Tirhisa Thekinoloji Hi Ku Anakanyela Van’wana Naswona U Nga Tlangisi Mali

Katherine, loyi a nga ni malembe ya kwalomu ka 20, u tirhisa khompyuta entirhweni. Kambe ekaya u tshama a ri eku languteni ka ti-Web site, a xava swilo eka Internet naswona a hlaya ti-e-mail to tala leti a rhumeriweke tona. Kambe a nga swi tirhisi ngopfu switirhisiwa swa thekinoloji ku fana ni vantshwa lava a tirhaka na vona. Wa tivutisa: “Ha yini va ndzi karhata hi ku ndzi rhumelela ti-e-mail leti nga pfuniki nchumu? Na mina ndzi munhu! Ha yini va nga ndzi foneli loko va lava ku vulavula na mina?”

SWI nga endleka u nga xi twisisi kahle xivutiso xa Katherine hikuva loko va vulavula na yena hi riqingho a swi fani ni loko va vulavula na yena va langutanile. Hambiswiritano, Katherine u tiyisile: Swilo swo tala swa thekinoloji leswi vanhu va swi tirhisaka loko va vulavurisana kumbe va rhumelelana marungula, entiyisweni swi endla leswaku va vulavurisana va ri ekule ni le kule. Kambisisa milawu leyi landzelaka ya Bibele leyi nga ta ku pfuna leswaku u tirhisa swilo swa thekinoloji hi ndlela leyinene.

◼ “Swilo hinkwaswo, leswi mi lavaka vanhu va swi endla eka n’wina, na n’wina mi fanele mi swi endla eka vona.” (Matewu 7:12) Loko hi tirhisa marito wolawo lawa Yesu Kreste a ma vuleke eka ndlela leyi hi tirhisaka tiselfoni ni tikhompyuta ha yona, hi ta va hi xixima vanhu van’wana naswona hi ta va hi kombisa leswaku hi ni mahanyelo lamanene. Wansati la vuriwaka Anne, u te: “Mina ni nuna wa mina a hi ri eku dyeni ka swakudya ekhefini. Etlhelo ka hina a ku ri ni vavanuna vambirhi lava na vona a va ri eku dyeni. Un’wana wa vona u hete nkarhi wo leha a ri karhi a vulavula hi selfoni hala tlhelo a ri eku dyeni. A hi n’wi twela vusiwana munghana wakwe hikuva a a dya a lo whii!” Xana a wu ta titwa njhani loko a ku ri wena? Xana a swi ta ku tsakisa? Leswi hi kotaka ku tirhisa selfoni kun’wana ni kun’wana nkarhi wun’wana ni wun’wana, a swi vuli swona leswaku hi fanele hi endla tano. Marito lama vuriweke hi Yesu ma fanele ma hi kongomisa.

◼ “Tshamani mi ri karhi mi languta leswaku ndlela leyi mi fambaka ha yona a yi fani ni ya lava nga tlharihangiki kambe yi fana ni ya vanhu vo tlhariha, mi tixavela nkarhi lowunene.” (Vaefesa 5:15, 16) Nkarhi i nyiko ya nkoka leyi humaka eka Xikwembu naswona a hi fanelanga hi tlanga ha yona. I ntiyiso leswaku ku tirhisa swilo swa thekinoloji swi nga hi hlayisela nkarhi. Hi xikombiso, ku tirhisa Internet swi nga ku pfuna leswaku u endla ndzavisiso, u veka mali ebangi ni ku xava swilo hi ku hatlisa. Kambe yi nga tlhela yi hi dyela nkarhi wo tala loko hi pfula-pfula ti-Web site to tala hi nga swi tivi leswi hi swi lavaka.

Nchumu wun’wana lowu nga hi dyelaka nkarhi i ku endla swilo swo tala hi nkarhi wun’we—ku tirhisa khompyuta u ri karhi u hlalela TV kumbe u ri karhi u vulavula hi riqingho. Hi xikombiso, ku pfula progreme ya ku rhumela ti-e-mail hi hala tlhelo u ri karhi u tirhisa tiprogreme tin’wana na swona swi nga ku dyela nkarhi. Ha yini ku endla mintirho yo tala hi nkarhi wun’we swi nga vuyerisi?

Dok. Jordan Grafman, mutivi wa tisele to twa, u ri: “Loko u endla mintirho yo tala, swi ta ku tikela swinene ku tiva ntirho wo karhi hi vuenti.” N’hwari-mbirhi yin’we yi tshwa nkanga. Hikwalaho, ku endla mintirho yo tala hi nkarhi wun’we swi nga endla leswaku u nga ha swi tsundzuki leswi a wu swi endla. Nakambe magazini wa Time wu vula leswaku vanhu va endla swihoxo hileswi va bohekaka ku dzikisa mianakanyo ya vona eka mintirho yo tala hi nkarhi wun’we naswona sweswo “swi va dyela nkarhi wo tala—hakanyingi ntirho lowu a wu ta teka awara wu nga teka tiawara timbirhi kumbe leti engetelekeke—ku tlula loko a va lo endla mintirho yoleyo ha wun’we-wun’we.” Kutani ehleketa hi vuyelo bya ku endla mintirho yo tala hi nkarhi wun’we, hikuva sweswo swi nga ha endla leswaku u tsandzeka ku heta mintirho leyi a wu kunguhate ku yi endla hi siku rin’we.

