Gasi—Yi Tirhisiwa Ngopfu eMakaya

KU TIRHISIWA gasi leyi tlulaka 20 wa tiphesente eka mintirho hinkwayo leyi lavaka gezi emisaveni hinkwayo. Xana gasi yi huma kwihi? Xana yi thyakisa moya? Naswona ku sale yo tanihi kwihi?

Van’wasayense vo tala va pfumela leswaku khale ka khaleni gasi a yi huma eka swimilana ni le ka marhambu ya swiharhi leswi feke, ku katsa ni swihadyana ni swimilana leswitsongo leswi hanyaka elwandle. Hi ku ya hi mhaka leyi, ku ringana malembe yo tala, switsongwatsongwana swin’we ni ntiko wa swilo leswi pakelanaka ehenhla ka misava ni ku hisa loku nga endzeni ka yona, ku endle leswaku swimilana ni marhambu wolawo ma hundzuka malahla, gasi ni petirolo. Hi ku famba ka nkarhi, gasi yo tala ya famba kutani yi nghena emaribyeni lama nga ni timbhovo leti minkarhi yin’wana ti vaka swihlovo leswikulu, leti pfariweke hi ribye leri gasi yi nga kotiki ku hundza eka rona. Swihlovo swin’wana swi ni gasi yo tala swinene. Swi kumiwa njhani swihlovo leswi?

Ndlela Yo Kuma Swihlovo Swa Gasi

Tisethalayiti leti nga ekule leti lavaka gasi, ti-global positioning system, reflection seismology ni tikhompyuta swi pfune ngopfu leswaku ku kumiwa swihlovo swa gasi. Reflection seismology yi sekeriwe eka magandlati ya mpfumawulo lama rhumeriwaka ehansi ka misava lama nga swi kotiki ku hundza tilayini ta maribye, xisweswo van’wasayense va kota ku vona leswaku i yini leswi nga ehansi ka misava. Valavisisi va swihlovo swa gasi va endla magandlati ya mpfumawulo naswona hakanyingi va tirhisa swibuluki kumbe michini leyitsongo leyi tsekatsekisaka misava, leyi rhwariwaka hi tilori to hlawuleka. Magandlati wolawo ya mpfumawulo ma famba ma kala ma fika endzeni-ndzeni ka misava ivi ma tlhelela eka michini leyi nga ehandle, leyi pfunaka van’wasayense ku endla swifaniso swa khompyuta leswi kombaka ndlela leyi ribye ri vumbekeke ha yona. Kutani swifaniso leswi swi nga ha kombisa loko ku ri ni swihlovo swa gasi.

Loko swihlovo swa gasi swi laviwa elwandle, magandlati ya mpfumawulo ma endliwa hi swibamu swo hlawuleka leswi duvulaka moya, nkahelo kumbe mati elwandle. Magandlati wolawo ma nghena ehansi ka lwandle kutani ma tlhelela eka muchini lowu ma lavisisaka, lowu hlanganisiweke ni ntambhu yo leha leyi khomisiweke ehansi ka xikepe xo lavisisa ha xona. Ni le lwandle, valavisisi va tirhisa rungula leri ku endla swifaniso hi khompyuta leswaku va ta swi kambisisa.

Leswi swi durhaka swinene ku tswonga gasi ehansi ka misava, xihlovo xa kona xi fanele xi ri ni gasi yo tala leswaku va kota ku yi tswonga. Hikokwalaho, vativi va maribye va fanele va kumisisa matimba lama vangiwaka hi mpimo wa gasi exihlobyeni xexo nileswaku i xikulu ku fikela kwihi. Matimba wolawo ma nga pimiwa hi ku pakanisa hi ku tirhisa swo pima ha swona. Hambiswiritano, ku kumisisa leswaku xihlovo xa kona i xikulu ku fikela kwihi hi ku pakanisa swa tika swinene. Endlelo rin’wana ri katsa ku kuma nhlayo yo sungula ya mpimo wa matimba ya gasi, leyi ku nga ta pimiwa ha yona mpimo wa gasi ivi ku tlhela ku kumiwa nhlayo ya vumbirhi ya mpimo wa matimba ya gasi. Loko nhlayo ya mpimo wa matimba ya gasi yi ri yitsongo swi vula leswaku xihlovo xa kona i xikulu; kasi loko nhlayo ya mpimo wa matimba ya gasi yi ri yikulu swi vula leswaku xihlovo xa kona i xitsongo.

