Muti Lowu Pandzekeke—Ndlela Leyi Ku Dlaya Vukati Swi Va Khumbaka Ha Yona Vantshwa

VAKAMBISISI lava kambisisaka timhaka ta vukati a va ehleketa leswaku va swi tiva ku nyika vatekani ndzayo leyinene. A va khutaza vatswari lava nga evukatini lebyi dyisaka mbitsi va ku: ‘Mi fanele mi khathala hi ku titsakisa.’ Va tsutsumela ku engetela va ku: ‘Mi nga karhateki hi vana. Va ni risiha. Vona a swi va tikeli ngopfu loko vatswari va dlaya vukati, kambe lexi va tikelaka ngopfu hiloko va tshama ni vatswari lava hanyaka hi ku holova!’

Hambiswiritano, vatsundzuxi van’wana lava tshameke va vula leswaku ku dlaya vukati swi tlhantlha swiphiqo, sweswi va pfumela leswaku ku dlaya vukati a hi vutlhari. Sweswi va ri: ‘Ku dlaya vukati swi fana ni nyimpi. Hinkwavo va vaviseka ku katsa ni vana.’

Leswi Nga Riki Ntiyiso Hi Ku Tsutsumela Ku Dlaya Vukati

Xitori lexi landzelaka xi nga ha va nongonoko wa mafenya wa TV lowu rhandziwaka ngopfu. Tatana na Manana va dlaya vukati. Kutani Manana u wina vana ivi a tekana ni nuna loyi a feriweke loyi na yena a nga ni vana. Vhiki ni vhiki ndyangu lowu wu va ni swiphiqo swo tala—kambe xiphiqo xin’wana ni xin’wana wu xi tlhantlha hi timinete ta 30 loko ku ri karhi ku tlangiwa xitori xa kona, naswona wu swi endla hi tindlela to tsakisa swinene.

Kumbexana nongonoko wo tano wa TV wu nga ha va lowu tsakisaka. Kambe entiyisweni ku dlaya vukati a hi nchumu wo tsakisa ku fana ni leswi u swi vonaka eka ntlango wolowo wa TV. Ematshan’weni ya sweswo, ku dlaya vukati swa vava. Mutsari M. Gary Neuman u tsale leswi ebukwini yakwe leyi nge Emotional Infidelity: “Vatekani lava dlayaka vukati va fanele va landzela nawu. Un’wana u mangalela lowun’wana ehubyeni ya vuavanyisi. Loko u endla xiboho xa ku dlaya vukati, swi vula leswaku a wu nge vi na rito eka leswi ku nga ta endliwa swona hi vana va wena. Nakambe a wu nge vi na rito eka ndlela leyi mali ya wena yi nga ta tirhisiwa ha yona hambi ku ri ndhawu leyi u nga ta tshama eka yona. Swi nga ha endleka mi pfumelelana hi mhaka yo karhi loko mi ri ehubyeni kambe sweswo a swi vuli swona leswaku leswi mi nga pfumelelana ha swona swi ta va tano. Eku heteleleni, muavanyisi loyi a nga mi tiviki hi yena la nga ta ku byela leswaku u ta va vona kangani vana va wena nileswaku u fanele u humesa mali muni yo va khathalela. Khombo ra kona, muavanyisi yoloye a nga ehleketi ku fana na wena.”

Hakanyingi ku dlaya vukati swi tlhantlha swiphiqo swin’wana kambe swi tisa swin’wanyana. I ntiyiso leswaku nchumu wun’wana ni wun’wana wu nga ha cinca, ku nga ha cinca ndlela leyi a mi hanya ha yona ni xiyimo xa n’wina xa timali—swiyimo swi nga ha nyanya ku biha ematshan’weni ya leswaku swi antswa. Naswona ku dlaya vukati swi nga ha va ni vuyelo byo biha eka vana.

Ndlela Leyi Vantshwa Va Khumbekaka Ha Yona

Ku dlaya vukati swi nga tshikilela vana, ku nga khathariseki leswaku va ni malembe mangani. Vanhu van’wana va vula leswaku vantshwa a swi va tshikileli ngopfu loko vatswari va vona va dlaya vukati. Phela vanhu van’wana va vula leswaku vantshwa se va kurile naswona ku nga ri khale va ta hambana ni vatswari va vona. Hambiswiritano, vakambisisi va kume leswaku vantshwa va khumbeka swinene loko vatswari va dlaya vukati. Va kume leswaku leswi vantshwa va ha kulaka naswona va nga ta hambana ni vatswari va vona, ku dlaya vukati swa va vavisa swinene.a Kambisisa mhaka leyi landzelaka:

◼ Loko vantshwa va ri karhi va kula, va sungula ku ka va nga ha titshembi ku tlula ndlela leyi a va ri ha yona loko va ha ri vana. Vatswari mi nga xisiwi hileswi vantshwa va lavaka ku tiyimela—va wu lava swinene nseketelo wa n’wina tanihi vatswari.

