Xiphemu 5

Ku Tiva Ntiyiso Malunghana Ni Masalamusi, Vungoma Ni Vuloyi

1. Xana masalamusi, vungoma ni vuloyi swi hangalake ku fikela kwihi?

BUKU leyi nge African Traditional Religion, yi vula leswaku “laha Afrika, a swi kali swi lava u vutisa leswaku vuloyi byi kona kumbe a byi kona,” yi tlhela yi vula leswaku “eka vantima hinkwavo vuloyi i mhaka leyikulu.” Vanhu lava dyondzekeke ni lava nga dyondzekangiki, hinkwavo va ma tshemba masalamusi, vungoma ni vuloyi. Varhangeri va Vuislem ni va Vujagana na vona va pfumela eka sweswo.

2. Hi ku ya hi dyondzo leyi tolovelekeke, xana matimba yo endla migilo ma huma kwihi?

² Laha Afrika vanhu va pfumela leswaku ku ni moya lowu nga ni matimba, lowu nga tiviwiki. Va vula leswaku wu lawuriwa hi Xikwembu. Va pfumela leswaku vanhu va moya na vakokwana lava feke va wu tirhisa. Naswona vanhu van’wana va swi kota ku wu tirhisela leswinene (ku nga ku tisirhelela eka vuloyi) kumbe leswo biha (ku loya).

3. Xana vuloyi i yini, naswona i yini leswi vanhu va vulaka leswaku bya swi endla?

³ Vuloyi, byi tirhiseriwa ku hlasela valala. Ku vuriwa leswaku valoyi va ni matimba yo rhumela vamangadyana, swinyenyana, tinhongana, ni swiharhi swin’wana leswaku swi ya vavisa vanhu van’wana. Ku vuriwa leswaku vuloyi hi byona byi vangaka leswaku vanhu va holova, va va timhika, va vabya ni ku fa.

4. Xana vanhu vo tala va ri yini hi valoyi, naswona xana vanhu lava va tshameke va va valoyi va ri yini?

⁴ Ku endla migilo ka ha ri vuloyi. Ku vuriwa leswaku valoyi va siya mimiri ya vona nivusiku kutani va haha va ya hlangana ni valoyi van’wana kumbe va ya dlaya valala. Vanhu lava nyikela vumbhoni bya leswaku mimiri ya valoyi yi sala ya ha etlele i vanhu lava se va tshikeke ku loya. Hi xikombiso, magazini wun’wana wa laha Afrika wu tshaha vanhu lava tshameke va va valoyi (lava vunyingi bya vona ku nga swinhwanyetana), lava va nge: “Ndzi dlaye vanhu va 150 hi ku vanga timhangu ta mimovha.” “Ndzi dlaye vana va ntlhanu hi ku tswonga ngati ya vona hinkwayo.” “Ndzi dlaye majaha ya mina manharhu hikuva ma ndzi tharile.”

5. Ku tiyima-yima i yini naswona ku endlisiwa ku yini?

⁵ Ku tiyima-yima swi endleriwa ku tisirhelela leswaku u nga weriwi hi khombo. Lava va tiyima-yimaka va tiboha switshungulo kumbe va vehela masindza lama nga tirhiwa hi n’anga. Va nwa mintsembyana kumbe va yi tota emirini ya vona leswaku va tisirhelela. Va biya miti ya vona hi ku celela mirhi leyi va anakanyaka leswaku yi ta va sirhelela. Va tshemba leswaku switshungulo leswi nga ni marito lama humaka eka Koran kumbe eBibeleni, swi nga va sirhelela.

Mavunwa Ni Vukanganyisi

6. Xana Sathana ni madimona yakwe va endle yini enkarhini lowu hundzeke, naswona hi fanele hi ma languta njhani matimba ya vona?

