula leswaku wu lwela ntshunxeko. A wu nga ha lavi ku va ehansi ka vulawuri bya hulumendhe yin’wana. Kambe i yini lexi susumetelaka vanhu ku endla swilo swo tano leswaku va hetisisa swikongomelo swa vona? Xiya leswi humeleleke Hafeni.

Hafeni u velekeriwe eZambia naswona u kulele etikampeni ta vahlapfa leti nga ekusuhi ni le tikweni ra rikwavo. U te: “Ndlela ya tihanyi leyi ndyangu wa ka hina swin’we ni vanhu van’wana a va khomiwe ha yona yi ndzi hlundzukise swinene.” Leswi swi endle leswaku a joyina ntlawa lowu pfukelaka lowu vatswari vakwe a va ri eka wona.

Loko a tsundzuka swilo swa nkarhi wolowo, Hafeni u ye emahlweni a ku: “Lexi a xi twisa ku vava a ku ri ku tshama etikweni ndzi ri muhlapfa. Vana va hambanisiwa ni vamana wa vona, va tatana ni vamakwavo va vona. Lavakulu a va ye kulweni. Vo tala va vona a va ha vuyanga. A ndzi si tshama ndzi n’wi vona Tatana, hambi ku ri exifanisweni. Leswi ndzi swi tivaka hileswaku u fele enyimpini. Mbilu ya mina ya ha tshovekile ninamuntlha.”

Swi le rivaleni leswaku xiyimo xexo a xi rharhanganile. Ku twisisa xiyimo xexo swi ta ku pfuna ku twisisa leswaku i yini leswi lavekaka leswaku ku herisiwa madzolonga.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

I VAMANI LAVA ENDLAKA VUTHERORISI?

Mark Juergensmeyer la nga mukambisisi u ri: “Vanhu lava tirhisaka vutherorisi leswaku va endla madzolonga va tiyimelela hi ku vula leswaku sweswo a swi bihanga. Hambi u hlamusela vutherorisi tanihi madzolonga kumbe e-e, swi ya hileswaku munhu u byi vonisa ku yini. Munhu u tirhisa rito ‘vutherorisi’ hi ku ya hi ndlela leyi a yi langutaka ha yona misava: loko misava yi tikomba yi ri ni ku rhula, madzolonga ma tekiwa tanihi vutherorisi. Kambe loko misava yi ri enyimpini, madzolonga ma nga ha langutiwa tanihi lama amukelekaka.”

Hikwalaho, loko ku vulavuriwa hi “vutherorisi,” tipolitiki ta katseka. Mintlawa yo tala yi tivula valweri va ntshunxeko, ku nga ri matherorisi. Hi ku ya hi mutsari un’wana, vutherorisi byi katsa (1) ku hlasela vanhu lava nga katsekiki enyimpini ni (2) ku vanga madzolonga hi xikongomelo xo karhi, xo tanihi ku chavisa vanhu. Ku nga khathariseki leswaku i mintlawa leyi pfukelaka kumbe i hulumendhe ya tiko, hinkwaswo swi nga ha tirhisa tindlela to karhi ta vutherorisi.