Xitimela Lexi Sukaka eRibuweni Rin’wana Xi Ya Eka Lerin’wana

EMALEMBENI ya kwalomu ka 150 lama hundzeke, ndhawu leyikulu ya le Canada—tiko ra vumbirhi lerikulu emisaveni—a yi nga si tshama yi valangiwa hi vanhu. N’wamatimu Pierre Berton u te: “Vaaki lava endlaka 75 wa tiphesente a va tshama emapurasini lama nga ekule,” naswona leswi magondzo ya kona a ma nga fambeki “a swi nonon’hwa swinene ku teka maendzo yo leha eka wona.” Nakambe a swi nga koteki ku famba hi swikepe eka mativa ni le ka milambu hikuva mati ya kona a ma hundzuka ayisi ku ringana tin’hweti ta ntlhanu.

Hikwalaho ka swiphiqo leswi, hi 1871 holobye-nkulu Nkulukumba John A. Macdonald u ringanyete leswaku ku akiwa xiporo eCanada lexi a xi ta hlanganisa Ribuwa ra Lwandle ra Atlantic ni ra Pacific. Xiporo xexo se a xi hetiwe ku akiwa eUnited States hi 1869, kambe tiko ra Canada a ri ri ni mali yitsongo, ndhawu leyikulu leyi a yi fanele yi hlanganisiwa naswona vaaki va kona a va ringana tiphesente ta khume ntsena ta vaaki va le United States. Murhangeri un’wana wa tipolitiki wa le Canada u vule leswaku ntirho wolowo lowu ringanyetiweke “i xin’wana xa swilo swa vuphukuphuku leswi tshameke swi ehleketiwa.” Wanuna un’wana u hlekule holobye-nkulu a vula leswaku nchumu lowu landzelaka lowu a nga ta vulavula ha wona i xiporo xo ya en’wetini.

Ntirho Lowu Durhaka Swinene

Hambiswiritano, hulumendhe yi tshembise leswaku yi ta teka malembe ya khume ku aka xiporo xexo. Sandford Fleming, munjhiniyara wa swiporo wa le Scotland, u pimanyete leswaku xiporo xexo a xi ta koxa mali ya kwalomu ka tidolara ta 100 wa timiliyoni, leyi a ku ri mali yo tala hi nkarhi wolowo. Hambileswi ku endla xiporo xin’wana lexi nghenaka eUnited States a swi ta va swi endle leswaku ndlela ya kona yi koma yi tlhela yi olova, Macdonald u sindzise leswaku ku endliwa xiporo lexi fambaka eCanada ntsena leswaku a sirhelela vanhu va le Canada loko ko tshuka ku va ni nyimpi.

Tikhampani to tala leti pfunetaka hi timali a ti nga swi lavi ku seketela ntirho wolowo lowu a wu lava mali yo tala naswona a wu tikomba wu nga ta humelela. Hambiswiritano, hi 1875 khampani ya Canadian Pacific Railway (CPR) yi sungule ku aka xiporo lexikulu. Endzhaku ka malembe ya khume ntirho lowu a wu ri ekhombyeni ro yimisiwa hi ku helela. Hi July 10, xikweleti lexi ringanaka 400 000 wa tidolara—lexi khampani ya CPR a yi tsandzeka ku xi hakela—a xi fanele xi hakeriwa hi awara ya nharhu ninhlikanhi. Kambe hi awara ya mbirhi ninhlikanhi hi siku rero, Palamendhe ya le Canada yi hetelele yi pfumele ku lomba khampani ya CPR mali leyi engetelekeke leswaku ntirho wu nga yimi.

Swiphiqo Leswi Veke Kona Loko Xi Akiwa

Loko vatirhi va ri karhi va endla xiporo en’walungwini wa Ontario, va kume leswaku ku ya ehansi hi tisentimitara ta 30 a ku ri ni ribye lerikulu. Kutani misava a yi fanele yi tisiwa yi huma ekule swinene. Le Canada xikarhi, xirhami xa kona a xi fika eka -47 wa tidigri kutani sweswo a swi endla leswaku ku va ni swiphiqo swo tala entirhweni lowu. Ku engetela kwalaho, hi lembe a ku va ni gamboko leyi a yi pakelana yi leha madzana ya tisentimitara hi xiringaniso. Xiphemu xa xiporo lexi nga evupela-dyambu lexi nga eTintshaveni ta Rocky xi thyiwe vito leri nge “laha rifu ri fikaka handle ko gongondza.” A ku fanele ku akiwa mihocho ni mabuloho yo tala. A ku tirhiwa tiawara ta khume hi siku, ku nga khathariseki leswaku ku na mpfula, ku ni ndzhope kumbe gamboko.

Eku heteleleni, hi November 7, 1885, ntirho wo aka wu hetiwile aEagle Pass evupela-dyambu bya British Columbia. Xitichi xa kona xi thyiwe vito leri nge Craigellachie, ku nga vito ra muganga wun’wana eScotland lowu veke xikombiso hileswi vaaki va wona a va tiyimisele ku yingisa eminkarhini leyi a yi nonon’hwa swinene. Loko murhangeri-nkulu wa khampani ya CPR a vitaniwile leswaku a vulavula, u lo namba a ku: “Leswi ndzi nga swi vulaka hileswaku ntirho wu endliwe kahle hi tindlela hinkwato.”

