Ndzima 14

Xana Ndzi Nga Tisirhelela Njhani eXikolweni?

Fungha loko swiga leswi landzelaka swi ri ntiyiso kumbe swi ri mavunwa:

1. Ku va ni rigombo kumbe ku karhata van’wana swi vula ntsena ku va vavisa.

□ I ntiyiso

□ I mavunwa

2. Ku karhata munhu hi timhaka ta masangu swi vula ku n’wi khoma-khoma ntsena.

□ I ntiyiso

□ I mavunwa

3. Vanhwanyana na vona va nga va ni rigombo ni ku karhata vantshwa van’wana.

□ I ntiyiso

□ I mavunwa

4. A xi kona lexi u nga xi endlaka loko u tshamela ku karhatiwa kumbe ku khoma-khomiwa hi ndlela yo biha.

□ I ntiyiso

□ I mavunwa

VANTSHWA vo tala lava karhatiwaka exikolweni va hanya hi ku chava. Muntshwa la vuriwaka Ryan u ri: “Timinete ta 15 leti a ndzi ti heta ndzi ri ebazini ro ya exikolweni a ti vonaka onge ti lehe ngopfu hikwalaho ko rhukaniwa ni ku bukuteriwa.” Vantshwa van’wana va khoma-khomiwa hi tindlela leti nga riki tinene. Nhwanyana la vuriwaka Anita u ri: “Mufana un’wana loyi a a dume ngopfu exikolweni u ndzi pfalele ekhonweni kutani a sungula ku ndzi khoma-khoma hi ndlela leyi nga riki yinene. Loko ndzi n’wi kombela leswaku a ndzi tshika a nga ndzi tshikanga. A a ehleketa leswaku ndzi le ku tlangeni.”

Vantshwa van’wana va karhatiwa ni le ka Internet hi tintangha ta vona leti va nghenaka na tona xikolo. Xana na wena u karhatiwa hi tintangha ta wena? Loko swi ri tano xana u nga tisirhelela njhani? Swi tele leswi u nga swi endlaka. Kambe a hi rhange hi ku hlamula swivutiso leswi vutisiweke eku sunguleni ka ndzima leyi.

1. I mavunwa. Vantshwa vo tala lava rhandzaka ku karhata van’wana va va dyisa mbitsi hi ku va monya ku nga ri hi ku va ba. Ku xungeta, ku rhukana, ku sapatela ni ku hlekula i tindlela tin’wana to karhata vanhu.

2. I mavunwa. Hambi ku ri ku ndhundhuzela munhu hi ndlela leyi a langutekaka ha yona, ku endla mafenya lama boleke kumbe ku languta munhu hi ndlela yo kombisa ku n’wi navela, i tindlela tin’wana to karhata van’wana hi timhaka ta masangu.

3. I ntiyiso. Vanhwanyana na vona va karhata vantshwa van’wana ku fana ni vafana.

4. I mavunwa. U nga swi kota ku tisirhelela. A hi vone leswaku u nga swi endlisa ku yini.

Ku Hlula Munhu La Ku Karhataka eXikolweni U Nga Kalanga U Lwa Na Yena

Vantshwa van’wana lava ku karhataka vo lava ku ku tlhontlha ntsena leswaku va ta vona leswaku u ta endla yini. Kambe Bibele yi hi nyika ndzayo leyi ya vutlhari leyi nge: “U nga hatliseli ku hlundzukisiwa emoyeni wa wena.” (Eklesiasta 7:9) Ntiyiso wa mhaka hi leswaku ku ‘tlherisela swo biha hi leswo biha’ swi fana ni ku chela petirolo endzilweni kutani swi ngo vanga swiphiqo swin’wana. (Varhoma 12:17) Kutani u nga n’wi hlurisa ku yini muntshwa la ku karhataka u nga kalanga u lwa na yena?

U nga swi tekeli enhlokweni leswi a swi vulaka. Loko a ringeta ku endla xihlekiso ha wena, hleka na wena, u nga hlundzuki. Jaha rin’wana leri vuriwaka Eliu ri ri: “Minkarhi yin’wana swi lava leswaku u honisa leswi vuriwaka.” Loko a vona leswaku leswi a swi vulaka a swi ku tovi helo, u ta hambana na wena.