⁶ I ntiyiso leswaku Sathana ni madimona yakwe i valala lavakulu va vanhu. Va ni matimba yo lawula mianakanyo ni vutomi bya vanhu, naswona enkarhini lowu nga hundza va nghene eka vanhu ni le ka swiharhi. (Matewu 12:43-45) Hambileswi hi nga fanelangiki hi ma tekela ehansi matimba ya vona, hi hala tlhelo a hi fanelanga hi ma chava ku tlula mpimo.

7. Xana Sathana u lava leswaku hi kholwa yini naswona leswi swi kombisiwe njhani?

⁷ Sathana i mukanganyisi lonkulu. U endla vanhu va anakanya leswaku u ni matimba lamakulu ku tlula lawa kahle-kahle a nga na wona. Hi xikombiso: Eka nyimpi yin’wana leyi ya ha ku lwiwaka laha Afrika, masocha ma tirhise muchini wa mpfumawulo leswaku ma chavisa valala va wona. Loko ma nga si va hlasela, masocha ma endle leswaku muchini lowu wu humesa mpfumawulo lowu chavisaka wa ku balesela. A ma lava leswaku valala va wona va ehleketa leswaku va hlaseriwa hi vuthu leri nga ni matlhari yo tala lama nga ni matimba. Hi laha ku fanaka, Sathana u lava vanhu va anakanya leswaku matimba yakwe a ma na swipimelo. Xikongomelo xa yena i ku chavisa vanhu leswaku va endla ku rhandza ka yena, va nga endli ku rhandza ka Yehovha. Sweswi a hi xiyeni tindlela tinharhu ta mavunwa leti Sathana a lavaka leswaku vanhu va ti tshemba.

8. Hi wahi mavunwa man’wana lama Sathana a ma hangalasaka?

⁸ Ndlela yo sungula ya mavunwa leyi Sathana a yi tirhisaka hi leyi: Ku hava xilo lexi nga ni khombo lexi tiendlekelaka; loko vubihi byi nga vangiwanga hi munhu wo karhi, byi vangiwa hi moya wa matimba. Hi xikombiso, a hi nge n’wana u dlayiwa hi vuvabyi bya dari. Mana wa yena a nga ha va a tiva leswaku dari i vuvabyi lebyi vangiwaka hi tinsuna. Kambe a nga ha anakanya leswaku munhu un’wana u tirhise vuloyi leswaku a rhumela nsuna yi ta luma n’wana wa yena.

9. Xana Bibele yi swi kombisa njhani leswaku swiphiqo swin’wana a swi vangiwi hi Sathana?

⁹ Hambileswi Sathana a swi kotaka ku vanga swiphiqo, swi hoxile ku anakanya leswaku u ni matimba yo vanga xiphiqo xin’wana ni xin’wana. Bibele yi ri: “Lava va nga ni rivilo lerikulu a va hluli emphikizanweni, hambi ku ri lava va nga ni matimba a va hluli enyimpini, ni lavo tlhariha a va swi kumi swakudya, hambi ku ri lava twisisaka a va na rona rifuwo, ni lava va nga ni vutivi a va kombiwi tintswalo; hikuva nkarhi ni xiendlakalo lexi nga languteriwangiki swa va wela hinkwavo.” (Eklesiasta 9:11) Xitsutsumi xin’wana xi nga ha tsutsuma ku tlula switsutsumi leswin’wana, kambe xi nga tsandzeka ku hlula emphikizanweni. Xi nga ha weriwa hi “xiendlakalo lexi nga languteriwangiki,” kutani xi tsandzeka ku hlula. Xi nga ha khunguvanyeka kutani xi wa kumbe xi sungula ku vabya kumbe xi suleka nenge. Swilo leswi swi nga humelela eka munhu un’wana ni un’wana. Swi nga ha va swi nga vangiwi hi Sathana kumbe hi vuloyi; kambe swo tiendlekela.

