Ku Nwa Maphilisi Lama Nga Riki Ya Wena Lama Vekiweke eNdhawini Leyi Ku Vekiwaka Mirhi

WANSATI la vuriwaka Lenaa u te: “Ndzi sungule ku nwa maphilisi yo huma eka dokodela loko ndza ha ri na malembe ya 14. A ndzi vona onge ndzi fanele ndzi lala ni ku saseka, kutani dokodela wa ndyangu wa ka hina u ndzi lerise ku nwa maphilisi lama fambisanaka ni ndlela leyi ndzi faneleke ndzi dya ha yona. Loko vafana va ndzi gangisa hi kona laha a ndzi titwa ndzi ri kahle. Eku heteleleni ndzi sungule ku tirhisa swidzidziharisi leswi endleke leswaku ndzi tikhoma hi ndlela yo biha. Minkarhi hinkwayo a ndzi ringeta ku titsakisa hi ku tirhisa swidzidziharisi.”

Wansati la vuriwaka Myra a a karhatiwa hi nhloko leyi pandzaka yi nga miyeli, hikwalaho dokodela wakwe u n’wi lerise ku nwa maphilisi yo susa xitlhavi. Hi ku famba ka nkarhi u sungule ku nwa maphilisi yo tala swinene, a a nga nweli ku miyeta ku pandziwa hi nhloko ntsena kambe na hi leswi a a lava ku tienerisa hikwalaho ka leswi maphilisi a ma ya ma n’wi godzombela swinene. Ku engetela kwalaho, u sungule ku nwa maphilisi lawa a ma ri ya swirho swin’wana swa ndyangu wa ka vona.

Entiyisweni, xiviko xi kombisa leswaku vantshwa lava yaka va andza ni vanhu lavakulu va ma tirhisa hi ndlela yo biha maphilisi lawa dokodela a va leriseke ku ma tirhisa naswona sweswo va swi endla hi ku va va lava ku va lava rhuleke, va langutana ni mivilelo, va tshama va xalamukile, va hunguta miri kumbe va tinyanyula. Man’wana ya maphilisi lawa hakanyingi ma tirhisiwaka hi ndlela yo biha, hi lawa ma nga kona emakaya yo tala: ya ku susa switlhavi, ya ku etlerisa, ya ku xalamukisa ni ya ku endla leswaku u loloha ku endla swo karhi.b Maphilisi lama tirhisiwaka hi ndlela yo biha ma katsa yo tanihi lama nga humiki eka dokodela yo tanihi ya ku etlerisa, ya ku pfuneta ku hefemula kahle loko u ri ni mukhuhlwana ni lama pfunaka loko u vabyisiwa hi ku dya, ku nun’hweta kumbe ku khumba swilo swo karhi.

Xiphiqo lexi xi humelela etindhawini to tala naswona xa andza. Hi xikombiso, ematikweni ya le Afrika, Yuropa ni le Asia Dzonga, maphilisi lawa vanhu va lerisiweke ku ma tirhisa hi dokodela ma tirhisiwa hi ndlela yo biha ku tlula swidzidziharisi. Le United States, maphilisi ma tirhisiwa hi ndlela yo biha ku tlula swidzidziharisi hinkwaswo handle ka mbangi. Xiviko xa sweswinyana xa phepha-hungu xi vula leswaku vantshwa vo tala va le malembeni ya 12 ku ya eka 17 “va tirhisa maphilisi hi ndlela yo biha ku tlula khokheyini, heroyini ni ti-methamphetamine swi hlanganile.” Entiyisweni maphilisi ma laviwa ngopfu lerova tifeme ta maphilisi ti  endla yo tala lama nga riki ya xiviri.

Xana u nga tisirhelela njhani ni vana va wena eka ku tirhisa maphilisi hi ndlela yo biha kumbe swidzidziharisi? Swihloko leswi landzelaka swi ta hlamula xivutiso xolexo.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 3]

Buku yin’wana yi ri: “Ku godzomberiwa hi maphilisi swi tikomba hiloko munhu a tshamela ku ma tirhisa, a ma nwa hambiloko a nga twi ku vava ni ku ya emahlweni a ma nwa a nga ri na mhaka niloko ma n’wi vavisa kumbe ma ta n’wi vavisa.” (Physicians’ Desk Reference) Loko munhu a godzomberiwile u vonaka hi ku va a tsandzeka ku tilawula na hi ku tshamela ku ehleketa hi maphilisi ya kona.

Vanhu lava titshegeke hi maphilisi va vonaka hiloko va sungula ku vabya loko va tshika ku nwa maphilisi lama dokodela a va leriseke ku ma tirhisa, yo tanihi ya ku susa switlhavi. Sweswo swi tolovelekile naswona a swi fani ni ku godzomberiwa.

Vanhu lava toloveleke maphilisi va vonaka hiloko va lava ku engeteleriwa mpimo wa maphilisi lawa va toloveleke ku ma nwa leswaku va susa switlhavi.