Swilo Swa Mune Leswi U Faneleke U Swi Tiva Malunghana Ni Ku Dlaya Vukati

Endzhaku ka loko vini va yindlu va kambisise ndlela leyi yi onhakeke ha yona, va nga ha hlawula ku yi mbundzumuxa kumbe ku yi lunghisa.

XANA u ehleketa ku endla nchumu lowu fanaka hi vukati bya wena? Kumbexana munhu loyi u tekaneke na yena u ku xengile kumbe a ma ha tsakanga hileswi mi tshamelaka ku holova evukatini bya n’wina. Loko swi ri tano, u nga ha tibyela u ku, ‘A ha ha rhandzani’ kumbe ‘A hi nga fanelani ku va hi tekana’ kumbe ‘A hi nga swi tivi leswi a hi swi endla loko hi tekana.’ U nga ha kala u ku, ‘Kumbexana swa antswa hi dlaya vukati.’

Rhanga u ehleketa u nga si hatlisela ku teka xiboho xo dlaya vukati. Ku dlaya vukati a hi minkarhi hinkwayo swi herisaka swiphiqo swa vutomi. Ematshan’weni ya sweswo, ku dlaya vukati hakanyingi swo herisa swiphiqo swin’wana ntsena kambe swi ku vangela swin’wana. Dok. Brad Sachs u tsale leswi ebukwini yakwe leyi nge The Good Enough Teen: “Vatekani lava lavaka ku dlaya vukati va lorha ri lo hosi leswaku swilo swi ta va fambela kahle loko va endla tano—timholovo to tika ti ta nyamalala kutani ti siviwa hi minkarhi yo tsakisa ni yo rhula. Kambe sweswo a swi nge endleki nikatsongo tanihi leswi byi nga riki kona vukati lebyi nga riki na swiphiqo.” Kutani i swa nkoka leswaku u rhanga u tiva vuxokoxoko byo tala hi ku dlaya vukati ivi u tivutisa loko swi fanelerile hakunene leswaku u endla tano.

Bibele Ni Ku Dlaya Vukati

Bibele yi hlamusela ku dlaya vukati tanihi mhaka leyi faneleke yi tekeriwa enhlokweni. Yi vula leswaku Yehovha Xikwembu u swi teka ku ri vukanganyisi ni nchumu wo biha ku va munhu a tshika la tekaneke na yena hi swivangelo leswi nga twaliki, kumbexana hi xikongomelo xo lava ku tekana ni un’wana. (Malakiya 2:13-16) Vukati i vuxaka lebyi faneleke byi tshama vutomi hinkwabyo. (Matewu 19:6) Vukati byo tala lebyi dlayiweke hikwalaho ka swiphiqo leswi nga twaliki, a byi ta va byi nga dlayiwanga loko vatekani va kona a va tikarhatele ku rivalelana.—Matewu 18:21, 22.

Nilokoswiritano, Bibele ya pfumela leswaku munhu a dlaya vukati ni ku tlhela a byi nghenela hi xivangelo xin’we ntsena—loko loyi a tekaneke na yena a endle vuoswi. (Matewu 19:9) Hikwalaho, loko u kuma leswaku loyi u tekaneke na yena u endle vuoswi, u na yona mfanelo yo dlaya vukati. Van’wana a va fanelenga va ku sindzisa ku endla swilo hi ku ya hi mavonelo ya vona, naswona xikongomelo xa xihloko lexi a hi ku ku byela leswi u faneleke u swi endla. Eku heteleleni, hi wena u nga ta langutana ni vuyelo bya ku dlaya vukati; hikokwalaho, hi wena u faneleke u titekela xiboho.—Vagalatiya 6:5.

Hambiswiritano, Bibele yi ri: “Lowo tlhariha u xiyisisa magoza yakwe.” (Swivuriso 14:15) Hikwalaho, hambiloko u ri ni swivangelo leswi sekeriweke eMatsalweni leswi ku pfumelelaka ku dlaya vukati, u ta va u endla kahle loko u rhanga u anakanyisisa hi leswi katsekaka loko u lava ku dlaya vukati. (1 Vakorinto 6:12) David wa le Britain u ri: “Van’wana va nga ha ehleketa leswaku va fanele va teka goza hi xihatla. Kambe leswi ndzi tshameke ndzi dlaya vukati, ndza swi tiva leswaku munhu u fanele a tinyika nkarhi wa ku anakanyisisa hi vukheta hi vuyelo bya ku dlaya vukati.”a