U nga hlamuli hi ndlela ya vukarhi. Bibele yi ri: “Loko nhlamulo yi olova, yi tlherisa vukarhi.” (Swivuriso 15:1) Muntshwa la ku tlhavaka hi marito u ehleketa leswaku na wena u ta endla tano, kambe loko u n’wi hlamula hi ndlela yo rhula u n’wi heta matimba. I ntiyiso leswaku swi lava ku tikhoma leswaku u kota ku n’wi hlamula hi ndlela yo rhula. Kambe ndlela leyi ya tirha swinene. Swivuriso 29:11 swi ri: “Xihunguki xi humesa moya wa xona hinkwawo, kambe lowo tlhariha u tshama a rhulile ku fika emakumu.” Ku kota ku tikhoma swi komba leswaku u ni vutlhari. Munhu la kotaka ku tikhoma a nga chavi nchumu kambe hi ntolovelo la karhataka van’wana u titwa a nga sirhelelekanga, wa pfilunganyeka ni ku heleriwa hi ntshembo. Swa twisiseka leswi Bibele yi nge: “Loyi a hlwelaka ku hlundzuka wa antswa ku ri ni wanuna wa matimba.”—Swivuriso 16:32.

Tisirhelele. Loko u vona leswaku ti bihile swi nga antswa leswaku u kuma ndlela yo baleka. Swivuriso 17:14 swi ri: “Loko mholovo yi nga si pfuka, suka.” Kutani loko u vona onge mi ta lwa vhela u baleka. Loko swi nga koteki leswaku u baleka ringeta ku tisirhelala hilaha u nga kotaka hakona.

Vika mhaka leyi. Vatswari va wena va ni mfanelo yo tiva hi mhaka leyi. Va nga tlhela va ku pfuna leswaku u kuma ndlela yo tlhantlha xiphiqo lexi. Hi xikombiso, va nga ha ringanyeta leswaku u vulavula ni thicara wo karhi exikolweni mayelana ni mhaka leyi. Tiyiseka leswaku vatswari ni mathicara va nga kota ku lulamisa mhaka leyi hi ndlela leyinene lerova swi nga ku siyi u ri etimhakeni nakambe.

Mhaka ya nkoka hi leswaku muntshwa la ku karhataka a nge ku hluli loko u endla leswi hambaneke ni leswi a lavaka leswaku u swi endla. Kutani u nga pfumeli ku yengiwa hi mano yakwe. Ku ri na sweswo lwela ku tikhoma hi ku tirhisa tinhla leta ha ku ringanyetiwaka.

Ku Hlula La Tshamelaka Ku Ku Khoma-khoma Hi Ndlela Yo Biha

Swi fanerile ku hlundzuka loko u khoma-khomiwa hi ndlela yo biha. Kambe xivutiso hi leswaku xana u nga endla yini hi mhaka leyi? Swi tele leswi u nga swi endlaka. Hi leswi swin’wana swa swona:

Tiyimisele ku nga pfumeli ku khoma-khomiwa hi ndlela yo biha. Munhu la endlaka tano a nga ehleketa leswaku wa swi lava hileswi u nga aliki hi ku tiyimisela kambe loko u ala hi matimba u ta swi vona leswaku a wu swi lavi. Hikwalaho, endla leswaku e-e wa wena a twala leswaku u vula u tiyisile. (Matewu 5:37) Loko wo hlekelela kumbe u languteka onge wo va ni tingananyana, swi nga ha endleka a vona onge wa swi lava. Vana ni xivindzi, u nga kanakani. U ta kota ku tisirhelela loko u endla tano!

N’wi khomise tingana. Loko nhwanyana la vuriwaka Anita a vulavula hi loyi a a tshamela ku n’wi khoma-khoma hi ndlela yo biha, u ri: “Ndzi n’wi khomise tingana emahlweni ka vanghana vakwe hi ku n’wi byela ndzi ri karhi ndzi huwelela ndzi ku, ‘U NGA NDZI KHOMI hi ndlela yoleyo!’” Xana ku humelele yini? “Vanghana va yena hinkwavo va n’wi hlekile. A nga ndzi vulavurisanga swa masikunyana, kambe endzhaku ka sweswo u tile eka mina a ta kombela ndzivalelo, naswona u kale a ndzi sirhelela siku rin’wana loko un’wana a ringeta ku ndzi karhata.”

Loko a nga ku yingisi, famba. Lexi antswaka ngopfu i ku baleka. Loko swi nga koteki leswaku u baleka u ni mfanelo yo tisirhelela hilaha u nga kotaka hakona eka loyi a ringetaka ku ku endla swo biha. (Deteronoma 22:25-27) Nhwanyana un’wana la nga Mukreste u ri: “Mufana un’wana u ringete ku ndzi khoma hiloko ndzi n’wi hima hi xibakele hi matimba kutani ndzi baleka!”

Byela Un’wana. Adrienne la nga ni malembe ya 16 u ri: “Ndzi hetelele ndzi kombele mpfuno eka vatswari va mina loko mufana un’wana loyi a ndzi anakanya leswaku ho va vanghana ntsena a ringeta ku ndzi khoma-khoma hi ndlela yo biha. Loko ndzi ala onge a ndzo n’wi vanga.” Vatswari va Adrienne va n’wi nyike switsundzuxo leswi n’wi pfuneke leswaku a langutana ni xiphiqo xakwe. A swi kanakanisi leswaku vatswari va wena va nga ku pfuna.