10. Ku vuriwa yini malunghana ni valoyi naswona hi swi tivisa ku yini leswaku sweswo a hi ntiyiso?

¹⁰ Ndlela ya vumbirhi leyi Sathana a yi tirhisaka hi leyi: Valoyi va siya mimiri ya vona nivusiku, va famba va ya hlangana ni valoyi van’wana kumbe va ya tswonga ngati ya van’wana ni ku ya dlaya valala va vona. Tivutise: ‘Loko valoyi va kota ku endla sweswo, kahle-kahle i yini lexi humaka emirini?’ Hilaha hi swi vonake hakona, moya-xiviri i munhu, a hi nchumu lowu nga humaka emunhwini. Ku engetela kwalaho, moya i matimba ya vutomi lama nyikaka miri matimba, kambe a wu swi koti ku endla nchumu handle ka miri.

11. Hi swi tivisa ku yini leswaku valoyi a va swi koti ku siya mimiri ya vona naswona wa swi pfumela sweswo ke?

¹¹ Moya-xiviri ni moya a swi nge swi koti ku huma emirini leswaku swi ya pfuna kumbe ku ya onha. Xisweswo, valoyi a va nge swi koti ku siya mimiri ya vona. A va swi endli swilo leswi va nge va swi endla kumbe va anakanyaka leswaku va swi endlile.

12. Xana Sathana u va endla njhani vanhu va anakanya leswaku va endle swilo leswi va nga swi endlangiki?

¹² Xana hi nga swi hlamusela njhani leswi vuriwaka hi lava va tshameke va va valoyi? Sathana a nga endla leswaku vanhu va kholwa leswaku va tshame va endla swilo swo karhi, leswi kahle-kahle va nga swi endlangiki. Hi ku tirhisa swivono, Sathana a nga endla vanhu va anakanya leswaku va vone swilo kumbe ku twa swo karhi hambi ku ri ku endla swilo swo karhi, hambiloko va nga swi endlanga. Hi ku endla leswi, Sathana u ringeta ku hambukisa vanhu endleni ya Yehovha ni ku va endla va anakanya leswaku Bibele yi hoxile.

13. (a) Xana swi fanerile ku tiyima-yima? (b) Matsalwa ma ri yini hi masalamusi?

¹³ Ndlela ha vunharhu ya mavunwa hi leyi: Ku tiyima-yima—loku ku vuriwaka leswaku i ndlela ya ku tisirhelela eka vuloyi—i nchumu lowu faneleke. Hi ku ya hi Bibele vuloyi ni ku tiyima-yima a swi hambananga. Yi sola migilo-gilo hinkwayo. Xiya milawu leyi Yehovha a yi nyikeke tiko ra Israyele malunghana ni masalamusi ni vaendli va wona:

● “Mi nga tshuki mi endla masalamusi.”—Levhitika 19:26.

● “Loko ku ri wanuna kumbe wansati loyi a kumekaka a ri ni moya wa swikwembu kumbe moya wa ku vhumbha, va fanele va dlayiwa hakunene.”—Levhitika 20:27.

● “Ku nga tshuki ku kumiwa eka wena munhu . . . la endlaka masalamusi kumbe un’wana ni un’wana la endlaka mihlolo kumbe noyi, kumbe la loyaka van’wana kumbe un’wana ni un’wana la vutisaka mungoma.”—Deteronoma 18:10-14.

14. Ha yini Yehovha a a endle milawu leyi lwisanaka ni masalamusi?

¹⁴ Milawu leyi yi swi veka erivaleni leswaku Xikwembu a xi nga swi lavi leswaku vanhu va xona va endla masalamusi. Yehovha u nyike vanhu va yena milawu leyi hikuva a a va rhandza naswona a a nga lavi leswaku va va mahlonga ya ku chava ni ya vukholwa-hava. A a nga lavi leswaku va tshikileriwa hi madimona.