A hi kambisiseni timhaka ta mune leti nga ta nkoka, leti u faneleke u anakanyisisa ha tona. Loko hi ri karhi hi kambisisa timhaka teto, xiya leswaku ku hava ni un’we wa lava dlayeke vukati lava tshahiweke exihlokweni lexi, lava vulaka leswaku xiboho lexi va xi tekeke xi hoxile. Hambiswiritano, leswi va swi vulaka swi kandziyisa mintlhontlho yin’wana leyi hakanyingi yi vaka kona endzhaku ka tin’hweti hambi ku ri malembe va dlaye vukati.

1 Swiphiqo Swa Timali

Daniella wa le Italy, a a ri ni malembe ya 12 a tekiwile loko a kuma leswaku nuna wakwe a a rhandzana ni mutirhi-kulobye. U ri: “Loko ndzi kume mhaka leyi, wansati yoloye se a a ri ni tin’hweti ta tsevu a tikile.”

Endzhaku ka nkarhi va thalanile, Daniella u teke xiboho xo dlaya vukati. U ri: “Ndzi ringetile ku va ndzi nga dlayi vukati, kambe nuna wa mina u hambete a endla vuoswi.” Daniella u ehleketa leswaku u teke xiboho lexinene. Nilokoswiritano, u ri: “Loko ha ha ku thalana ndzi sungule ku koka exilogweni hi tlhelo ra timali. Minkarhi yin’wana a ndzi nga ri na swona swakudya swo lalela. A ndzi nwa nghilazi ya ntswamba ntsena.”

Manana a kambisisa tiakhawunti takwe ta timali

Maria wa le Spain, u langutane ni xiyimo lexi fanaka. U ri: “Khale ka nuna wa mina a nga hi nyiki mali naswona ndzi fanele ndzi tirha hi matimba leswaku ndzi kota ku hakela swikweleti leswi a a ri na swona. Nakambe ndzi boheke ku rhurha endlwini ya kahle ndzi ya tshama endlwini leyitsongo endhawini leyi nga sirhelelekangiki.”

Hilaha mintokoto leyi yi swi kombisaka hakona, ku dlaya vukati hakanyingi swi vangela vavasati swiphiqo leswikulu swa timali. Entiyisweni, nkambisiso wa le Yuropa lowu tekeke malembe ya nkombo, wu kombise leswaku hambileswi muholo wa vavanuna wu tlakukaka hi tiphesente ta 11 endzhaku ka loko va dlaye vukati, wa vavasati wu ehla hi tiphesente ta 17. Mieke Jansen la endleke nkambisiso wolowo u ri: “Swa va tikela vavasati van’wana hikuva va fanele va khathalela vana, va kuma ntirho ni ku langutana ni mbitsi lowu vangiwaka hi ku dlaya vukati.” Phepha-hungu ra Daily Telegraph ra le dorobeni ra London, ri vule leswaku hi ku ya hi magqweta man’wana, swivangelo sweswo swi “endla leswaku vanhu va kanakana ku dlaya vukati.”

Leswi nga ha humelelaka: Loko u dlaya vukati, muholo wa wena wu nga ha hungutiwa. U nga ha boheka ku kuma yindlu yin’wana. Loko huvo yi ku nyike vutihlamuleri byo tshama ni vana va wena, swi nga ha ku tikela ku tikhathalela swin’we ni ku swi khathalela kahle swilaveko swa vona.—1 Timotiya 5:8.

“MFANELO YA XISEKELO YA N’WANA UN’WANA NI UN’WANA”

“Loko ndzi ri ni ntlhanu wa malembe, tatana u rhandzane ni matsalana wakwe swa xinkarhana naswona vatswari va mina va dlaye vukati. Hi ku ya hi langutelo ra vanhu va nkarhi wolowo, ndzi nga vula leswaku vatswari va mina va ndzi khathalele kahle. Va ndzi tiyisekisile leswaku va ha ndzi rhandza hambileswi a va nga ha rhandzani, naswona endzhaku ka loko tatana a sungule ku tshama yexe ekusuhi ni doroba, havumbirhi bya vona va hambete va khathalela swilaveko swa mina swa nyama. Kambe a ku ri ni nchumu wun’we lowu a ndzi nga ri na wona.