◼ Hi nkarhi wolowo loko vantshwa va dyondza ku aka vunghana lebyi nga ta tshama nkarhi wo leha, ku dlaya vukati swi va dyondzisa leswaku va nga tshembi munhu naswona va nga rhandzi vanhu van’wana. Loko se va kurile, va nga ha balekela ku endla vunghana ni vanhu van’wana.

◼ Hambileswi swi tolovelekeke leswaku vana hinkwavo va rila va kombisa leswaku va twa ku vava, kambe vantshwa va nga ha kombisa ku vaviseka ka vona hi tindlela leti nga ni khombo swinene to fana ni ku endla vugevenga, ku nghena hi nhloko ebyaleni ni ku tirhisa swidzidziharisi.

Leswi a swi vuli swona leswaku vantshwa lava vatswari va vona va dlayeke vukati a va nge swi koti ku endla vunghana ni vanhu van’wana kumbe ku va ni vumundzuku lebyi tsakisaka. Swi nga va fambela kahle, ngopfu-ngopfu loko va hanyisana kahle ni vatswari havambirhi ka vona.b Hambiswiritano, a hi vutlhari ku ehleketa leswaku minkarhi hinkwayo ku dlaya vukati swi ta ‘pfuna vana’ kumbe swi ta herisa timholovo hinkwato exikarhi ka vatekani hilaha van’wana va vulaka hakona. Entiyisweni, van’wana va kume leswaku endzhaku ka ku dlaya vukati, va boheka ku heta nkarhi wo tala ku tlula loko va ha tshama swin’we, va vulavurisana ni munhu loyi va tshikaneke na yena loyi va n’wi tekaka a ri “xipandza-nhloko,” hi timhaka leti talaka ku pfuxa timholovo to fana ni ta timali ni ta leswaku vana va ta tshama na mani. Eka swiyimo swoleswo ku dlaya vukati a swi herisi swiphiqo leswi vatekani va nga na swona; kambe swiphiqo leswi va nga na swona a swa ha tengiwi ekaya, swi tengiwa ehubyeni.

Nchumu Wa Vunharhu Lowu U Nga Wu Endlaka

U nga endla yini loko vukati bya wena byi ri ni swiphiqo naswona u ehleketa hi ku byi herisa? Xihloko lexi xi ni tinhla letinene leti u nga ti kambisisaka. Ku dlaya vukati a swi tlhantlhi swiphiqo hinkwaswo swa vukati.

Kambe tsundzuka: Leswi a swi vuli swona leswaku munhu u fanele a fela evukatini hambiloko swilo swi famba ximatsi. Ku ni nchumu wun’wana lowu u nga wu endlaka—Loko vukati bya wena byi ri ni swiphiqo, ha yini u nga ringeti ku swi lulamisa? U nga hatliseli ku vula leswaku a swi nge koteki ku lulamisa swiphiqo swa ndyangu wa wena. Tivutise swivutiso leswi:

◼ ‘Hi tihi timfanelo leti eku sunguleni ti ndzi endleke leswaku ndzi rhandza munhu loyi ndzi tekaneke na yena? Xana wa ha ri na tona timfanelo teto?’—Swivuriso 31:10, 29.

◼ ‘Xana rirhandzu leri a ndzi ri na rona eku sunguleni ndzi nga swi kota ku tlhela ndzi ri kondletela?’—Risimu Ra Solomoni 2:2; 4:7.

◼ ‘Ku nga khathariseki leswi munhu loyi ndzi tekaneke na yena a swi endleke, i yini leswi ndzi nga swi endlaka leswaku ndzi tirhisa swiringanyeto leswi nga eka tluka ra vunharhu ku ya eka ra vukaye ra magazini lowu?’—Varhoma 12:18.