◼ “Mi tivonela eka muxaka wun’wana ni wun’wana wa ku navela, hikuva hambiloko munhu a ri ni swo tala, vutomi byakwe a byi humi eka swilo leswi a nga na swona.” (Luka 12:15) Nhundzu leyi munhu a nga na yona, ku nga khathariseki leswaku ya durha kumbe i ya xiyimo xa le henhla, a yi nge endli leswaku a kuma vutomi kumbe ntsako wa xiviri. I Xikwembu ntsena lexi nga n’wi nyikaka vutomi ni ntsako wa xiviri. Yesu u te: “Va tsaka lava khathalaka hi xilaveko xa vona xa moya.” (Matewu 5:3) Hi hala tlhelo, tikhampani leti xavisaka swilo ti vula leswaku loko munhu a xava swilo swa manguva lawa swi ta endla leswaku a tshama a tsakile. Ti ri: ‘Xava swilo leswi hinkwaswo. U fanele u tirhisa swilo swa manguva lawa.’ U nga xisiwi, tlhariha. Rhanga u tivutisa leswaku hi xihi xikongomelo xa wena xo xava nchumu wolowo nileswaku i wa nkoka ku fikela kwihi u nga si tirhisa mali ya wena leyi u yi tirheleke ku vava. Nakambe tsundzuka leswaku swilo swa thekinoloji swi hatla swi hundzeriwa hi nkarhi. Kutani loko u lava xitirhisiwa xo karhi, tivutise: ‘Xana swa boha leswaku ndzi xava xa manguva lawa? Naswona xana ndzi lava lexi durhaka hileswi xi nga ni swilo swo tala leswi nga ha endlekaka ndzi nga swi tirhisi?’

Tivonele Loko Thekinoloji Yi Ku Pfuna Kumbe Yi Ku Vangela Swiphiqo

Katherine, loyi ku vulavuriweke ha yena eku sunguleni, a a tshikilelekile swinene loko khompyuta leyi a yi tirhisaka ekaya yi nga ha tirhi. U ri: “Eku sunguleni swi ndzi tseme nhlana, kambe ndzi vone swi antswa ku nga hatli ndzi xava yin’wana. Endzhaku ka n’hweti, se a ndzi nga ha tshikilelekanga naswona ndzi sungule ku hlaya tibuku to tala. Ndzi tirhisa khompyuta ya le ntirhweni leswaku ndzi kota ku hambeta ndzi rhumelelana marungula ni vanghana va mina hi nkarhi wo wisa niloko ndzi chayisile. Kambe a ndza ha swi hisekeli ngopfu ku tirhisa khompyuta nkarhi ni nkarhi. Swilo swa thekinoloji a swa ha ndzi fumi.”

I ntiyiso leswaku swilo swo tala swa sayense ni swa thekinoloji swa vuyerisa naswona swi nga hi pfuna leswaku hi hlayisa nkarhi ni ku hi olovisela mintirho. Kutani swi tirhise loko u swi lava, kambe hi ndlela leyinene ni leyi kombisaka leswaku u anakanyela vanhu van’wana. U nga swi endlisa ku yini sweswo? Rhangisa swilaveko swa vanhu van’wana ku tlula swilo swa thekinoloji. U nga pfumeli ku dyeriwa nkarhi wa wena wa nkoka kumbe ku tlanga hi mali ya wena u xava swilo swa thekinoloji kumbe tiprogreme ta khompyuta leti u nga ti laviki. U nga tirhisi Internet ni thelevhixini leswaku u hlalela ku tikhoma ko biha ni madzolonga. Naswona u nga pfumeleli swilo swa thekinoloji swi ku godzombela. Hi ku komisa, tlhariha—tirhisa milawu yo tshembeka leyi huhuteriweke leyi kumekaka eRitweni ra Xikwembu, ku nga Bibele yo Kwetsima. Entiyisweni, “Yehovha u nyika vutlhari; enon’wini wakwe ku ni vutivi ni ku twisisa.”—Swivuriso 2:6.

[Bokisi leri nga eka tluka 9]

MIKHUVA LEYINENE YO TIRHISA TISELFONI NI TIKHOMPYUTA

Xana u nga yi tirhisa njhani selfoni ni khompyuta ya wena hi ndlela leyi kombisaka leswaku u anakanyela vanhu van’wana? Kambisisa swiringanyeto leswi landzelaka.

◼ Papalata ku vulavula hi selfoni kumbe ku fonela van’wana loko u vona leswaku u nga ha va kavanyeta. Yi time loko swi fanerile.

◼ U nga pfumeleli selfoni ya wena yi ku kavanyeta loko u ri karhi u vulavula ni vanhu van’wana hi mhaka ya nkoka handle ka loko swi ku boha hakunene leswaku u yi hlamula.

◼ Loko u vulavula ni munhu hi selfoni, rhiya ndleve eka leswi mi vulavulaka ha swona.

◼ U nga teki munhu xifaniso hi selfoni ya wena loko sweswo swi nga ha n’wi khomisa tingana kumbe swi nga kombisi xichavo.

◼ Papalata ku rhumela van’wana ti-e-mail leti u rhumeriweke tona leti nga ha vonakaka ti tsakisa. Vanhu lava u va rhumelaka tona swi nga ha endleka va nga ti tsakeli.