“Endzhaku ka malembe mambirhi, manana u tlhele a tekiwa naswona hi rhurhele etikweni rin’wana. Endzhaku ka sweswo, a ndzi vona tatana kan’we endzhaku ka malembe yo hlayanyana. Ndzi n’wi vone kan’we ntsena endzhaku ka malembe ya kaye. U hetelele ku ndzi vona loko ndza ha ri ntsongo naswona a a nga va tivi vana va mina vanharhu, ku nga vatukulu vakwe, handle ko va vona eswifanisweni leswi ndzi n’wi rhumeleke swona ni ku n’wi byela ha vona eka mapapila lawa a ndzi n’wi tsalela wona. A va swi navela ngopfu ku tiva kokwa wa vona.

“Hambileswi ndzi kurisiweke hi manana la dlayeke vukati, a ndzi tikomba ndzi ri kahle ehandle. Kambe endzeni a ndzi lwisana ni ku kariha, ntshikilelo wa mianakanyo ni ku titwa ndzi nga sirhelelekanga naswona a ndzi nga swi tivi leswaku sweswo swi vangiwa hi yini. A ndzi nga va tshembi vavanuna nikatsongo. Mhaka leyi yi lulamisiwe loko ndzi ri ni malembe ya kwalomu ka 30, loko munghana wa mina la wupfuke a ndzi pfune ku vona leswaku xiphiqo xa mina a ku ri rivengo leri a ri dzime timitsu embilwini ya mina kutani ndzi sungule ku ri tsuvula.

“Ku tshikana ka vatswari va mina swi ndzi tekele mfanelo ya xisekelo leyi n’wana un’wana ni un’wana a nga na yona, ku nga ku titwa a sirhelelekile. Misava i ndhawu leyi nga riki na rirhandzu ni leyi chavisaka, kambe mina ndzi ehleketa leswaku lunghiselelo ra ndyangu ra ku sirhelela eka yona, hikuva hi laha n’wana a nga khathaleriwaka kona ni ku chaveleriwa. Loko u faya lunghiselelo ra ndyangu, ni rirhangu leri sirhelelaka ra wa.”—Diane.

2 Swiphiqo Swa Ku Kurisa Vana

Jane, wansati un’wana wa le Britain u ri: “Ku nga tshembeki ka nuna wa mina ku ndzi tseme nhlana. Nakambe swi tlhele swi ndzi heta matimba ku ehleketa leswaku kahle-kahle u lo tihlawulela ku hi tshika.” Jane u dlaye vukati. Ni sweswi wa pfumela leswaku u teke xiboho lexinene kambe u ri: “Ntlhontlho wun’wana lowu ndzi langutaneke na wona a ku ri ku byarha vutihlamuleri bya ku va manana ni ku va tatana eka vana va mina. A ndzi fanele ndzi endla swiboho hinkwaswo ndzi ri ndzexe.”

Graciela, manana un’wana la dlayeke vukati wa le Spain, u langutane ni xiyimo lexi fanaka. U ri: “Huvo yi ndzi nyike vutihlamuleri byo tshama ni n’wana wa mina wa jaha la nga ni malembe ya 16. Kambe malembe wolawo ya vuntshwa i nkarhi wo tika swinene naswona a ndzi nga swi lunghekelanga ku kurisa n’wana wa mina ndzi ri ndzexe. A ndzi tshamela ku rila vusiku ni nhlikanhi. A ndzi titwa onge ndzi tsandzekile ku va manana.”

Vatswari lava dlayeke vukati kambe va nyikiweke vutihlamuleri byo khathalela vana va vona va nga ha langutana ni swiphiqo swin’wana—va boheka ku vulavurisana ni lava a va tekane na vona hi timhaka to tika to fana ni malunghiselelo yo endzeriwa hi vana va vona, ku va tshinya ni ku humesa mali yo va wundla. Christine, wansati un’wana la dlayeke vukati wa le United States, u ri: “A swi olovi ku khomisana kahle ni khale ka nuna wa wena. Swi nga ha endleka u titwa hi tindlela to hambana-hambana naswona loko u nga tivoneli u nga hetelela u tirhisa n’wana wa wena leswaku u ringeta ku kuma leswi u swi lavaka.”