Ku karhatiwa hi vantshwa kumbe ku khoma-khomiwa hi ndlela yo biha a hi matlangwana. Kambe minkarhi hinkwayo tsundzuka leswi: Ku va muntshwa la nga Mukreste a swi vuli leswaku u fanele ku tshamela ku karhatiwa hi vantshwa-kuloni; nakambe u nga va pfumeleli va tlanga hi wena kumbe va ku khoma-khoma hi ndlela yo biha. Loko wo landzela magoza lama longoloxiweke laha henhla u nga swi kota ku hlula swiphiqo leswi.

HLAYA LESWI ENGETELEKEKE HI MHAKA LEYI EKA VHOLUMO 1, NDZIMA 18

MATSALWA

“Loko swi koteka, swi titshege hi n’wina, vanani ni ku rhula ni vanhu hinkwavo.”—Varhoma 12:18.

XITSUNDZUXO

Loko u karhatiwa exikolweni, vana ni xivindzi kambe u nga lwi. Byela la ku karhataka leswaku a ku tshika kutani u n’wi siya hi ku rhula. Loko a ya emahlweni a ku karhata vika mhaka yoleyo eka loyi a nga kotaka ku ku pfuna.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Ku ambala swiambalo swo karhi leswi talaka ku ambariwa hi vantshwa lava rhandzaka madzolonga swi nga endla leswaku u hlaseriwa. Un’wana loyi a nga tshama a va xirho xa ntlawa lowu rhandzaka madzolonga u ri: “Loko ho vona munhu wo karhi a ambale ku fana na hina kambe a nga weli eka ntlawa wa hina a a tihoxa ekhombyeni ra ku hlaseriwa. A swi ta lava leswaku a hi joyina kumbe a biwa.”

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Loko munhu a ringeta ku ndzi rhukana kumbe ku ndzi tlhontlha ndzi ta ․․․․․

Leswaku ndzi papalata ku tivitanela khombo ndzi ta ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Xana u nga swi kota njhani ku va ni xivindzi kambe u nga lwi leswaku vantshwa van’wana va nga ku karhati?

● Xana u nga endla yini loko u khoma-khomiwa hi ndlela yo biha? (Ehleketa hi swiyimo swo karhi leswi nga endlekaka ni leswi a wu ta swi endla leswaku u swi hlula.)

● Ha yini mhaka ya ku khoma-khomiwa hi ndlela yo biha yi fanele yi ku karhata swinene?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 123]

“Loko u swi tiva leswaku vantshwa vo karhi va ta lwa, vhela u muka. Van’wana va rhandza ku yima va hlalela kasi hi kona va tipetaka ekhombyeni.”—Jairo

[Bokisi leri nga eka tluka 125]

Ndlela Yo Tisirhelela Loko U Khoma-khomiwa Hi Ndlela Yo Biha

U nga endli onge wa n’wi rhandza munhu yoloye. Loko u endla tano u tivitanela khombo. Bibele ya vutisa: “Xana munhu a nga hlengeleta ndzilo exifuveni xakwe kambe tinguvu takwe ti nga tshwi?” (Swivuriso 6:27) Ntiyiso wa mhaka hi leswaku ku endla onge wa n’wi rhandza munhu yoloye swi fana ni ku tlanga hi ndzilo.

Xiya vanhu lava u tolovelanaka na vona. Munhu u tala ku va ni mahanyelo yo fana ni ya vanghana vakwe. Nhwanyana la vuriwaka Carla u ri: “Loko u famba ni vanhwanyana lava rhandzaka ku voniwa ni ku ndhundhuzeriwa hi marito yo bola na wena u ta tikuma u khoma-khomiwa hi ndlela yo biha.”—1 Vakorinto 15:33.

Xiya maambalelo ya wena. Ku ambala hi ndlela leyi nga xiximekiki, swi byela van’wana leswaku u lava ku voniwa hi majaha.—Vagalatiya 6:7.

U nga tifihli leswaku u Mukreste. Loko u tifihla, vantshwa van’wana a va nge swi tivi leswaku u Mukreste la hanyaka hi milawu ya Bibele.—Matewu 5:15, 16.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 124]

Ku angula hi ku hlundzuka loko muntshwa wo karhi a ku tlhontlha swi fana ni ku timela ndzilo hi petirolo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 127]

Byela munhu la ringetaka ku ku khoma-khoma hi ndlela yo biha leswaku a ku tshika!