Ta Rivala
◼ Hi ku ya hi nkambisiso wun’wana, “vanhu lava vulavulaka hi tiselfoni loko va ri karhi va chayela, hambiloko va tirhisa swipikara, va kavanyeteka ku fana ni muchayeri la pyopyiweke.”—REUTERS NEWS SERVICE, U.S.A.
◼ Eka tin’weti ta ntlhanu to sungula ta lembe ra 2006, mabazi ya le Dorobeni ra le Guatemala, ma gevengiwe minkarhi ya 30 200 hi vanhu lava a va hlomile. Vachayeri va mabazi kumbe vapfuneti va vona va 14 ni vakhandziyi va khume va dlayiwile.—PRENSA LIBRE, GUATEMALA.
◼ Eka matiko ya 124 lama anguleke eka xirhambo xa Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo mayelana ni ku kambela ka wona ngati leyi ma yi hlengeleteke, 56 wa wona “a ma nga kambeli ngati ya wona ku vona loko yi ri na vuvabyi byo fana ni HIV, hepatitis B na C ku katsa ni thusula.”—VANDLA RA RIHANYO RA MISAVA HINKWAYO, SWITZERLAND.
◼ Nhlayo ya vanhu va le Australia lava tshamaka swin’we va nga tekananga yi engeteleke ku suka eka ntlhanu wa tiphesente hi va-1960 ku ya eka 70 wa tiphesente hi 2003.—YUNIVHESITI YA MELBOURNE, AUSTRALIA.
Vuvabyi Bya Chukele—Ntungu Wa Misava Hinkwayo
Phepha-hungu ra The New York Times ri vula leswaku rungula leri kumekaka eka Nhlangano wa Misava Hinkwayo wa Vuvabyi bya Chukele, ri komba leswaku eka malembe ya 20 lama hundzeke, nhlayo ya vanhu lava ngheniweke hi vuvabyi lebyi emisaveni hinkwayo yi engetelekile ku suka eka 30 wa timiliyoni ku ya eka 230 wa timiliyoni. Eka matiko ya khume lama nga ni vanhu vo tala lava nga ni vuvabyi lebyi, nkombo wa matiko ya kona hi lawa ma ha hluvukaka. Dok. Martin Silink, presidente wa nhlangano lowu, u ri: “Vuvabyi bya chukele i vuvabyi bya khombo swinene.” Loko xiviko xi ya emahlweni xi ri: “Eka matiko man’wana lama nga evuswetini, vuvabyi lebyi byi dlaya vanhu hi ku hatlisa.”
Xiporo Xa Xitimela Lexi Nga Le Henhla Ku Tlula Hinkwaswo
Xiporo xa xitimela lexi nga le henhla ku tlula hinkwaswo emisaveni xi khanguriwe hi July 2006, xi sukela eBeijing xi ya eLhasa, ku nga ntsindza wa Tibet, naswona xiporo lexi xi lehe kwalomu ka 4 000 wa tikhilomitara. The New York Times yi ri: “Xiporo lexi i nchumu lowu hlamarisaka eka vunjhiniyara hikuva xi tsemakanya tindhawu leti nga tiyangiki leti nga ni gwitsi naswona xi tlakuke ku ringana 4 800 wa timitara ku suka evuandlalweni bya lwandle.” Swiphiqo swin’wana leswi vanjhiniyara va langutaneke na swona a ku ri ku endla leswaku laha xiporo xi tshameke kona ku tshama ku gwitsirile lembe hinkwaro. Leswi xiporo lexi xi nga le henhla ngopfu swi endla leswaku ku nghenisiwa okisijini ematorokisini, mukhandziyi ha un’we u ni nchumu lowu n’wi phakelaka okisijini.
“Swichudeni Hi Vito Ntsena”
Phepha-hungu ra Le Figaro ri vika leswaku ku sukela eka 10 ku ya eka 20 wa tiphesente ta swichudeni leswi nga eka lembe ro sungula eYunivhesiti yin’wana ya le Furwa leswi tsariseke ku dyondza matsalelo ya tibuku, “a swi ti etlilasini.” Swin’wana swa swona swi tsarisa hi xikongomelo xa leswaku swi ta tekiwa tanihi swichudeni kutani swi hunguteriwa mali loko swi khandziya swihaha-mpfhuka, etihotela, eka swo famba swa mani na mani ni le tisinema. Leswaku swi ta vuyeriwa, “swichudeni hi vito ntsena” swi tsarisela ku dyondza tindzimi leti ku nga ni nhlayo yitsongo ya vanhu lava ti dyondzaka to kota Belarusian, Xifinixi kumbe Xiswahili. Ku tsarisa loku ka vuxisi ku tolovelekile hikuva swichudeni a swi kamberiwi leswaku swa ya exikolweni kumbe e-e. Xiviko xi vula leswaku “swichudeni hi vito ntsena” swi titsarisa hi ku tirhisa Internet, kutani swi kuma makhadi ya swona ya ku va swichudeni hi ku hatlisa.
‘Ri Lemiwile’
Vativi va sayense va le Israyele va kholwa leswaku va kume mixaka ya nhungu ya swihadyana leswi nga riki na longo ebakweni leri a “ri lemiwile ri nga vonaki” malembe yo tala, hi ku vula ka The Jerusalem Post. Vayimburi lava a va ri karhi va cela mugodi va kume nkele lowu va yiseke eka bako leri a ri aname 2,5 wa tikhilomitara, ri ri ni kamara ni tiva ra mati. Swihadyana leswintshwa, leswi swin’wana swa swona a swi fananyana ni swipame, kambe swi wela eka mintlawa ya minkokotso, swimbirhi swa swona swi tshama ematini lama nga ni munyu kasi swimbirhi ematini lama nga riki na munyu, ni swa mune leswi nga hanyiki endzeni ka mati.