Leswi nga ha humelelaka: Swi nga ha endleka leswaku u nga yi tsakeli milawu leyi vekiwaka hi huvo malunghana ni vutihlamuleri byo kurisa vana. Loko havumbirhi bya n’wina mi nyikiwe vutihlamuleri byo hlayisa n’wana, khale ka loyi a wu tekane na yena a nga ha endla swilo hi ndlela leyi u nga yi rhandziki malunghana ni timhaka leti se ti boxiweke ta ku endzeriwa hi n’wana, ku humesa mali yo n’wi khathalela ni tin’wana.

3 Ndlela Leyi Ku Dlaya Vukati Swi Nga Ku Khumbaka Ha Yona

Mark wa le Britain loyi nsati wakwe a endleke vuoswi kambirhi, u ri: “Loko a endle vuoswi ra vumbirhi, a ndzi ehleketa leswaku a nga tlhela a phindha.” Mark u dlaye vukati kambe u kume leswaku a ha n’wi rhandza nsati wakwe. U ri: “Loko vanhu va vulavula ku biha ha yena, va ehleketa leswaku va ndzi pfuna, kambe a swi tano. Rirhandzu ra hlwela ku hela.”

David, loyi a tshahiweke eku sunguleni, na yena u tsemeke nhlana loko a kuma leswaku nsati wakwe a a rhandzana ni wanuna un’wana. U ri: “A ndzi yi tshembanga nikatsongo mhaka leyi. Entiyisweni a ndzi lava ku tshama ni nsati wa mina swin’we ni vana va hina vutomi bya mina hinkwabyo.” David u hlawule ku dlaya vukati, kambe sweswo swi n’wi siye a ri ni ku kanakana malunghana ni vumundzuku byakwe. U ri: “A ndzi tivutisa loko ndzi ta tlhela ndzi kuma wansati un’wana la nga ta ndzi rhandza hakunene kumbe loko ndzo tlhela ndzi teka, na yena nsati yoloye u ta endla vuoswi. A ndza ha tshembi nchumu.”

Loko u dlaye vukati, u fanele u tshama u swi languterile leswaku u ta titwa hi tindlela to hambana-hambana. Hi hala tlhelo, u nga ha titwa wa ha n’wi rhandza munhu loyi u tshameke u va nyama yin’we na yena. (Genesa 2:24) Kasi hi hala tlhelo, u nga ha twa ku vava hikwalaho ka swilo leswi humeleleke. Graciela la tshahiweke eku sunguleni u ri: “Hambiloko se ku hundze malembe yo hlayanyana, u nga ha titwa u pfilunganyekile, u khomisiwe tingana naswona u nga swi tivi leswaku u nga endla yini. U nga ha tsundzuka minkarhi yo tala yo tsakisa leyi mi veke na yona evukatini bya n’wina kutani u tivutisa u ku: ‘Xana nkarhi lowu a a tshamela ku ndzi byela leswaku a nge hanyi handle ka mina a a ndzi hembela? Hikwalaho ka yini leswi swi endlekile?’”

Leswi nga ha humelelaka: U nga ha n’wi hlundzukela u tlhela u n’wi khoma hi mbilu munhu loyi a wu tekane na yena hikwalaho ka leswi a ku khomeke hi ndlela yo biha. Minkarhi yin’wana u nga ha dyiwa hi xivundza.—Swivuriso 14:29; 18:1.

4 Ndlela Leyi Ku Dlaya Vukati Swi Nga Khumbaka Vana Ha Yona

José, tatana un’wana la dlayeke vukati wa le Spain, u ri: “Leswi ndzi twiseke ku vava ngopfu hileswi ndzi kumeke leswaku nsati wa mina a a rhandzana ni sivara wa mina. A ndzi lava ku fa.” José u kume leswaku swifanyetana swakwe swimbirhi leswi xin’wana xa swona a xi ri ni malembe mambirhi kasi lexin’wana xi ri ni malembe ya mune, na swona swi karhatiwile hi mhaka leyi endliweke hi mana wa swona. U te: “A swi nga kholwi leswaku mana wa swona u fambile. A swi nga swi twisisi leswaku ha yini mana wa swona a tshama ni sivara wa mina nileswaku ha yini ndzi fambe na swona hi ya tshama ni sesi wa mina na manana. Loko ndzi fanele ku ya kun’wana, a swi ndzi vutisa swi ku, ‘Tatana, xana u ta vuya hi nkarhi muni?’ kumbe swi ku, ‘Tatana, u nga hi siyi!’”