◼ ‘Xana ndzi nga n’wi hlamusela munhu loyi ndzi tekane na yena (hi ku va ndzi vulavula na yena hi ku kongoma kumbe hi ku n’wi tsalela papila) ndlela leyi ndzi nga tsakelaka leswaku vukati bya hina byi lulamisiwa ha yona?’—Yobo 10:1.

◼ ‘Xana hi nga lava mpfuno eka munghana la wupfeke loyi a nga hi pfunaka leswaku hi tivekela tipakani leti hi nga tirhelaka eka tona leswaku hi lulamisa vukati bya hina?’—Swivuriso 27:17.

Bibele yi ri: “Lowo tlhariha u xiyisisa magoza yakwe.” (Swivuriso 14:15) Nawu wolowo a wu tirhi loko munhu a hlawula loyi a nga ta tekana na yena ntsena kambe niloko a ehleketa hi leswi a nga ta swi endla loko swilo swi nga ha fambi kahle evukatini. Hilaha swi kombisiweke hakona eka tluka 9 ra magazini lowu, mindyangu leyi swilo swi yi fambelaka kahle na yona yi na swona swiphiqo, kambe ndlela leyi yi swi tlhantlhaka ha yona a yi fani.

Hi xikombiso: A hi nge u teka riendzo ro leha hi movha. Swi le rivaleni leswaku u ta hlangana ni swiphiqo loko u ri karhi u famba, swo tanihi maxelo yo biha, ku tala ka timovha emagondzweni ni maphorisa lama yimisaka timovha. Minkarhi yin’wana u nga ha lahleka. Xana u ta endla yini? Xana u ta tlhelela ekaya kumbe u ta kuma ndlela yin’wana yo hlula swiphiqo sweswo kutani u ya emahlweni ni riendzo? Hi siku ra wena ra mucato u sungule riendzo leri a ri ta va ni swiphiqo, hikuva Bibele yi vula leswaku “lava nghenelaka vukati va ta va ni nhlomulo enyameni ya vona.” (1 Vakorinto 7:28) I ntiyiso leswaku mi ta va na swona swiphiqo kambe mhaka ya nkoka hileswaku mi ta swi lulamisa njhani. Xana u nga kuma ndlela yo lulamisa swiphiqo kutani u ya emahlweni ni vutomi? Hambiloko u vona onge vukati bya wena a byi nge he fambi kahle, xana u nga ha lava tindlela to byi lulamisa?—Yakobo 5:14.

Xikwembu I Musunguri Wa Vukati

Vukati i lunghiselelo ra Xikwembu leri nga fanelangiki ri tekeriwa ehansi. (Genesa 2:24) Loko swiphiqo swi tikomba onge a swi nge tlhantlheki, tsundzuka tinhla leti ku vulavuriweke ha tona eka xihloko lexi.

1. Ringeta ku tlhela u kondletela rirhandzu leri a wu ri na rona eku sunguleni.—Risimu Ra Solomoni 8:6.

2. Endla xiboho xa leswi wena u nga ta swi endla leswaku u lulamisa swiphiqo swa vukati bya wena kutani u namba u endla tano.—Yakobo 1:22.

3. Vulavula ni loyi u tekaneke na yena hi xichavo—u nga ha vulavula na yena hi ku kongoma kumbe hi ku n’wi tsalela papila—u n’wi hlamusela leswi u ehleketaka leswaku mi fanele mi swi lulamisa evukatini bya n’wina.—Yobo 7:11.

4. Kuma mpfuno. A wu fanelanga u lulamisa swiphiqo swa vukati bya wena u ri wexe!

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 19]

‘SWESWI VUKATI BYA MINA BYI TA FAMBA KAHLE’

Vakambisisi va kume leswaku swiphiqo swa vanhu lava nghenelaka vukati ra vumbirhi swi tele ngopfu ku tlula swa vukati bya vona byo sungula, naswona swa vukati bya vunharhu swi va swi nyanye ku tlula mpimo. Mutsari M. Gary Neuman u hlamusele xin’wana xa swivangelo sweswo ebukwini yakwe. U tsale a ku: “Loko u koka exilogweni evukatini bya wena byo sungula, a swi vangiwi hileswi u nga n’wi hlawulangiki kahle munhu loyi u tekaneke na yena. Swi vangiwa hi wena n’wini. Hi wena u nga rhandza munhu yoloye. A mi tirha swin’we leswaku mi kuma swilo leswi mi nga na swona kumbe leswi mi nga riki na swona.” Neuman u gimete a ku: “Swa antswa leswaku u herisa xiphiqo kutani u sala ni murhandziwa wa wena ku ri na ku herisa vukati kutani u sala ni xiphiqo.”—Emotional Infidelity.

