Ndhawu Yo Kuma Tinhlamulo Eka Yona

“Dyondzo ya ku xaniseriwa makumu a yi hlangani ni dyondzo ya leswaku Xikwembu xa swi rhandza swilo leswi tumbuluxiweke. . . . Ku pfumela leswaku moya-xiviri wu xupuriwa hilaha ku nga heriki hikwalaho ka swihoxo swa malembenyana ma nga ri mangani, handle ko wu nyika nkarhi wo lulamisa swihoxo swa wona, swi lwisana ni misinya ya milawu hinkwayo ya vumunhu.”—NIKHILANANDA, MUTIVI WA FILOSOFI WA MUHINDU.

1, 2. Hikwalaho ka leswi tidyondzo ti nga tala malunghana ni Vutomi bya le Ndzhaku ka Rifu, hi swihi swivutiso leswi tlakukaka?

KU FANA ni mutivi loyi wa filosofi wa Muhindu ku nga Nikhilananda, vo tala namuntlha a va yi amukeli dyondzo leyi ya ku xanisiwa hilaha ku nga heriki. Hilaha ku fanaka, van’wana swa va tikela ku twisisa tidyondzo to tanihi ku fikelela Nirvana ni ku va ni vun’we na Tao.

² Kambe, hikwalaho ka dyondzo ya leswaku moya-xiviri a wu fi, vukhongeri bya le Vuxeni ni le Vupela-dyambu byi vumbe ntlhandlamano wa swiendlo leswi nga twisisekiki malunghana ni dyondzo ya Vutomi bya le Ndzhaku ka Rifu. Xana swa koteka ku tiva ntiyiso malunghana ni leswi humelelaka eka hina loko hi fa? Xana moya-xiviri a wu fi hakunene? Xana hi nga ti kuma kwihi tinhlamulo?

Sayense Ni Filosofi

3. Xana sayense kumbe vukambisisi bya sayense byi nyikela tinhlamulo ta swivutiso leswi khumbaka vutomi endzhaku ka rifu?

³ Xana sayense kumbe ku kambisisa hi ku tirhisa sayense ku nga tisa tinhlamulo ta swivutiso leswi khumbaka Vutomi bya le Ndzhaku ka Rifu? Hi ku tirhisa timhaka ta sweswinyana ta mintokoto ya le kusuhi ni ku fa kumbe ya ‘xirhongwana,’ vakambisisi van’wana va ringete ku nyikela tinhlamuselo to karhi malunghana ni vutomi endzhaku ka rifu. Loko a pfuxeta swin’wana swa leswi va swi vuleke eka nkulumo ya yena leyi nge “Xana Rifu Ri Langutiwa Tanihi Nyangwa Yo Nghena Eku Vonakaleni?,” mufundhisi wa Khatoliki Hans Küng u gimete hi ku: “Mintokoto ya muxaka lowu a yi kombisi nchumu malunghana ni ku koteka ka vutomi endzhaku ka rifu: mintokoto leyi ya le kusuhi ni ku fa yi kombetela eka timinete ta ntlhanu emahlweni ka rifu hayi ta vutomi lebyi nga heriki endzhaku ka rifu.” U engeterile: “Mhaka ya leswaku swa koteka ku hanya endzhaku ka rifu i ya nkoka swinene eka munhu la hanyaka. Yi lava nhlamulo leyi faneleke yi kumiwa kun’wana loko yi nga ta kumeka eka vatshila va swa vutshunguri.”

4. Xana filosofi yi nga hi pfuna ku kuma tinhlamulo exikarhi ka tidyondzo to tala leti nyikeriwaka hi vukhongeri byo hambana-hambana malunghana ni vutomi endzhaku ka rifu?

⁴ Ku vuriwa yini hi filosofi? Xana yi nga hi pfuna ku kuma tinhlamulo exikarhi ka tinhlamuselo to tala swonghasi, ta vutomi bya le ndzhaku ka rifu leti nyikeriwaka hi vukhongeri byo hambana-hambana? Nkambisiso wa filosofi wu katsa “ntirho wo mbambela,” hi ku vula ka Bertrand Russell, mutivi wa filosofi wa le Britain, wa lembe-xidzana ra vu-20. Hi ku ya hi The World Book Encyclopedia, filosofi “i ndlela yo lavisisa—endlelo ro kambisisa, ku pimanyeta, vuhlamuseri ni ku mbambela.” Malunghana ni mhaka ya Vutomi bya le Ndzhaku ka Rifu, tinhlamuselo ta tifilosofi ti vula leswaku ku nga fi ko va ku navela ntsena loku vanhu va nga na kona, kasi tinhlamuselo tin’wana ti ri i mfanelo leyi munhu un’wana ni un’wana a velekiwaka a ri na yona.