Ndlela Leyi Xi Khumbeke Vanhu Ha Yona

Vatirhi va magidi va Machayina lava teleke ntirho lowu etikweni va tiyisekisiwe leswaku a va ta kuma ntirho lowu khomelelaka wo endla xiporo. Hakanyingi ntirho lowu a wu ri ni khombo, ngopfu-ngopfu eTintshaveni ta Rocky. Vatirhi vo tala va kote ku hlengeleta mali leyi ringaneke yo tlhelela ekaya endzhaku ka loko ku hundze malembe yo hlayanyana xiporo xi hetiwe ku akiwa.

Ku sunguriwa ka xiporo swi endle leswaku tifektri ni mabindzu ma rhurhela evupela-dyambu kutani leswi swi yi khumbe swinene mikhuva ya xintu. Ku akiwe madoroba lamakulu naswona vaaka-tiko vo sungula va rhurhiseriwe etindhawini leti va hlayiseriweke tona. Ematlhelo ka magondzo ya khale ya mabindzu, a ku pfariwa mabindzu lamatsongo yo tanihi tindhawu to xavisela byala. Lexi tsakisaka, ku vuriwa leswaku xitimela lexi xi “pfune vanhu ku tshika ku famba emagondzweni lama thyakeke ni lama nga ni ndzhope” ni ku “va pfuna ku kota ku famba-famba hambiloko ku ri nguva ya xixika.” Ku engetela kwalaho, swakudya leswi a swi fika eRibuweni ra Canada ra le Lwandle ra Pacific swi huma hi le Vuxeni a swi kota ku fika emadorobeni ya le vupela-dyambu endzhaku ka masiku ma nga ri mangani ntsena.

Hambileswi switimela swi hambetaka swi pfuna swinene ku rhwala mindzhwalo swi yi yisa etlhelo lerin’wana ra Canada, ku tirhisiwa ngopfu ka timovha ni swihaha-mpfhuka swi endle leswaku nhlayo ya vakhandziyi va switimela yi hunguteka. Hambiswiritano, vanhu vo tala va swi tsakela ku balekela vutomi lebyi hatlisaka bya lembe-xidzana ra vu-21 hi ku famba hi xitimela xa xiyimo xa le henhla naswona va vona tindhawu to saseka ku suka eToronto va ya eVancouver. Ematshan’weni yo va xitimela lexi xi famba hi rivilo lerikulu hilaha xi tshameke xi famba hakona eku sunguleni, xi famba kahle lerova vakhandziyi va kota ku tigedlha kutani va anakanyisisa hi matimu lama tsakisaka ya xona loko va ri karhi va suka eribuweni lerin’wana ra lwandle ra le Canada va ya eka lerin’wanyana.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

KU CHUMAYELA HI VUPFUMERI BYA HINA EXITIMELENI

Ku famba hi xitimela ka ha ri yona ndlela leyi tirhisiwaka ngopfu ku ya etindhawini tin’wana ta le Canada, kutani Timbhoni ta Yehovha ti tirhisa xitimela ku ya etindhawini leti nga ekule swinene leswaku ti ya chumayela rungula ra le Bibeleni leri vulavulaka hi Mfumo wa Xikwembu. (Esaya 9:6, 7; Matewu 6:9, 10) Mbhoni yin’wana yi te: “Swa olova ku vulavula hi Bibele exitimeleni tanihi leswi vanhu va lavaka ku tiva leswaku hi ya kwihi nileswaku ha yini.”

Loko Mbhoni yin’wana yi vulavula hi riendzo ro ya entangeni wa swiharhi wa Ojibwa ekusuhi ni Tiva ra Nipigon leri nga en’walungwini wa Ontario, yi ri: “Hambileswi ndhawu ya kona a yi saseke ngopfu naswona yi ri ni swiharhi leswi hlamarisaka, kambe nchumu lowu ha ha wu tsundzukaka swinene ni sweswi i vanhu lava hi hlanganeke na vona. Leswi vanhu va kona va nga endzeriwiki ngopfu, ku fika ka hina ku va endle va lava ku tiva swo tala ha hina. Van’wana va hi lombe swikwekwetsu swa vona. Endzhaku ka loko hi chumayele siku hinkwaro, vaaki va kwalaho va hlangane etlilasini ya xikolo leyi va hi pfumeleleke ku yi tirhisa handle ko hi hakerisa leswaku va hlalela vhidiyo leyi vulavulaka hi ntirho wa hina wo chumayela.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Nkulukumba John A. Macdonald

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Ku aka xiporo a ku ri ntirho wo tika swinene

[Swifaniso leswi nga eka tluka 17]

A ku fanele ku akiwa mabuloho ni mihocho yo hlayanyana etintshaveni

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Ku hetiwa ka xiporo lexi sukaka etlhelo rin’wana ra tiko-nkulu ku ya eka lerin’wana le Canada

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Ku khandziya xitimela namuntlha

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 16]

Top: Canadian Pacific Railway (A17566); middle: Library and Archives Canada/​C-006513

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 17]

Top, left to right: Canadian Pacific Railway (NS13561-2); Canadian Pacific Railway (NS7865); Library and Archives Canada/​PA-066576; bottom: Canadian Pacific Railway (NS1960)

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 18]

Top: Canadian National Railway Company; right: Courtesy VIA Rail Canada Inc.