[Bokisi leri nga eka tluka 21]

LOKO VATEKANI VA DLAYA VUKATI

Bibele yi vula leswaku swiyimo swin’wana swo nonon’hwa swi nga ha endla leswaku vatekani va dlaya vukati.c Loko u dlaye vukati, u nga va pfuna njhani vana va wena lava nga emalembeni ya vuntshwa ku langutana ni xiyimo xexo?

Byela vana va wena leswaku ku humelela yini. Loko swi koteka, vatswari havambirhi va fanele va endla tano. Va byeleni leswaku mi endle xiboho xo dlaya vukati. Tiyisekisani vana va n’wina leswaku a hi vona va endlaka leswaku mi tshikana nileswaku mi ta hambeta mi va rhandza.

Loko se mi dlaye vukati, a mi fanelanga mi hambeta mi lwa. Vatswari van’wana va hambeta va lwa hambiloko se ku ri khale va tshikanile. Va endla leswi vuriweke hi mukambisisi un’wana leswaku “hambiloko vatswari se va dlaye vukati, kambe va tshamela ku lwa hileswi va tsandzekaka ku endla ku rhula.” Sweswo swi endla leswaku vana va nga wu kumi nkarhi wa ku tshama ni vatswari va vona hileswi Tatana na Manana va tshamelaka ku holova, naswona swi tlhela swi khutaza vana leswaku va lwisa vatswari va vona leswaku va kota ku kuma leswi va swi lavaka. Hi xikombiso, n’wana wa jaha a nga ha byela mana wakwe a ku: “Tatana a nga ndzi aleli leswaku ndzi vuya ekaya hi nkarhi lowu ndzi wu lavaka. Ha yini wena u ndzi alela?” Leswi Manana a nga laviki leswaku n’wana a ya tshama na Tata wakwe, u ta boheka ku n’wi tshika leswaku a tiendlela ku rhandza.

Ntshunxa n’wana wa wena leswaku a vulavula. Vantshwa va nga ha ti vutisa, ‘Leswi vatswari va mina va tshikaneke, xana swi nga endleka leswaku na mina va nga ha ndzi rhandzi?’ kumbe ‘Leswi vatswari va mina va tluleke milawu, ha yini ndzi fanele ndzi yi yingisa?’ Leswaku u pfuna n’wana wa wena a tshika ku chava ni ku ololoxa mavonelo yakwe lama hoxeke, n’wi nyike nkarhi wo tala leswaku a vula leswi nga embilwini yakwe. Kambe tivonele: U nga byeli n’wana wa wena swiphiqo swa wena leswaku a ku chavelela. A wu fanelanga u chululela swiphiqo swa wena eka n’wana wa wena.

Khutaza n’wana wa wena leswaku a hambeta a rhandza mutswari wa yena loyi mi tshikaneke. Vuxaka lebyi a wu ri na byona ni munhu loyi a wu tekane na yena byi herile, kambe munhu yoloye wa ha ri mutswari wa n’wana wa wena. Ku vulavula ku biha hi yena swi nga va ni khombo. Buku yin’wana yi ri: “Loko vatswari lava tshikaneke va teka vana lava va va endla matlhari yo lwa ha wona, va fanele va langutela ku tshovela leswi va swi byaleke.”—Teens in Turmoil—A Path to Change for Parents, Adolescents, and Their Families.

Tikhathalele. Minkarhi yin’wana u nga ha titwa u tsanile swinene. Kambe u nga heleriwi hi ntshembo. Tshama u khomekile emintirhweni leyinene. Loko u ri Mukreste, tshama u ri karhi u endla mintirho leyi nga ta tiyisa vuxaka bya wena na Yehovha. Ku endla tano swi ta pfuna wena ni n’wana wa wena leswaku mi tshama mi tiyile eripfumelweni.—Pisalema 18:2; Matewu 28:19, 20; Vaheveru 10:24, 25.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

Tikarhatele ku khomelela eka xihlambanyo lexi u xi endleke hi siku ra wena ra mucato

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Loko havumbirhi bya n’wina mi pfumeleriwe ku tshama ni n’wana, n’wi khutazeni leswaku a hanyisana kahle na n’wina hambileswi se mi dlayeke vukati