Hakanyingi loko vatswari va dlaya vukati va rivala leswaku sweswo swi ta twisa vana va vona ku vava. Kambe, xana vatswari va fanele va endla yini loko va nga hanyisani nikatsongo evukatini? Exiyin’weni xo tano, xana ku dlaya vukati “swa va vuyerisa vana” hakunene? Emalembeni ya sweswinyana, vanhu van’wana va yi kanetile mhaka yoleyo, ngopfu-ngopfu loko swiphiqo swa vatswari va vona swi nga ri leswikulu ngopfu. Buku leyi nge The Unexpected Legacy of Divorce yi ri: “Vatswari vo tala lava nga tsakangiki nikatsongo evukatini swi nga va hlamarisa ku tiva leswaku vana va vona va tsakile. A va na mhaka loko vatswari va vona va nga hanyisani, ntsena loko va ha tshama swin’we.”

I ntiyiso leswaku vana hakanyingi va swi tiva leswaku vatswari va vona va holova naswona ku tshwukiselana ka vona mahlo swi nga va dyisa mbitsi swinene. Hambiswiritano, ku ta va ku ri xihoxo ku va vatswari va ehleketa leswaku ku dlaya vukati swi ta namba swi vuyerisa vana va vona. Linda J. Waite na Maggie Gallagher va tsale leswi ebukwini ya vona leyi nge The Case for Marriage: “Swi tikomba onge lunghiselelo ra vukati ri pfuna vatswari leswaku va nyika vana va vona ndzayo leyinene nkarhi na nkarhi, leyi va akaka hambiloko vatswari va vona swi nga va fambeli kahle evukatini.”

Leswi nga ha humelelaka: Ku dlaya vukati swi nga va tshikilela swinene vana va wena, ngopfu-ngopfu loko u nga va khutazi leswaku va va ni vuxaka lebyinene ni khale ka loyi a wu tekane na yena.—Vona bokisi leri nge “A Ndzi Nga Ha Swi Tivi Leswaku Ndzi Yingisa Mani.”

Xihloko lexi xi tlhuvutse tinhla ta mune leti u nga endlaka kahle loko wo ti kambisisa loko u ehleketa hi ku dlaya vukati. Hilaha swi vuriweke hakona eku sunguleni, loko munhu loyi u tekaneke na yena a endle vuoswi, hi wena u faneleke u titekela xiboho. Ku nga khathariseki leswaku u teka xiboho xihi, u fanele u tiva vuyelo bya kona. Kumisisa leswaku hi yihi mintlhontlho leyi u nga ta hlangavetana na yona naswona tilunghiselele ku langutana na yona.

Endzhaku ko kambisisa mhaka, u nga ha vona swi antswa ku va u tikarhatela ku lunghisa vukati bya n’wina. Kambe, xana swa koteka ku endla tano?

a Mavito ma cinciwile exihlokweni lexi.

“A NDZI NGA HA SWI TIVI LESWAKU NDZI YINGISA MANI”

“Vatswari va mina va dlaye vukati loko ndzi ri ni malembe ya 12. Sweswo swi ndzi pfunile hi ndlela yo karhi. Se a ku ri ni ku rhula endlwini; a ndzi nga ha va twi vatswari va mina va holova. Hambiswiritano, a ndzi tsakile kambe hi hala tlhelo a ndzi karhatekile.

“Endzhaku ka loko vatswari va mina va dlaye vukati, a ndzi lava ku hanyisana kahle na vona naswona ndzi ringete hi matimba ku nga yimi ni un’we wa vona. Kambe ku nga khathariseki leswi a ndzi swi endla, minkarhi hinkwayo a ndzi nga swi tivi leswaku ndzi ta yingisa mani. Tatana u ndzi byele leswaku a a ehleketa leswaku manana u ta ndzi chela moya leswaku ndzi nga ha n’wi rhandzi. Kutani ndzi n’wi tiyisekisile hi ku phindha-phindha leswaku manana a a nga ringeti ku ndzi chela moya. Manana na yena a a ehleketa ku fana na tatana. U ndzi byele leswaku a a chava leswaku tatana a a ndzi byeletela swilo swo biha hi yena. Ku fike laha a ndzi nga ha lavi ku vulavula na vona hi swilo leswi a ndzi langutana na swona hikuva a ndzi nga lavi ku va khunguvanyisa. Kutani ku sukela loko ndzi ri ni malembe ya 12, a ndzi nga ha va byeli ndlela leyi a ndzi titwa ha yona hileswi va dlayeke vukati.”—Sandra.