Ku Endla Leswaku Gasi Yi Lunghekela Ku Tirhisiwa

Endzhaku ka loko gasi yi tswongiwile, yi fambisiwa hi tiphayiphi yi ya etifektri leswaku yi ta susiwa tikhemikhali leti nga lavekiki, to fani ni khaboni-dayokisayidi, hydrogen sulfide, sulfur dioxide swin’we ni nkahelo lowu nga kurhisaka tiphayiphi. Kutani gasi ya hisiwa eka ndzilo lowu nga hisiki ngopfu leswaku ku susiwa nayitrojini leyi nga tshwiki ni leswaku ku kumiwa tikhemikhali ta helium, butane, ethane ni propane. Loko se yi tengisiwile, ku sala methane, leyi nga riki na muhlovo, risema naswona yi khomaka ndzilo hi ku olova.

Leswaku gasi yi nga vi na khombo loko yi tirhisiwa emakaya, tikhampani leti tirhanaka na yona ti yi chela sulfur yo nun’hwa leswaku loko ku ri ni tindhawu leti pfutaka ti ta hatla ti twiwa kutani ti pfariwa yi nga si buluka. Nilokoswiritano, gasi a yi thyakisi moya ku fana ni malahla ni oyili.

Leswaku swi olova ku yi tleketla, gasi yin’wana ya titimerisiwa hi matitimelelo ya le hansi swinene kutani yi hundzuriwa yi va mati. Tikhemikhali leti salaka, ku nga butane ni propane, ti hetelela ti va liquefied petroleum gas (LPG), leyi tiviwaka swinene hi lava rhandzaka ku oxa nyama hi switofu swa gasi. Nakambe LPG yi tala ku tirhisiwa eka mabazi, titeretere, tilori ni timovha tin’wana. Sweswi tikhampani leti endlaka swilo swa tikhemikali ni ku swi tirhisa, ti tirhisa butane ni propane ku endla tipulasitiki, ku n’okisa swilo, ku endla tintambhu ni swilo swin’wana.

Gasi Ya Hela

Ku fana ni malahla ni oyili, gasi yi le ku heleni. Hi ku ya hi swiringanyeto swin’wana, ka ha ri ni gasi ya kwalomu ka 45 wa tiphesente leyi nga ta kumeka. Loko nhlayo leyi yi ri ntiyiso, gasi yoleyo yi nga ha teka malembe ya kwalomu ka 60 loko yi tirhisiwa hi mpimo lowu yi tirhisiwaka ha wona sweswi. Kambe ematikweni yo tala, ku ya ku tirhisiwa gezi ro tala kutani swiringanyeto swa sweswi swi nga ha va swi hoxile swinene.

Ku andza loku nga lawulekiki ka tikhampani ematikweni man’wana swi nga susumetela munhu ku ehleketa leswaku swicelwa swa misava a swi heli. Nakambe ku ni gezi leri endliwaka hi ku hlangana ka tiathomo swin’we ni gezi leri kumiwaka hi ku tswonga ku hisa ka dyambu ni hi ku tirhisa swipelupelu leswi ndziwitiwaka hi mheho. Kambe, xana tindlela leti ti ta fikelela swilaveko leswi kulaka swa gezi leri lavekaka? Naswona xana a ti nge thyakisi mbango swin’we ni ku vangela vanhu makhombo? Sweswo swi ta vonaka hi ku famba ka nkarhi.

[Dayagramu/Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Endzhaku ka loko gasi yi tswongiwile, yi fambisiwa hi tiphayiphi yi ya etifektri, laha yi tengisiwaka leswaku yi ta rhumeriwa emakaya ni le tindhawini ta mabindzu

[Dayagramu]

Xihlovo xa gasi

Fektri yo tengisa gasi

Khampani ya gasi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Ku tirhisiwa muchini wo hlawuleka leswaku wu endla magandlati ya mpfumawulo lama tlhelelaka eka switirhisiwa swin’wana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Vativi va maribye va kambisisa swifaniso leswi humesiweke hi magandlati ya mpfumawulo

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 13]

Top: © Lloyd Sutton/​Alamy; bottom: © Chris Pearsall/​Alamy