Xihlovo Xa Tinhlamulo Lexi Hlamarisaka

5. Hi yihi buku ya khale swinene ku tlula hinkwato leti nga tshama ti tsariwa?

⁵ Hambiswiritano, ku ni buku leyi nga ni tinhlamulo leti nga ntiyiso ta swivutiso swa nkoka malunghana ni vutomi ni rifu. I buku ya khale swinene eka leti tshameke ti tsariwa, swiphemu swin’wana swa yona swi tsariwe kwalomu ka malembe ya 3 500 lama hundzeke. Xiphemu xo sungula xa buku leyi xi tsariwe eka malembe-xidzana yo hlayanyana tinsimu to sungula ta matsalwa ya Mahindu, leti vuriwaka Vedas, ti nga si tsariwa naswona kwalomu ka malembe ya gidi Buddha, Mahāvīra na Confucius va nga si va kona emisaveni. Buku leyi yi hetiwe hi 98 C.E., malembe yo tlula 500 emahlweni ka ku va Muḥammad a sungula Vuislamu. Xihlovo lexi xo hlamarisa xa vutlhari lebyi tlakukeke i Bibele.a

6. Ha yini hi nga rindzelaka leswaku Bibele yi hi byela leswi moya-xiviri wu nga swona?

⁶ Bibele yi ni matimu ya khale lama pakanisaka ku tlula buku yihi na yihi leyi nga kona. Matimu lama tsariweke eBibeleni ma hi yisa endzhaku eku sunguleni ka ndyangu wa vanhu naswona ma tlhela ma hi hlamusela leswaku hi tise ku yini laha misaveni. Yi tlhela yi hlamusela hi nkarhi wa khale, vanhu va nga si vumbiwa. Buku yo tano hakunene yi nga hi byela ni ndlela leyi munhu a vumbiweke ha yona ni leswi moya-xiviri wu nga swona.

7, 8. Ha yini hi nga hundzukelaka eBibeleni hi ku tiyiseka leswaku hi kuma tinhlamulo ta ntiyiso ni leti enerisaka malunghana ni leswi humelelaka loko hi fa?

⁷ Ku engetela kwalaho, Bibele i buku ya vuprofeta lebyi hetisekaka hi ndlela leyi nga riki na xihoxo. Hi xikombiso, yi vhumbhe hi ku yima ni ku wa ka mfumo wa Medo-Persia ni wa Greece hi vuxokoxoko lebyi teleke. Marito lawa a ma pakanise lerova vaxopaxopi van’wana va ringeta ku vula leswaku ma tsariwe endzhaku ka loko ma endlekile, kambe va tsandzeka. (Daniyele 8:1-7, 20-22) Vuprofeta byin’wana lebyi tsariweke eBibeleni bya hetiseka hi xitalo enkarhini lowu wa hina.b—Matewu, ndzima 24; Marka, ndzima 13; Luka, ndzima 21; 2 Timotiya 3:1-5, 13.

⁸ A nga kona munhu loyi, hambi a nga va a tlharihe ku fikela kwihi, loyi a nga vhumbhaka swiendlakalo swa le nkarhini lowu taka hi ku pakanisa konghasi. I Muvumbi wa vuako hinkwabyo ntsena, la nga ni matimba hinkwawo ni la nga ni vutlhari hinkwabyo la nga swi kotaka ku endla sweswo. (2 Timotiya 3:16, 17; 2 Petro 1:20, 21) Hakunene Bibele i buku leyi humaka eka Xikwembu. Entiyisweni, buku yo tano yi nga hi nyika tinhlamulo ta ntiyiso ni leti enerisaka malunghana ni leswi humelelaka loko hi fa. A hi rhangeni hi vona leswi yi swi vulaka malunghana ni moya-xiviri.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Buku ya khale swinene ku tlula hinkwato leti tshameke ti tsariwa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Buku leyi nyikelaka tinhlamulo leti tshembekaka ni leti enerisaka