15. Xana Bibele yi swi kombisa njhani leswaku Yehovha u ni matimba lamakulu ku tlula Sathana?

¹⁵ Hambileswi Bibele yi nga hi nyikiki vuxokoxoko malunghana ni leswi madimona ma kotaka ku swi endla ni leswi ma nga kotiki ku swi endla, kambe ya swi kombisa leswaku Yehovha Xikwembu u ni matimba lamakulu swinene ku tlula Sathana ni madimona yakwe. Yehovha u hlongole Sathana etilweni. (Nhlavutelo 12:9) Nakambe xiya leswaku Sathana u kombele mpfumelelo wo ringa Yobo naswona u yingise xitsundzuxo lexi humaka eka Xikwembu xa leswaku a nga dlayi Yobo.—Yobo 2:4-6.

16. I mani loyi hi faneleke hi balekela eka yena loko hi lava nsirhelelo?

¹⁶ Swivuriso 18:10 yi ri: “Vito ra Yehovha i xihondzo xo tiya. Lowo lulama u tsutsumela eka xona naswona u kuma nsirhelelo.” Hikwalaho, hi fanele hi lava nsirhelelo eka Yehovha. Malandza ya Xikwembu a ma tisirheleli hi switshungulo, leswaku ma nga vavisiwi hi Sathana ni madimona ya yena, naswona a ma chavisiwi hi migilo ya valoyi. Malandza ya Xikwembu ma swi kholwa leswi Bibele yi swi vulaka: “Loko ku ri Yehovha, mahlo yakwe ma famba-famba emisaveni hinkwayo leswaku a kombisa ntamu wakwe eka lava mbilu ya vona yi hetisekeke eka yena.”—2 Tikronika 16:9.

17. Xana Yakobo 4:7 yi hi tiyisekisa hi yini, naswona hi fanele hi endla yini?

¹⁷ Na wena u nga va na wona ntshembo lowu loko wo tirhela Yehovha. Yakobo 4:7 yi ri: “Hikwalaho, tivekeni ehansi ka Xikwembu; kambe mi kaneta Diyavulosi, kutani u ta mi balekela.” Loko wo tirhela Xikwembu xa ntiyiso, u tiveka ehansi ka xona, handle ko kanakana Yehovha u ta ku sirhelela.

Xana Valoyi Va Nga Swi Kota Ku Tirhisa Rihati?

Eku sunguleni ka lembe ra 1977, endhawini yin’wana ya le kusuhi ni le Pietersburg, eAfrika Dzonga, ku hisiwe vanhu va 14 lava pumbiweke vuloyi. Hikwalaho ka xiendlakalo lexi, magazini lowu nge Drum wa le Afrika Dzonga wu te: “Vaaki va ndhawu yoleyo a va ha tikoti hi ku chava. Va chava ku loyiwa ni ku biwa hi rihati . . . 

“Ku fanele ku endliwa swo karhi . . . Hikwalaho ka leswi magazini lowu nge DRUM, wu tlhontlha swingomatanda hinkwaswo wu ku: Un’wana ni un’wana loyi hi March 1977, a nga ta kota ku dlaya Stanley Motjuwadi hi rihati, u ta kuma R5 000 [leyi hi nkarhi wolowo a yi ri $5,750 (U.S.)] yi n’wi rindzile etihofisini ta hina. Loko mo tsandzeka, mi fanele ku namba mi swi vula erivaleni leswaku a mi swi koti ku tirhisa rihati.

“Kutani, n’wina valoyi ndzin’wina, sungulani ku virisa mirhi ya n’wina. Tikombiseni leswaku mi valoyi hakunene.”

Xana valoyi lava va swi kotile ku ta langutana ni ntlhontlho lowu, hi ku tirhisa rihati? Doo! Nkulukumba Motjuwadi, loyi a nga un’wana wa vatsari va magazini lowu nge Drum, a nga fanga naswona eku heteleleni u endle nhluvuko lerova a va muhleri wa magazini lowu.

[Xivutiso Xa Dyondzo]

Bokisi: Hi wihi ntlhontlho lowu mutsari un’wana wa le Afrika Dzonga a tlhontlheke valoyi ha wona, naswona ku ve ni vuyelo byihi?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Valoyi a va swi koti ku siya mimiri ya vona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Minkarhi yin’wana swilo swo biha swo tiendlekela